तीन थरीका लगानीकर्ता हावी हुँदा अलमलमा पर्यो सेयर बजार

निर्वाचनको नतिजासँगै तरंगित सेयर बजार बढ्ने, घट्ने वा स्थिर रहने भन्ने दिग्भ्रमित अवस्थामा पुगेको छ । कुनै दलको एकल बहुमत नभए पनि बाम गठबन्धनले स्पष्ट बहुमत र स्थिर सरकारको मत प्राप्त गरेको छ । बहुमत प्राप्त दलहरु जनमत अनुरुप नै स्थिर सरकार र समृद्ध मुलुक बनाउने अभिव्यक्ति दिइरहेका छन् । राजनीतिक स्थिरतासँगै आर्थिक विकासका लागि आवश्यक पुँजी जुटाउन पुँजी बजारको अधिकतम उपयोग गरिने सम्भावित सरकारको नेतृत्वकर्ताहरुले बताइसकेका छन् । यसरी समग्र आर्थिक–राजनीतिक वातावरण सकारात्मक भइरहेको अवस्थामा समेत नेपाली पुँजी बजारले नकारात्मक चरित्र प्रस्तुत गरिरहेको छ । निर्वाचनको अघिल्लो दिनसम्म १५३६ अंक आसपासमा रहेको बजार परिसूचक नेप्से थोरै बढेर फेरि १५०० अंकभन्दा तलको लाइनमा ओर्लिसकेको छ । बजारका लगानीकर्ता र कारोबारीले राजनीतिक दल र तिनका आर्थिक रणनीतिकारहरुको कुरामा विश्वास नगरेर हो वा अन्य कारण बजार प्रति त्यति सकारात्मक देखिएका छैनन् । हुन तः अहिले बजारमा निकै आशावादी, निराशावादी अनि ‘पर्ख र हेर’ गरी लगानीकर्ताहरु प्रमुख ३ विचार समूहमा विभक्त देखिएका छन् ।

१. बाम विचारधारातर्फ झुकाव राख्ने लगानीकर्ताहरु निर्वाचनको प्रारम्भिक परिणामसँगै बजारमा तीव्र उछाल आउने र पुँजी बजारको स्वर्णिम युग सुरु भएको अभिव्यक्ति राख्दै आएका छन् । उनीहरु बाम सरकार आर्थिक विकासमा सफल हुने र पुँजी बजारप्रति पनि निकै सकारात्मक हुनेमा विश्वस्त छन् ।

२. अर्काथरी लगानीकर्ता बाम सरकारको चरित्र नै राज्य नियन्त्रित अर्थतन्त्र हुने र उसले साम्यवाद उन्मुख अर्थनीति लिने हुँदा बाम सकारसँगै पुँजी बजार पनि थप घट्ने आशंकामा विद्यमान अवस्थालाई बजारबाट बाहिरिने वा प्राप्त केही मुनाफा बुक गर्ने अवसरको रुपमा पनि लिन थालेका छन् ।

३. तेस्रो, लगानीकर्ताहरुको समूह भने अझै राजनीतिक वातावरण सुनिश्चित भइनसकेको र अब गठन हुने सरकारले आर्थिक तथा पुँजी बजार सम्बन्धी कस्तो नीति लिन्छ यकिन नभएको अवस्थामा नयाँ सरकार गठनपछि मात्र बजारमा सेयर किनबेच गर्नु उपयुक्त हुने बताइरहेका छन् । उनीहरुले यसै अनुसार आफ्ना रणनीति पनि तय गरिरहेको देखिन्छ । 

यसरी ३ थरीका लगानीकर्ता रहेको अवस्थामा कुनै दिन आशावादी लगानीकर्ता हावी भएर बजार परिसूचक केही माथि जान सक्ने सम्भावना छ । यस्तै, निराशावादी वा पर्ख र हेर को अवस्थथामा रहेका लगानीकर्ताहरु पनि त्यसरी नै हावी हुँदा पुनः बजार घट्न वा स्थिर रहने सम्भावनालाई पनि नकार्न भने सकिंदैन । यसरी अहिले बजार न कम्पनीहरुको वित्तीय सूचकहरुको आधारमा घटन् सकेको छ न त आर्थिक–राजनीतिक अवस्थाको आधारमा बढ्न नै सकेको छ । निर्वाचनसँगै आर्थिक विकास र स्थिर सरकार अनुकूल वातावरण तयार भएता पनि विद्यमान राजनीतिक खिचातानी, नयाँ सरकारको अनिश्चितता, आर्थिक नीति, विश्वव्यापी बाम आर्थिक चरित्र जस्ता कारणले लगानीकर्तालाई केही अन्योल बनाएको बुझ्न सकिन्छ । आर्थिक–राजनीतिक अन्योलतासँगै धेरै लगानीकर्ताले कम्पनीहरुको वित्तीय सूचक, व्यवसायको अवस्था जस्ता आधारभूत पक्षहरु अनि अर्थबजारमा पुँजीको माग र आपूर्ति तथा त्यसको लागतलाई पनि ख्याल गर्नुपर्ने हुन्छ ।

