सेयर ज्ञान ६: शेयरमा लगानी कि व्यापार (काराेवार) ?

सामान्यतः शेयर भविष्यको लागि किनिन्छ र यसमा मुनाफा हेरिन्छ, तर विगत १–२ वर्षमा शेयरको दोस्रो बजारमा आएको मूल्यको उतारचढावले मानिसले वस्तु कारोवार गरे जस्तै शेयरको व्यापारका लागि समेत किन्न थालेका छन् ।

हो, शेयरमा दुई प्रकारको मुनाफा हुन्छ १) नगद वा शेयरको रुपमा कम्पनीबाट पाइने लाभांस र २) बजारमा शेयरको मूल्य बढ्दा हुने पुँजीगत लाभ । यसमध्ये व्यापारी वा कारोवारीको लक्ष्य मूलतः पुँजीगत लाभ नै हुन्छ र हुनुपर्दछ भने लगानीकर्ताले बजारमूल्य भन्दा कम्पनीले प्रदान गर्ने लाभांश (नगद वा बोनस शेयर) लाई ध्यान दिनुपर्दछ ।

विगतलाई हेर्ने हो भने शेयर किन्ने भनेको दीर्घकालीन लगानीको लागि गरिन्थ्यो । तत्कालिन अवस्थामा शेयरको भौतिक रुपमा खरिद विक्री हुने र नामसारीमा समेत निकै समय लाग्ने भएकोले मात्र होइन शेयर वास्तवमा दीर्घकालीन लाभ अर्थात् सम्पत्ति आर्जन (वेल्थ माक्सिमाइजेसन) गर्ने उद्देश्यले गरिन्छ । नेपालमा पनि विगतमा लगानीलाई मूल उद्देश्य बनाएर आर्थिक आवश्यकताका व्यवहारिक समस्या समाधानका उपायको रुपमा शेयर विक्री हुने गरेको थियो । तर केहि वर्षदेखि कार्यान्वयनमा आएको अभौतिक शेयरको कारोवार र अनलाइनसँगै शेयरको हस्तान्तरणमा सहजताले गर्दा मानिसले यसलाई वस्तु व्यापारको एउटा विकल्प वा सोही अनुरुप शेयर व्यापारलाई अगाडि बढाएको देखिन्छ, भने म्यूचुअल फण्डहरुले यस्तो शेयर व्यापारमा थप सघाउ पु¥याएका छन् ।

के त्यसो भएर शेयर सँधै किन्ने मात्र हो त ?

शेयर किन्नु भनेको कुनै कम्पनीमा लगानी गर्नु हो । यस हिसावले भन्ने हो भने शेयर किन्ने मात्र हो । लगानीको मुख्य उद्देश्य मुनाफा अर्थात् लाभांस हुन्छ र शेयरमा लगानी पनि लाभांशको लागि गरिन्छ । शेयरबाट प्राप्त हुने पुँजीगत लाभ लगानीकर्ताको लागि प्राथमिक मुनाफा हुनै सक्दैन, यो त केवल पुरक मुनाफा हो । यो सँगै लगानीबाट मुनाफा पाउन निश्चित समय र परिश्रम लाग्छ । कुनै पनि लगानीमा आजको भोलि मुनाफा हुँदैन । यस्तो केवल व्यापारमा मात्र हुन्छ । अहिले आमव्यक्तिले लगानी गरेका कम्पनीहरुको व्यवस्थापन व्यवसायिक व्यक्तिबाट हुने हुँदा मात्र अरु व्यवसायमा गरिएको लगानी जस्तो लगानीकर्ताले बढी परिश्रम गर्नु नपरेको हो । यसको साथै हामीले शेयर किनेर लगानी गर्दा अरुले स्थापना गरेको कम्पनीहरुमा लगानी गर्ने हुँदा कम्पनीले पहिलो पटक सार्वजनिक निस्कासन गरेको अवस्थामा बाहेक थप मूल्य तिर्नुपर्ने हुन्छ । यस्तो मूल्य कम्पनीको मुनाफाको अवस्था, विक्रीका लागि उपलब्ध शेयरसंख्या, खरिद गर्न चाहने संभावित क्रेताहरु, भविष्यको अवस्था आदिमा निर्भर गर्दछ । हाम्रो शेयर बजारमा क्रेता र विक्रेताको प्रत्यक्ष भेट हुँदैन र उक्त दुवै पक्षको तर्फबाट शेयर दलालहरुले निर्धारित शुल्क लिएर कारोवार गरिदिन्छन् ।

