बेलायतको युरोपियन युनियनबाट बर्हिगमन र नेपालको शेयर बजार

बेलायतले जनमत संग्रह मार्फत युरोपियन युनियनबाट बाहिरिने निर्णयसँगै विश्व शेयरबजारमा नकारात्मक प्रभाव र पाउण्डको अवमूल्यन भएको छ भने वैकल्पिक लगानीको क्षेत्रहरु सुन वा डलरको मूल्यमा उछाल आएको छ ।

नेपालको सन्दर्भमा अब शेयरबजारमा कस्तो प्रभाव पर्ला भन्ने त्रास र अनिश्चितता वीच शुरु भएको असार १२ गतेको शेयर कारोवारले त्यति निराशाको अवस्था सिर्जना गरेन । तर पनि लगानीकर्ता ढुक्क हुने अवस्था भने देखिएको छैन । उनीहरुले अनुमान गरेजस्तो र विश्व बजारमा देखिए जस्तो नकारात्मक असर हाम्रो शेयर बजारमा पनि पर्छ त ? त्यसको लागि हाम्रो अर्थतन्त्रलाई केही बुझ्नु पर्दछ । वास्तवमा नेपालको आफ्नो स्वतन्त्र अर्थतन्त्र नै छैन, भन्नुको तात्पर्य हो नेपालको अर्थतन्त्र र त्यसको मापन गर्ने मुद्रालाई व्यवहारिक रुपमा विश्वका अन्य मुद्रा र अर्थतन्त्रले चिन्दैन । त्यसो भए नेपाली मुद्राको अर्थ र नेपालको अर्थतन्त्रको मापन कसरी भइरहेको छ त ? त्यसको लागि सबैभन्दा पहिले नेपाली मुद्राको विनिमय निर्धारण प्रक्रियालाई सतही रुपमा भए पनि बुझ्नु पर्ने हुन्छ । त्यसो भए कसरी विनिमय तोकिन्छ त ?

नेपाली मुद्राको विनिमयको सरकारी सतही दर नेपाल राष्ट् बैंकले निर्धारण गर्दछ र त्यसैको आधारमा बैंकहरुले कारोवार गर्दछन् । तर के साँच्चै नेपाली मुद्राको अमेरिकी डलर र अन्य मुद्रासँग नेपालको अर्थतन्त्रको वास्तविक क्षमताको आधारमा विनिमय तोकिएको हो त ? होइन, नेपाल राष्ट्र बैंकले पनि भारतीय मुद्राको अमेरिकी मुद्रासँगको विनिमय दरलाई आधार बनाएर त्यसलाई नेपाली मुद्रा र भारतीय मुद्रा बीच तोकिएको निश्चित विनिमय दरको आधारमा बल्ल नेपाली मुद्रा र अमेरिकी डलरबीचको विनियम दर निर्धारण हुन्छ । यसको सोधो अर्थ हो, नेपाली मुद्रालाई अमेरिकी डलरले सोधै चिन्दैन, उसले भारतीय रुपैयाँलाई मात्र चिन्छ । अर्को अर्थमा भारतीय रुपैयाँले नेपाली रुपैयाँलाई अमेरिकी डलरसँग चिनाउँछ । जसरी नेपाली मुद्रालाई भारतीय मुद्रा मार्फत चिन्छ त्यस्तै नेपालको अर्थतन्त्रलाई पनि बाहिरी विश्वले भारतीय अर्थतन्त्र मार्फत मात्रै चिन्छ ।

यसको सोझो अर्थ हो, नेपालको अर्थतन्त्र र मुद्राको विश्व अर्थतन्त्र र मुद्रासँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध छैन ।

त्यसो भए नेपाली शेयरबजारको विश्व शेयर बजारसँग कस्तो सम्बन्ध छ त?

जुन देशको अर्थतन्त्र र मुद्राको विश्व अर्थतन्त्रसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध छैन, त्यो देशको शेयरबजारको पनि विश्व शेयरबजारसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध हुने कुरै भएन । विश्वका शेयरबजारहरुमा प्रत्यक्ष विदेशी लगानी देखि अमुक ठाउँमा बसेर सिधै कारोवार गर्न मिल्ने, कुनै कम्पनीको शेयर एकदिन कारोवार गर्न मिल्ने (इन्ट्रा डे ट्रेडिङ), भविष्यको सम्भावित मूल्यको आधारमा आजै कारोवार गर्न मिल्ने (फ्यूचर ट्रेडिङ), सहज मार्जिन लेण्डिङ, मार्केट मेकर जस्ता विभिन्न औजार र अवसरहरु उपलब्ध हुन्छन् । यसको साथै विश्व शेयरबजारमा अर्थतन्त्रका मुटु मानिने उत्पादन, सेवा क्षेत्रका उद्योग र व्यवसायको दवदवा रहन्छ । यसको विपरित नेपालको शेयरबजारमा उत्पादन क्षेत्रका उद्योग÷व्यवसायको उपस्थिति र कारोवार नगण्य मात्र रहेको छ । यस्तै नेपालको शेयरबजार भर्खर आधुनिकता तर्फ बामेसर्दे गरेको छ । यहाँ विदेशीको लगानी त कुरै छोडौं, गैरआवासीय नेपालीले समेत सहज लगानी गर्न विभिन्न समस्या रहेको छ । त्यसैले नेपाली शेयरबजारको विश्व शेयरबजारसँग प्रत्यक्ष त के सायद अप्रत्यक्ष सम्बन्ध समेत छैन भन्दा हुन्छ । विश्व शेयर बजार यति चलायमान छ की सुन मूल्य, डलरको सटही दर, परिवत्र्य विदेशी मुद्राको सटही, अमेरिकी अर्थतन्त्र वा नेतृत्वदायी अर्थतन्त्रमा हुने सामान्य परिवर्तनले समेत मुख्य शेयरबजारलाई उल्लेख्य प्रभाव पार्दछ । विगतमा विश्व शेयरबजारमा आएका उतारचढावको अवस्थामा समेत नेपाली शेयरबजार अछुतो रहेको वा निकै कम र ढिलो प्रभाव देखिएबाट पनि अहिले पनि त्यसको आर्थिक सम्बन्धका हिसावले त्यस्तो उल्लेख्य प्रभाव पर्ने सम्भावना कम छ ।

