शेयर खरिदविक्रिमा ध्यानदिनुपर्ने केही कुराहरू

केही साथीहरूले खरिद र विक्रीमा ब्राेकरले फरक मूल्यमा काराेवार गरिदिएकाे, भनेकाे भन्दा फरक संख्यामा काराेवार भएकाे, अाफ्नाे खरिद विक्री अादेश अनुसार काराेवार नगरेकाे जस्ता कुरा उठाइरहनु भएककाे छ । शायद शेयर बजारमा कसरी काराेवार हुन्छ र ब्राेकरकाे भूमिका कै बारेमा जानकारी फरक परेकाे हाेकी जस्ताे लागेर मलाइ थाहा भएकाे सूचना लेख्दैछु ।

१. खरिद विक्रिः

शेयर किनबेच गर्दा हामीले निश्चित मूल्य ताेकेर वा चलन चल्तिकाे मूल्यमा वा अधिकतम र न्यूनतम मूल्य ताेकेर खरिदविक्री अादेश दिन सक्छाैं । मूल्य ताेकेर किनबेचकाे अादेश दिएकाे अवस्थामा ताेकिएकाे मूल्यमा ताेकिएकाे परिणाम किन्ने वा बेच्ने व्यक्ति नहुँदासम्म ब्राेकरले केही गर्न सक्दैन । बजारमा हजाराैं कित्ताकाे काराेवार भए पनि तपाइकाे शेयर संख्या र मूल्यमा किन्ने वा बेच्ने व्यक्ति नहुँदा किनबेच नहुन सक्छ । यस्ताे अवस्थामा ब्राेकरले केही प्रतिशत (सायद २ वा ५ प्रतिशत) मूल्य तलमाथि हुँदा भने काराेवार गरिदिने अधिकार राख्छन् ।

तर चलनचल्तिकाे मूल्यमा खरिदविक्रि गर्न अादेश दिएकाे अवस्थामा उक्त दिनकाे शेयर मूल्यमा ताेकिएकाे शेयर संख्या किन्न वा बेच्न उपलब्ध भएकाे अवस्थामा ब्राेकरले काराेवार गरिदिन सक्छ । मूल्य ताेकेर किनबेच अादेश दिएकाे भन्दा खुल्ला मूल्यमा छिटाे काराेवार हुने सम्भावना रहन्छ ।

२. ब्राेकरः

हामी किन्ने र बेच्ने व्यक्तिहरूकाे खरिद विक्रि गरिदिने सेतु मात्र हाे । उसले तपाइले विक्रिकाे लागि दिनु भएकाे शेयर तब विक्रि गर्दछ जब तपाइले ताेकेकाे मूल्यमा ताेकिएकाे कित्ता किन्ने खरिदकर्ता उपलब्ध हुन्छ । यहाँ के बुझ्नुपर्दछ भने ब्राेकरले मेराे वा तपाइकाे शेयर किनेर अरूलाइ बेच्ने हाेइन । मैले थाहापाएसम्म विद्यमान कानुन अनुसार ब्राेकरले दाेस्राे बजारबाट अाफ्नाे वा परिवारकाे नाममा समेत शेयर किनबेच गर्न पाउँदैन । (गलत भए सच्च्याउनु हाेला है) ।

३. शेयर खरिदः

कुनै पनि कम्पनीकाे यति कित्ता किन्छु भन्दैमा बजारमा सहजै किन्न पाइने हाेइन । त्यसकाे लागि किन्न चाहेकाे शेयर संख्या र तिर्न चाहेकाे मूल्यमा विक्रेता उपलब्ध हुनु पर्दछ । यसकाे साथै ब्राेकरले उक्त संख्याकाे शेयर विक्रिकाे लागि उपलब्ध समयमा किनिदिनु पर्दछ । कतिजनालाइ साँझ फ्लाेर सिट हेरेर अाफूले खरिद अादेश दिएकाे परिणामकाे शेयर काराेवार भए पनि अाफूले नपाएकाे हुनसक्छ किनभने बजारमा किन्न अादेश दिने र काराेवार गर्ने ब्राेकर धेरै हुन्छन् । तर विक्रिका लागि उपलब्ध शेयर एउटा ब्राेकरले किन्ने हाे । यहाँ ब्राेकरकाे भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ ।