यसलाई सहज तरिकाले बुझ्न एउटा घर वा जग्गाको उदाहरण लिउँ । जसरी घर किन्दा पछि यति मूल्यमा बेच्छु भन्ने होइन आफ्नो सम्पति र सुविधाको लागि किनिन्छ । आज किन्यो भोलि २–४ लाख बढी मूल्य आयो भनेर पक्कै विक्रि गरिन्न । हो, आफुले प्रयोग गरेर बढी भएको क्षेत्र अरुलाई प्रयोग गर्न दिएर निश्चित भाडा लिइन्छ । तर समयक्रममा पहिले बनाएको वा किनेको घर मन लागेन वा त्यसमा समस्या आयो वा बजारमा मूल्य वृद्धिले निकै राम्रो मूल्य आयो भने बेचिन्छ । बेच्ने पनि आफूलाई चित्तबुझ्दो मूल्य पाए न बेच्ने हो ।

त्यस्तै शेयरमा लगानी पनि सम्पतिको खरिद हो र यो दीर्घकालीन हुन्छ । यसमा कम्पनीबाट वार्षिक मुनाफाको आधारमा लाभांसको रुपमा मुनाफा पनि पाइन्छ । योसँगै समयक्रममा यसको मूल्य पनि बढ्दछ । यहाँ एउटा फरक के छ भने शेयर ससानो इकाइमा खरिद वा विक्रि गर्न सकिन्छ र कम्पनीले पुँजी बढाउने क्रममा दिने बोनस वा हकप्रदले प्रतिशेयर औसत लागत कम गर्दै गर्न सक्छ । जबकी घरजग्गाको लागत कुनैपनि अवस्थामा कम हुँदैन र सहजरुपमा सानो इकाइमा खरिद विक्रि हुनसक्दैन ।

शेयर व्यापार

समयक्रमसँगै अन्य वस्तुको व्यापार जस्तै शेयर पनि एउटा वस्तुको रुपमा व्यापारयोग्य वस्तुको रुपमा देखापरेको छ । व्यापारीहरुले अन्य वस्तु जस्तै शेयर खरिद गर्ने र निश्चित मुनाफा वा मूल्य थप गरेर विक्रि गर्ने गर्दछन् । जसरी व्यापारीहरुले विक्रीका लागि सामानको भण्डारण गर्दछन्, शेयर कारोवारीले पनि विक्रिका लागि शेयर किनेर राख्नु स्वभाविक हो । यहाँ लगानीकर्ताले जस्तो लाभांस होइन मूल्य वृद्धिलाई जोड दिइन्छ र सकेसम्म बढि मूल्य नै व्यापारीको प्राथमिकता हुन्छ । तसर्थ, शेयर व्यापारीको मुख्य आम्दानी भनेको पुँजीगत लाभ नै हो ।

अन्य वस्तु तथा सेवाको व्यापार भन्दा शेयर व्यापारमा फरक भनेको यसमा व्यापारी र क्रेताको भेट हुँदैन भने व्यापारको लागि सरकारले तोकेको नेपाल स्टक एक्सचेन्ज मार्फत खरिद विक्री गर्नुपर्दछ । यहाँ अर्को पसल खोलेर बस्नु पर्दैन् । शेयर दलालले नै तपाइको शेयर बेचेर पैसा ल्याइदिन्छन् । यसरी हेर्दा यो सहज व्यापार पनि हो ।

शेयरको व्यापार कि लगानी गर्ने ?