तर, शेयरबजारमा आर्थिक सूचक र सम्बन्धका साथै मनोवैज्ञानिक अवस्थाले उल्लेख्य प्रभाव रहने हुँदा नेपाली शेयरबजारमा कुनै असर पर्दैन भन्ने सुनिश्चित गर्न भने गाह्रो छ । लगानीकर्ताहरुको मनोदशा, भय र त्रासले सामान्य प्रभाव भने पर्न सक्छ । यसले शेयर कारोवारीहरुले अत्तालिएर बेच्न खोजेको अवस्थामा शेयरमूल्यमा सामान्य गिरावट आउनु स्वभाविक हो । यसको अर्थ शेयर व्यापारी (ट्रेडर) लाई भने उल्लेख्य घाटा हुनसक्छ । यसको विपरित दीर्घकालीन लगानीकर्तालाई यसले लगानीको अवसर सिर्जना गर्छ नै र उसको शेयर धन (वेल्थ) मा सकारात्मक असर पर्ने निश्चित छ ।

के त्यसो भए नेपाली शेयरबजारमा कुनै असर पर्दैन त ? होइन, नेपालको अर्थतन्त्र, मुद्रा वा शेयरबजारको विश्वसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध नभएता पनि विश्व शेयरबजारको उतारचढावले भारतीय अर्थतन्त्र र शेयरबजारमा पार्ने नकारात्मक प्रभावको केही असर नेपालमा पनि पर्नेछ । अर्को शब्दमा भारतीय अर्थतन्त्र हुँदै छानिएका प्रभाव मात्र नेपाली अर्थतन्त्र र शेयरबजारमा पर्नेछ ।

अहिलेको अवस्थामा नेपाली शेयरबजार आधुनिकता तर्फ बामेसर्दै नयाँ व्यक्तिगत लगानीकर्ता, केही म्यूचुअल फण्ड, केही संस्थागत लगानीकर्ताहरु समेतले लगानी बढाउँदै गएको अवस्था हो । यस्तै अहिले अन्य क्षेत्रमा लगानीका अवसरको कमी वा तुलनात्मक प्रतिफलमा कमी रहेको अवस्था हो । यसको साथै भूकम्प र नाकावन्दीले थिलथिलएको नेपाली अर्थतन्त्र पुनःजागरणको अवस्था त हो नै अनि निकै ठूलो चोट सहेको अवस्था पनि हो । यस्तो अवस्थामा लगानीकर्ताहरु विगत केही समयदेखि शेयरबजार र अर्थतन्त्रको सम्बन्धमा आ–आफ्नै विश्लेषण गर्दै अहिले शेयरबजार अर्थतन्त्रको वास्तविकता अनुरुप रहेको र नरहेको तर्क÷वितर्क शुरु भएको अवस्था पनि हो ।

त्यसकारण बेलायतको युरोपेली युनियनबाट बाहिरिएको कारण मात्र त्यस्तो उल्लेख्य असर परे वा नपरेता पनि शेयरबजारमा सामान्य कसरेक्सन आउनुलाई सामान्य रुपमा लिइनु पर्दछ । यस्तो अवस्थामा शेयर व्यापारीले निकै सचेततापूर्वक लगानी सम्बन्धी निर्णय गर्नु वा मुनाफालाई सुरक्षित गर्नु (प्रोफिट बुक) उपयुक्त हुनसक्दछ भने लगानीकर्ताले केही दिन कुरेर वा बजारको उतारचढावलाइ सूक्ष्म रुपमा नियालेर खरिद वा विक्री गर्नु बुद्धिमानी हुन सक्छ । शेयरबजार घटता वा बढ्दाको जुनसुकैको अवस्थामा पनि शेयर व्यापारी हुन की लगानीकर्ता अत्तालिएर वा मात्तिएर कुनै पनि निर्णय लिनु निकै जोखिमपूर्ण र हानीकारक हुनसक्छ ।

धैर्यतासाथ बजारलाई बुझेर, विश्लेषण गर्दै लगानीको उद्देश्य, जोखिम वहन क्षमता र लगानीका लागि उपलब्ध पुँजीका आधारमा अल्पकालीन अवसर वा प्रभावलाई उपयोग गर्नु बुद्धिमानी हुनेछ ।

http://www.annapurnapost.com/news/51115#st_refDomain=t.co&st_refQuery=/XxVnQ5Rru6

दिलिप कुमार मुनंकर्मी
लगानीकर्ता