अर्काे कुरा ब्राेकरलाइ खरिद अादेश दिने पनि धेरै जना हुन्छन्, उसले बजारकाे अवस्था र उपलब्ध विक्रि हेरेर किनिदिने हाे । उसले सँधै एउटै कम्पनी र एकजनाकाे खरिद गरेर बस्दैन । त्यसैले समयसमयमा उसलाइ अाफ्नाे खरिदकाे बारेमा घचघच्याउनु पर्दछ ।

यदि ब्राेकरले महँगाेमा मात्र शेयर किनिदिन्छ भन्ने अाशंका लागेमा अधिकतम मूल्य ताेकेर पनि खरिद अादेश दिन सकिन्छ ।

४. शेयर विक्रिः

खरिद जस्तै विक्री पनि मूल्य ताेकेर वा चलनचल्तिकाे मूल्यमा विक्रि अादेश दिन सकिन्छ । कुनै कम्पनीकाे ताेकिएकाे कित्ता शेयर विक्रिकाे लागि दिँदा तपाइकाे मूल्य वा बजार मूल्यमा किन्ने खरिदकर्ता नहुञ्जे ब्राेकरले विक्रि गर्न सक्दैन । यसकाे साथै काेही क्रेता उपलब्ध भएकाे समयमा ब्राेकरले बेच्न सक्नु पर्दछ । कुनै समयमा तपाइले बेच्न खाेज्नु भएकाे संख्यामा शेयर खरिदकर्ता उपलब्ध भएपनि ब्राेकरले बेच्न नभ्याएकाे अवस्थामा पनि हुन्छ किनभने ब्राेकरले धेरैजनाकाे विक्रि अादेशकाे काम गर्दै जाँदा तपाइकाे विक्रि अादेशमा काम गर्न नभ्याउन वा भुल्न सक्छ ।

त्यसैले समय समयमा ब्राेकरलाइ विक्रिकाे लागि घचघच्याउनु पर्दछ ।

यदि ब्राेकरले सस्ताे शेयर बेचदेला भन्ने अाशंका लागेमा न्यूनतम मूल्य ताेकेर पनि विक्रि अादेश दिन सकिन्छ ।

बुझ्नु पर्ने केहि कुरा

1. बैंकहरूले अबदेखि अाइएफअारएस (इन्टरनेसनल फाइनान्सियल रिपार्टिङ स्ट्याण्डर्ड) अनुसार प्रतिशेयर अाम्दानी गणना र प्रकासन गर्नेछन् । यस अनुसार पुँजी प्रयाेग भएकाे समयकाे अाधारमा मात्र अाय गणना गरिन्छ । जस्ताे पुसमा वार्षिक साधारणा सभा भएर बाेनस शेयर दियाे भने त्यसलाइ पुँजिकृत गरेपछि मात्र अायकाे लागि गणना गरिन्छ । अर्काे शब्दमा जुन पुँजीले अायका लागि सहयाेग पुर्याउँछ त्यसलाइ ध्यान दिइन्छ । साेझाे अर्थमा अाैसत पुँजीकाे अवस्थालाइ ध्यान दिएर प्रति शेयर अाय गणना गरिन्छ । यसकाे असर हाे, अहिले एनअाइसी एसिया र सिटिजन्सकाे प्रतिशेयर अायमा देखिएकाे फरक ।
2. प्रति शेयर अाय बढी देखिए पनि वास्तवमा शेयरधनीले पाउन सक्ने अाय भनेकाे खुद अायलाइ चुक्तापुँजीले भाग लगाउँदा अाउने प्रति शेयर अाय हाे । यस्ताे अायकाे सामान्यत ८० प्रतिशत सम्म बाँडफाँड गर्न सकिन्छ । जस्ताे एनअाइसीमा याे अाय वर्षकाे खुद अाम्दानी १०७ कराेडलाइ ४५७ कराेडले भाग गर्दा हुन अाउन करिव २३ प्रतिशेयर अायकाे ८० प्रतिशत अनुमानित १८.७ मात्र वितरण गर्न सक्छ । यसमा बैंकले विगतकाे जगेडाकाेषकाे रकम थपेर केही बढी बाँडन सक्छ ।
3. जहाँसम्म सिटिजन्सकाे अवस्था छ । उसकाे रिपाेर्टिङ प्रति शेयर अाम्दानी पनि अाइएफअारएस अनुसार ३५.५६ नै हाे । तर लगानीकर्तालाइ बाँडफाछका लागि उपलब्ध हुनसक्ने भनेकाे करिव ३० रूपैयाँकाे ८० प्रतिशत रू २४ हाे । यदि उसले अहिले संकलन गरिरहेकाे हकप्रद बुक क्लाेज अगाडि सूचिकृत गरेकाे अवस्थामा वितरणा गर्न याेग्य प्रति शेयर रकम करिव १६ रू हाराहारी मात्र हुन्छ ।्र
4. हाे, पहिले प्रति शेयर अाय गणना गर्दा खुद अायलाइ चुक्ता पुँजीले भाग गरिन्थ्याे । अब याे सूत्रबाट अाइएफअारएस विधीमा गएकाे छ । सायद यस्ले बैंकहरूकाे वासलातलाइ अन्तर्राष्टिय स्तरमा पुर्याउला तर हामी लगानीकर्ता र शेयर काराेवारीले भने विशेष ध्यान दिनुपर्ने भएकाे छ ।
5. अब प्रकासित प्रतिशेयर अाम्दानी र पिइकाे साथै बाँडफाट हुनसक्ने रकमलाइ ध्यानदिनु र गणना गर्नुपर्ने हुन्छ । अन्यथा हामीले साेचेकाे भन्दा निकै कम लाभांसकाे कारण पछुताउनु बाहेक केही हुँदैन । धेरै लाभांसकाे अासमा महंगाेमा किनेकाे शेयर घाँडाे हुनेछ ।