शेयर वस्तु तथा सेवा जसरी व्यापार गर्न पनि सकिने र धनसम्पतिको रुपमा लगानी पनि गर्न सकिने द्वैध विशेषता भएको हुँदा आफ्नो उद्देश्य अनुरुप लगानी वा व्यापार गर्न सकिन्छ । तर शेयर किन्नु अगाडि कुन उद्देश्यले शेयर किन्ने हो सो निश्चित गर्नुपर्दछ । उद्देश्य अनुरुप निम्न कुराहरुमा विशेष ध्यान दिइनु पर्दछ ।

	लगानी	व्यापार
उद्देश्य	दीर्घकालीन लाभ, सम्पति आर्जन	तत्कालिन मुनाफा
खरिद	कम्पनीको आधारभूत आर्थिक अवस्था, व्यवसाय, व्यवस्थापन, वार्षिक मुनाफा र प्रतिशेयर आम्दानी, बजारमूल्य र आम्दानीको अनुपात, विगतमा कम्पनीले प्रदान गरेको लाभांसको अवस्था पक्षहरुलाई विश्लेषण गरेरमात्र शेयर खरिद गर्नुपर्दछ ।	बजारमा कम्पनीको शेयरका माग र आपूर्तिको अवस्था, विगतदेखिको मूल्य प्रवृति, कम्पनीको आगामी योजना र त्यसले मूल्यमा पार्ने प्रभाव
विक्री	केहि समयको अन्तरालमा वा आफ्नो आर्थिक आवश्यकता समाधानको लागि, कम्पनीको प्रगति खुम्चिएको वा कम्पनीको प्रगति सन्तोषजनक नभएको अवस्थामा, खरिद गरेको मूल्यभन्दा निकै राम्रो मूल्य आएमा, लगानीको क्षेत्र परिवर्तन गर्न वा अन्य कम्पनीमा लगानी सार्ने अवस्थामा शेयर विक्रि गर्न सकिन्छ ।	आवश्यकता अनुसारको मूल्य वृद्धि भएमा, बजारमा मूल्य थप घट्ने अवस्था देखिएमा, कम्पनीले थप शेयर जारी गर्दा शेयरको आपूर्तिले गर्दा माग र मूल्यमा असर पर्ने देखिएमा
विश्लेषण	– मुख्यतः फण्डामेन्टल र लामो अवधिका तथ्यांकहरुलाई हेर्नुपर्दछ। – लगानीमा संभावित लाभांस हेर्नुपर्दछ र सँगसँगै बजारमा वैकल्पिक लगानीबाट प्राप्त हुन सक्ने लाभ पनि हेर्नुपर्दछ। – लगानीका अप्रत्यक्ष लागत जस्तो व्याज, कमिसन तथा शुल्क आदि समेत जोडेर वास्तविक लागत र लाभांसको आधारमा लाभ लागत विश्लेषण गर्नुपर्दछ। – प्रति किता औसत लागत हेर्नुपर्छ ।	– मुख्यतः आम क्रेता वा अन्य विक्रेताहरुको मानसिक अवस्था अर्थात् मास साइकोलोजि, मूल्य प्रवृतिको आधारमा भविष्यको मूल्य प्रक्षेपण अर्थात प्राविधिक विश्लेषण गर्नुपर्दछ। – अन्य वस्तु तथा सेवाको तुलनात्मक लाभको विश्लेषण गर्नुपर्दछ । – खुद लागत गणना गर्नुपर्छ ।
प्रतिफल	प्राथमिक रुपमाः लाभांस (नगद वा बोनस शेयर), बजारमूल्य भन्दा कम लागतमा कम्पनीबाट छुटमा थप शेयर उपलब्ध हुने, वैकल्पिक प्रतिफलका रुपमा पुँजीगत लाभ पाइने ।	प्राथमिक रुपमा मूल्य वृद्धिबाट हुने पुँजीगत लाभ तर केहिले काही बजारले थप मुनाफका रुपमा बोनस र हकप्रद शेयरको लाभ हुन सक्छ।
जोखिम	शेयरबजारको जोखिमसँगै दीर्घकालमा कम्पनी, बजार, माग तथा आपूर्तिको जोखिम समेत हुन्छ ।	बजार निकै उतारचढाव भएको अवस्थामा मूल्य वृद्धि सँगै निकै घटेर तत्कालिन अवस्थामा घाटा व्यवस्थापन गर्न नसकिने अवस्था पनि आउन सक्छ।
अवसर	– अल्पकालमा मूल्यको उतारचढावको फाइदासँगै दीर्घकालीन पुँजीगत लाभ पाउन सकिन्छ । – बजार उल्लेख्य घटेमा सस्तोमा थप शेयर खरिद गरेर औसत लागत घटाउँदै दीर्घकालमा मुनाफा लिन सकिन्छ ।	– कारोवारको मुनाफा तत्काल पाउन सकिन्छ। – तत्काल विक्रि गरी घाटा न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ ।
घट्दो बजार	थप शेयर खरिद गरेर औसत लागत घटाउने वा तत्कालको लागि निश्चित शेयर विक्रि गरी थप मूल्य घटाएर किन्ने ।	सस्तो मूल्यमा थप शेयर किन्ने र केही मूल्य बढेमा सस्तो किनेको शेयर बेचेर मुनाफा सुरक्षित गरि हाल्ने।
बढ्दो बजार	भएको शेयर मध्ये केही विक्रि गरेर पुँजीगत लाभ सुरक्षित गर्ने, वैकल्पिक लगानीको अवसर खोजि गरी लगानी स्थानान्तरण गर्ने।	सस्तोमा किनेको वा लक्षित मुनाफा भएको शेयर बेच्ने र पुनः केही घटाएर किन्ने ।

वास्तवमा व्यापारबाट तत्काल मुनाफा आउछ र दैनिक आर्थिक आवश्यकता समाधान गर्न सहज हुन्छ । यसले छिटोछिटो नगद प्रवाह हुँदा बजारको जोखिम व्यवस्थाप सजिलो हुन्छ । दीर्घकालमा हेर्ने हो भने कुल सम्पत्ति लगानीकर्ताको नै बढ्ने विश्वव्यापी व्यवहारिक अनुभवले देखाएको छ । यदि लगानी र व्यापार दुवैको लाभ र जोखिम लिन चाहनु हुन्छ भने उपलब्ध कोषको निश्चित प्रतिशत छुट्याएर सोही अनुरुप व्यवस्थापन गर्नुस् । लगानी गर्दै हुनुहुन्छ भने तत्कालिन उतारचढाव र मुनाफा भन्दा दीर्घकालिन मुनाफा र सम्पति वृद्धिमा ध्यान दिनुस् । बजारमा आफूले लगानी गरेको शेयरको मूल्य निकै घटेमा सस्तोमा थप शेयर किनेर औसत लागत घटाउनुस तर कम्पनीको अवस्था र प्रगति सन्तोषजनक छैन भने लागत घटाउने भन्दा घाटा घटाउने उपाय अपनाउनुस् । लगानीलाई कम्पनी छनौट गर्दा विगत र भविष्यलाई ध्यान दिनुस भने व्यापार गरिने शेयरको लागि माग र आपूर्तिलाई विशेष ध्यान दिनुस् ।

Published on aarthiknews online on 20 Magh 2073| http://aarthiknews.com/2017/02/80413

Last update 2020 Sept 15, 12.10 pm

विभिन्न समयका टिपाेट र टिप्पणीहरू

http://www.bizshala.com/story/%E0%A4%B2%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE-12

https://www.facebook.com/groups/stockofnepal/permalink/1345213042165746/

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=466701130191036&id=100005534584744#

http://www.arthasarokar.com/2017/01/market-down.html

http://www.newagebd.net/article/7119/bb-rejects-ifics-plea-to-transfer-12m-for-nepal-bank-investment

https://www.facebook.com/groups/531177483586163/1233633773340527/?notif_t=like&notif_id=1486608302857248#
https://www.facebook.com/groups/stockofnepal/#

http://merolagani.com/NewsDetail.aspx?newsID=30024
or
http://www.arthasarokar.com/2017/02/nic-asia-9.html
or
https://www.facebook.com/groups/stockofnepal/permalink/1373073656046351/#
or
https://www.facebook.com/groups/531177483586163/permalink/1235497446487493/