सचेत र सजग भएर लगानी र काराेवार गर्नुस् ।

तल्लो खारे खोला र युनिभर्सल पावर सम्बन्धी सामान्य जानकारी

1. तल्लो खारे खोला जलविद्युत योजना दोलखा जिल्लामा पर्दछ र यसको अनुमानित लागत २ अरव ४ करोड भनिएको छ । यसरी हेर्दा यो भुकम्पले थिलथिलिएको क्षेत्रमा पर्दछ र भौगर्भिक जोखिम रहन्छ । लागतको हिसावले प्रतिमेगावट करिव १८.५ करोड देखिन्छ जुन अहिलेको बजारको हिसावले ठिकै हो तर सस्तो होइन ।
2. कम्पनीको अधिकृत र जारी पुँजी १२० करोड मध्ये १०० करोडको अग्राधिकार शेयर जारी गर्ने बताइएको छ । यसमध्ये ८८ प्रतिशत अर्थात करिव १०५.६ करोड राधी विद्युत कम्पनी र खारे इन्भेष्टमेन्टले लगानी गर्न सक्ने बताइएको छ । बाँकी १२ प्रतिशत करिव १४.५ करोड चारजनाको भनिएको छ तर नाम उल्लेख गरिएको छैन । १०५.६ मध्ये पनि १०० करोड अग्राधिकार शेयर हुँदा यसमा अग्राधिकारमा दिइने पूर्वाघोषित लाभांशको भार रहने देखिन्छ । अन्य कम्पनी भन्दा फरक के हो भने लगानीकर्ताको लगानीमा लाभांस सुनिश्चित गरिँदा कम्पनीको लागत बढ्ने छ । यसमा शुन्य लागतको पुँजी निकै थोरै मात्र लगानी हुनेछ ।
3.  बैंकहरुसँग भएको भनिएको ऋण सम्झौता अनुसार ७० प्रतिशत ऋण लगानी हुने देखिन्छ त्यो भनेको करिव १४३ करोड ऋण र बाँकी ६१ करोड स्वपुँजी आवश्यक पर्ने देखिन्छ । यहाँ बुझ्न नसकिएको आवश्यकता भन्दा करिव दोब्बर बढी जारी पुँजी सहितको कम्पनी स्थापना हुने देखिन्छ । बढी पुँजी कहाँ लगानी गर्ने र अनावश्यक अग्राधिकार शेयर जारी गरी किन लागत बढाउन खोजिएको हो स्पष्ट छैन ।
4. कम्पनीको वर्तमान अवस्थामा विद्युत उत्पादन, खरिदविक्री र निर्माणको लागि सम्झौता भएको र २०७० असारमा आईई भएको उल्लेख गरिएको छ । तर गतवर्षको भूकम्प पछि सो क्षेत्रको सम्भावित भौगर्भिक र नदिको बहाव, पानीको उपलब्धता, भूक्षय, ग्रेगनको जोखिम सम्बन्धमा थप अध्ययन भएको देखिँदैन । यसले त्यहाँको भौगर्भिक अवस्थामा ढुक्क हुने अवस्था छैन ।