न्यूरोडको जग्गा सरकारी रेटमा खोजेर पाईन्छ ? सन्दर्भ :एफपिओको

पछिल्ला दिनमा नेपाली शेयर बजारमा फर्दर पब्लिक अफरिङ (एफपीओ) को चर्चा बढ्दोछ । केहि आकर्षक कम्पनीहरुले एफपीओ निष्कासन गरेपछि यस्तो शेयरको मूल्यका बारेमा बिभिन्न कोणबाट लगानीकर्ताहरुले विचार पोख्नु स्वाभाविक पनि हो । यो आलेख यहि बिषयमा केन्द्रित छ र एफपीओको मूल्यका सन्दर्भमा यसमा विमर्श गरिएको छ ।

एफपिओ निष्काशनको लहर

एफपीओ माथिको चर्चाको थालनी इनिसियल पब्लिक अफरिङ (आईपीओ) अर्थात् प्राथमिक सार्वजनिक निष्कासनको परिभाषाबाट थालनी गर्नुपर्छ । सार्वजनिक कम्पनीहरुको स्थापना संस्थापक शेयरधनीहरुबाट हुन्छ र उनीहरुले नै पहिलो लगानी गरेर कम्पनीको शुरु गर्दछन् । व्यवसायको विस्तार वा कानुनी आधारमा कम्पनीहरुले त्यसपछि सर्वसाधारणलाई पनि कम्पनीमा शेयरधनी बनाउन सार्वजनिक निष्कासन मार्फत लगानीको आव्हान गर्दछन् । यसलाई आइपिओ अर्थात् इनिसियल पब्लिक अफरिङ र नेपालीमा प्राथमिक सार्वजनिक निष्कासन भनिन्छ । विभिन्न क्षेत्रका सार्वजनिक कम्पन अनुसार यस्तो आइपिओ ल्याउने आधार, प्रतिशत र समय फरकफरक छन् र सबै सार्वजनिक कम्पनीहरुले निष्कासन गर्नेपर्ने कानुनी बाध्यता पनि छैन ।

हो, यहि आईपीओ मार्फत पुँजी जम्मा पारेर व्यापार गर्ने क्रममा नाफा कमाएको कम्पनीले थप पुँजी संकलन गर्नुपर्यो भने एफपीओ निष्कासन गर्छन् । यस्तो एफपिओको दरमा दुईवटा मूल्य जोडिएको हुन्छ एउटा अंकित मूल्य र अर्को प्रिमियम । एफपिओबाट संकलित लगानीबाट अंकित मूल्य सिधै पुँजीकरण हुन्छ अर्थात् चुक्ता पुँजीमा जोडिन्छ भने प्रिमियम रकम शेयर प्रिमियम वा जगेडा कोषहरुमा राखिन्छ । यस्तो प्रिमियम रकमको उपयोग कहाँ, कसरी र कहिले गर्ने भन्ने सम्बन्धमा कम्पनी, कानुन र नियामको व्यवस्था अनुसार फरक हुनसक्छ । बैंक तथा वित्तिय संस्थाहरुको हकमा हालको व्यवस्था अनुसार संकलित प्रिमियम रकम कम्पनीको पुँजी बढाउने प्रयोजन अर्थात् बोनस शेयर दिने बाहेक अन्य काम जस्तो नगद लाभांश वितरणमा प्रयोग गर्न पाइदैन ।

हालैका वर्षहरुमा पहिले सार्वजनिक निष्कासन मार्फत पुँजी संकलन गरिसकेको सूचिकृत कम्पनीहरुले एफपिओ मार्फत थप पुँजी संकलन गर्न बहार नै चलेको छ । विगत केही वर्षको अवस्था हेर्ने हो भने रिलायन्स फाइनान्स, नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंक, शिखर इन्स्योरेन्स र नेपाल एसबिआई बैंकले एफपिओ जारी गरेका छन् भने नेपाल लाइफको भर्खर निष्काशन भएको छ । अझै पनि स्ट्याण्डर्ड चार्टड बैंक नेपाल लगायत केही कम्पनीहरु एफपिओ मार्फत पुँजी संकलनको प्रतिक्षामा छन् ।

यसमध्ये रिलायन्सले ५,१४,२८६ कित्ता शेयर अंकित मूल्य रु १०० मा नै प्रिमियम नजोडि एफपिओ निकालेको थियो भने नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकले ९०,६९,३८८ कित्ता शेयर रु. ५०१ प्रिमियम सहित रु. ६०१, शिखर इन्स्योरेन्सले ५,१०,९८८ कित्ता शेयर रु. ५५० प्रिमियम सहित रु. ६५० मा; नेपाल एसविआई बैंकले ६७,७६८ कित्ता शेयर रु. ८७१ प्रिमियम सहित रु. ९७१ मा र नेपाल लाईफले ३०,९६,४२९ कित्ता शेयर रु. १३२५ प्रिमियम सहित रु. १४२५ मा निष्कासन गरेको हो । यस्तै स्ट्याण्डर्ड चार्टडले २५,५८,१४० कित्ता शेयर रु. ११९० प्रिमियम सहित रु. १२९० मा एफपिओ निष्कासन गर्ने सूचना जारी गरेको छ, उसको प्रिमियम र नियामक निकायहरुबाट स्वीकृति हुन बाँकी रहेको हुँदा अन्तिम मूल्य फरक पर्ने सम्भावना पनि रहेको छ ।

उक्त निष्काशनहरु मध्ये नेपाल एसविआई र नेपाल लाइफको प्रिमियम नेपाल धितोपत्र बोर्डले तय गरेको सूत्रगत आधारमा पुनरावलोकन सहित भएको हो ।

एफपिओसम्बन्धी केही मुद्दाहरु

केही अगाडिसम्म शेयर लगानीकर्ता र कारोवारीहरु कम्पनीहरुले एफपिओ मार्फत थप शेयर निष्कासन गरेकोमा निकै उत्साहित थिए । केही कम्पनीले एफपिओबाट संकलित प्रिमियमबाट बोनससमेत वितरण गरेपछि विद्यमान लगानीकर्ता र एफपिओ मार्फत लगानी गरेका लगानीकर्ताहरु समेत खुसी भएका थिए । तर बजारमा हालको अवस्थामा कम्पनीहरुले ठूलो परिमणमा हकप्रद र बोनस शेयर जारी गरिरहेको अवस्थामा बढ्दो एफपिओले पनि शेयर संख्या बढ्ने र यसले बजारमूल्य थप प्रभावित हुने आशंका अनि गरिएको छ । कम्पनीहरुले एफपिओ मार्फत नयाँ लगानीकर्ताहरुबाट मोटो प्रिमियम असुलेर विद्यमान शेयरधनिलाई अवाञ्छित लाभ पु¥याएको जस्ता मानसिकताले यसमा नयाँ विवाद र बहस शुरु भएको छ ।

कतिपय कम्पनीहरुले कानुनी बाध्यता, पुँजीगत मापदण्डको पालना वा तोकिएको पुँजी पु¥याउने उपायका जुन रुपमा एफपिओ जारी गरेता पनि उल्लेख्य प्रिमियम सहित एफपिओ जारी गरिनु र यसले पुँजी वृद्धिका अन्य उपायहरु हकप्रद र बोनस शेयरलाई निरुत्साहित गर्छ भन्ने मानसिकताले ठाउँ पाएको देखिन्छ । यस्तै एफपिओलाई कम्पनीहरुले गैरव्यवसायिक सहज आयको आधार बनाउन थालेको र यसले व्यवसायिक क्रियाकलापमा नै असर पु¥याइ कम्पनीहरुलाई अल्छि बनाउँछ कि भन्ने आम चासोको विषय हो ।

हालसम्म एफपिओ जारी गरेका कम्पनीहरुको पुँजीगत संरचना अर्थात् संस्थापक र सर्वसाधारणको प्रतिशत मिलाउन थप शेयर जारी गर्नुपरेको तर्क गरेका छन् भने स्ट्याण्डर्ड चार्टडले नेपाल राष्ट्र बैंकले तोकेको पुँजी पु¥याउन र संस्थापक तथा सर्वसाधारणको पुँजीगत संरचना ७०ः३० मिलाउन थप शेयर जारी गर्न लागेको बताएको छ ।