5. अहिले जारी गरेको अग्राधिकार शेयर जारी गर्ने अधिकार कानुन अनुसार कम्पनीमा रहेको बताइएको छ, तर निर्माण सम्बन्धी काम शुरु नै नभएको कम्पनीले लाभांसको सुनिश्चितता सहितको त्यो पनि जारी पुँजीको ८३ प्रतिशत अग्राधिकार शेयर जारी गरिएको छ र यसको लागि नेपाल धितोपत्र बोर्डबाट स्वीकृति लिइएको देखिँदैन । पक्कै पनि सेवोनले स्वीकृति दिँदैन । 
6. अग्राधिकार शेयर र त्यसमा सुनिश्चित गरिएको ७.५ प्रतिशत लाभांस प्राथमिक शेयर निष्कासन नभएसम्मको लागि उल्लेख गरिएको छ, तर प्राथमिक शेयर निष्कासनको मिति तय भएको छैन ।
7. अग्राधिकार शेयर र त्यसको लाभांस प्राथमिक शेयर निष्कासन गर्ने समयमा पुँजीकृत हुनेछ र लगानीकर्तालाई सो बराबरको संस्थापक शेयर दिइनेछ । त्यसैले पुर्व सुनिश्चित ७.५ प्रतिशत लाभांस नगद होइन । राम्रो कुरा यो शेयर विचमा हक हस्तान्तरण गर्न सकिने र पाकेको लाभांस भने हक हस्तान्तरण हुँदा कायम लगानीकर्ताले पछि शेयरको रुपमा पाउने व्यवस्था गरिएको छ । तर यहाँ लाभांस गणनामा केही कठिनाइ आउन सक्छ ।
8. कम्पनीको अनुमान अनुसार निर्माण अवधि ३ वर्ष रहनेछ । यदि तोकिएको समयमा नै निर्माण सम्पन्न भएमा र कम्पनीले द्रुत गतिमा कार्यसम्पन्न गरी सर्वसाधारण र स्थानीयलाई शेयर वितरण गर्न सकेमा यसको शेयर २०७५ वा ७६ मा बजारमा आउने छ । यसरी प्राथमिक निष्कासन पछि ३ वर्षको लकिङ पिरियड हुनेछ । सामान्य अवस्थामा अहिलेका लगानीकर्ताले २०७८ वा ७९ तिर शेयर बेचेर आफ्नो लगानी फिर्ता गर्न सक्नेछन् । तसर्थ कम्तिमा ५–६ वर्ष लगानी र रकमको व्यवस्थापन गर्न सक्ने व्यक्तिले मात्र लगानी गर्दा राम्रो हुनेछ । जहाँसम्म लाभको कुरा छ, ५–७ वर्ष पछाडि बजार कुन अवस्थामा रहन्छ र प्रतिशेयर कतिमा विक्री हुन्छ अहिले अनुमान गर्न सकिँदैन । मेरो व्यक्तिगत विचारमा सो समयमा धेरै जलविद्युत कम्पनीहरुको शेयर उपलब्ध हुने हुँदा धेरै मुल्य पाउन गाह्रो होला । त्यसबेला सम्म आफ्नो लागत नै करिव २०० हाराहारी पर्नेछ ।

यतिको विश्लेषण पछि म व्यक्तिगत रुपमा भने यसमा लगानी नगर्ने निष्कर्षमा पुगेको छु । इच्छुक लगानीकर्ताहरुले लगानीका लागि उपलब्ध रकमको केही हिस्सा लगानी गर्दा घाटा भने नहुन सक्छ ।