एफपिओ र आइपिओको मूल्य एउटै हुनुपर्ने आवाज

एफपिओको मूल्य कसरी निर्धारण हुन्छ भन्ने अव बहसको विषय बनाउनु आवश्यक देखिँदैन तर सम्भावित लगानीकर्ताहरुले कम्पनीले एफपिओ मार्फत पनि पुँजी संकलन गर्ने भएकोले यसको मूल्य पनि आइपिओको जस्तै अंकित मूल्य रु. १०० नै हुनुपर्दछ भन्ने आवाजहरु पनि उठेका छन् । एउटा क्रेताको दृष्टिकोणले यो तर्क सहि होला । किनभने प्रिमियम सहित निष्कासित शेयरको अंकित मूल्य त त्यहि रु. १०० नै हुन्छ र कितावी मूल्य पनि नेटवर्थ बराबर हुन्छ जुन सामान्यत बजार मूल्यभन्दा कम नै हुन्छ ।

जहाँसम्म बजारमूल्यको कुरा आउँछ, एफपिओको मूल्य प्रचलित बजारमूल्य भन्दा सामान्यत कम नै हुने गरेको छ तर बजारमूल्य गतिशिल हुने र बजारमूल्य निर्धारणमा कम्पनीको प्रत्यक्ष नियन्त्रण नहुने हुँदा महंगोमा एफपिओमा किनेको शेयरको बजारमूल्य कम भएमा के गर्ने भन्ने आधारमा समेत अंकित मूल्यमा नै एफपिओ पाउनुपर्छ भन्ने पनि हो ।

विवेकशिल लगानीकर्ताको हिसावले हामीले के लगानी गर्न खोजेको कम्पनीको तर्फबाट पनि केही विचार गर्नपर्दछ कि जस्तो लाग्छ । हामीले एफपिओ, आइपिओ वा दोस्रो बजारबाट शेयर खरिद गरेर लगानी गरेपछि हामी उक्त कम्पनिको बैधानिक लगानीकर्ता र नाफानोक्सानका भागिदार हुन्छौं । यस्तै यहाँनेर के पनि बिर्सनु हुँदैन भने कम्पनीले विगतदेखि लगानी, व्यवसायिक कार्यकुशलता, बजार हिस्सा, आदिका माध्यमबाट प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष सम्पत्ति जोडेको हुन्छ । यस्ता दृष्य र अदृष्य सम्पत्तिहरु जोडन गरेको लगानी र त्यसको केही मूल्य पनि हुन्छ । यसै आधारमा पनि कम्पनीहरुले एफपिओमा प्रिमियम लिएको कुरालाई आत्मसात गर्नु उपयुक्त हुन्छ कि ।

एउटा जग्गाको उदाहरणबाट हुन सकिएला कि । कसैले १० वर्ष पहिले १ आना जग्गा १,००,००० रुपियाँमा किनेको थियो, तर अहिले त्यहाँको विकास र जग्गाको मागले गर्दा सो क्षेत्रमा आनाको १२,००,००० रुपियाँ कारोवार भईरहेको छ । उक्त जग्गाधनिले विविध बाध्यात्मक अवस्थाले सो जग्गा ८,००,००० मा बेच्छु भन्यो भने हामी सम्भावित खरिदकर्ताको दृष्टिकोणले कसरी हेर्ने भन्ने नै हो । जसलाई त्यो जग्गा १,००,००० रुपियामा किनेको थाहा छ उसले त त्यतिमा नै किन्न खोज्छ भने विक्रेताले समयको अन्तराल अनुसार मुद्रास्फिति, व्याज, वैकल्पिक लगानीबाट सम्भावित मुनाफा जस्ता विभिन्न कुरा जोडेर मेरो जग्गाको मूल्य यति हो त भनिहाल्छ । त्यसैले एकजना एफपिओलाई पनि तर्कसंगत र तथ्यगत विश्लेषण गरेर लगानीको निर्णय गर्नुपर्दछ ।

बजार मूल्य र एफपिओको मूल्य

विगतमा निष्कासित, हाल निष्कासन भएका र निष्कासनको पर्खाइमा रहेका कम्पनीहरुको एफपिओको मूल्य वा प्रस्तावित मूल्य बजारमा प्रचलित मूल्यमा कम नै रहने गरेको छ । तर बजारको प्राकृतिक वा माग र आपूर्तिको अवस्था, लगानीकर्ता र कारोवारीहरुको मानसिकता, कम्पनीहरुको लाभांस तथा अन्य मुनाफा, वित्तिय अवस्था जस्ता विविध पक्षहरुले गर्दा एफपिओको मूल्यभन्दा बजारमूल्य सँधै माथि रहन्छ भन्ने ग्यारेण्टी भने गर्न सकिने अवस्था छैन ।

रिलायन्स, नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंक, शिखर इन्स्योरेन्स, नेपाल एसविआई बैकहरुले निष्कासन गरेको एफपिओको मूल्य बजारमूल्य भन्दा तुलनात्मकरुपमा कमी नै थियो । हुनतः हालै निष्कासन भएको नेपाल लाईफको निर्धारित मूल्य पनि बजारमूल्य भन्दा निकै सस्तो छ भने स्ट्याण्डर्ड चार्टडले प्रस्ताव गरेको मूल्य हाल कायम बजारमूल्य भन्दा केही कम हो ।

बजारमा उक्त कम्पनीको शेयर खरिदकर्ताले तिरेको वा तिर्नचाहेको मूल्यसँग तुलना गर्ने हो भने एफपिओ मार्फत सस्तोमा शेयर खरिद गर्ने अवसर पनि हुन सक्छ । अर्कोतर्फबाट बजारमा रु. २८०० हाराहारीमा विक्री भईरहेको वस्तु कम्पनीले १४२५ रुपियामा बेच्न राखेको छ । यसलाई अवसर वा ठगी कुन रुपमा लिने सम्बन्धित लगानीकर्ताको स्वविवेक र विश्लेषणको कुरा हो ।

जतिसुकै तर्कविर्तक बीच पनि एफपिओ मार्फत केही सहुलियत दरमा कम्पनीको शेयर खरिद गर्ने अवसर पाएको बुझाइ राखेर लगानी गर्नेको संख्या पनि उत्तिकै छ । त्यसैले त एफपिओमा कम्पनीले माग गरेभन्दा दसौं गुणा बढी शेयरको लागि माग पर्ने गरेको छ । गलत समय र बढी मूल्य भनेर आलोचित नेपाल लाइफमा समेत १०–१२ गुणा माग आउने आंकलनबाट शेयरको माग रहेको कुरामा भने कुनै विवाद देखिँदैन । तर यसैलाई आधार बनाएर कम्पनीहरुलाई सहज आयको बाटो बनाउन सक्ने कुरामा सचेत भने हुनै पर्दछ ।

अन्तमा, कम्पनीहरुको पनि कानुनी, पुँजीगत संरचना र नियामक निकायहरुले तोकेको मापदण्ड पुरा गर्नुपर्ने बाध्यात्मक अवस्था होला तर विद्यमान शेयरबजार, सम्भावित लगानीकर्ता र कारोवारी, र शुभचिन्तकहरुको चासोलाई ध्यान दिनुपर्छ भन्ने हो । हुनतः विगतमा भन्दा अहिले प्रिमियम निर्धारणको लागि सूत्रगत आधार तय हुँदा एफपिओको मूल्य निर्धारण केही व्यवस्थित र लगानीकर्तामैत्री भएका छन् तर यसैलाई कम्पनीको सहज आयको माध्यम बनाउन दिनुभने हुँदैन । नेपाल जस्तो नियामक निकायहरुको दरिलो उपस्थिति र नियमन हुन नसकेको बजारमा भोलिका दिनमा विभिन्न बहानामा कम्पनीहरुले एफपिओ जारी गरेर केही शेयरधनी पोस्ने काम मात्रै नगरोस् भन्ने चासो र चिन्तालाई कम्पनीहरु, नियामक निकाय, स्वीकृति दिने निकायहरुले मनन् गर्नै पर्दछ ।

Published on Aarthiknews online on 15 Jan 2017

http://aarthiknews.com/2017/01/15/77834