सिद्धान्ततः स्थिर सरकार हुँदा आर्थिक विकाससँगै पुँजीको माग बढ्ने भएकाले पुँजीबजार सकारात्मक हुन्छ नै । तर बजारमा सेयर मूल्य निर्धारणमा राजनीतिका साथै कम्पनीहरुको व्यावसायिक तथा वित्तीय अवस्था, मुनाफा अनि उक्त कम्पनीको सेयरमा माग र आपूर्तिले पनि उल्लेख्य भूमिका खेल्ने पक्षलाई यहाँ बिर्सिएको हो कि जस्तो देखिन्छ । त्यसैले राजनीतिक दल र अर्थविदहरुले देशले साम्यवादी अर्थ नीति नअँगाल्ने बरु राष्ट्रिय पुँजी निर्माणका लागि पुँजी बजारमा उपलब्ध हुने अवसरहरुको अधिकतम उपयोग गरी राष्ट्रिय स्वाभिमानी अर्थतन्त्र निर्माण गरिने बताइरहँदा समेत सेयर बजार परिसूचक घटिरहेको छ । यसका साथै निम्न विषयले बजार घट्न सघाइरहेको अनुमान लगाउन सकिन्छ । 

१. राजनीतिक वातावरण : निर्वाचनमा बाम गठबन्धनलाई स्पष्ट बहुमत पाएका छन्, तर कुनै एक दलको एकल बहुमत नहुँदा बाम गठबन्धन टुटेमा के हुने ? बाम सरकारमा पनि को अर्थमन्त्री हुने ? सरकार कहिले गठन हुने ? अनि, नयाँ सरकारको आर्थिक नीति र पुँजी बजारसम्बन्धी कस्तो दृष्टिकोण हुने भन्ने अन्योलताले पुँजी बजारलाई घट्ने र बढ्ने स्वभाविक लयमा पुग्न दिएको छैन । 

२. कम्पनीहरुको आधारभूत पक्ष : पुँजी बजारमा सूचीकृत कम्पनीहरु मध्ये मुख्यत बैंक, बिमा, जलविद्युत क्षेत्रका कम्पनीहरु पुँजी व्यवस्थापन र संस्थागत विकासमा केन्द्रित देखिएका छन् । नियामकले तोकेको न्यूनतम पुँजी पु¥याउन विभिन्न उपायहरु अपनाउन व्यस्त छन् । त्यसको सिधा असर वित्तीय सूचकमा देखिएको छ । भर्खर थपिएको पुँजीबाट मुनाफा आर्जन गर्न केही समय पक्कै लाग्नेछ । कम्पनीहरुको वास्तविक कमाई थाहा पाउन केही समय कुर्नुपर्ने हुन्छ ।

३. बचतको आपूर्ति र लगानी योग्य रकम बीचको फरक : एकातिर ऋणको माग बढ्ने अर्कोतिर बजारमा रकमको आपूर्ति कम हुँदा वित्तीय बजारमा उपलब्ध लगानी योग्य रकम केही घटेको अपुष्ट जानकारी आउन थालेको छ । यसैको नतिजा स्वरुपः वित्तीय संस्थाहरुले नयाँ वा विशेष बचत मार्फत ब्याज बढाउन थालेका छन् ।

तसर्थ, अन्योलपूर्ण राजनीतिक परिदृष्यसँगै पुँजी वृद्धि र व्यवसाय विस्तारबीचको दूरीका कारण कम्पनीहरुको प्रतिसेयर आयमा गिरावट आएको अनि लगानी योग्य रकमको कमीले राजनीतिक सहजताका बाबजुत सेयर बजारले केही समय थप उतार चढावमा गुज्रिने सम्भावना पनि देखिन्छ । तर सरकार गठन, नीति तथा कार्यक्रमको सार्वजनिकीकरण, कम्पनीहरुको आधारभूत पक्षहरुमा क्रमिक सुधार र राजनीतिक स्थिरतासँगै बजारले विस्तारै सकारात्मक मोड लिने सम्भावना अझ बढी प्रबल छ । निचोडमा बजार केही समय तल माथि गर्न सक्छ । अल्पकालमा लगानीकर्तालाई केही घाटा भए पनि दीर्घकालमा पुँजी बजारको भविष्य निकै उज्जवल छ । होल्ड गरेर बस्न सक्नेलाई बजारले एकपटक अवश्य पनि आकर्षक प्रतिफल दिनेमा दुइमत हुन सक्दैन । 

नेपालीपैसा अनलाइनमा प्रकाशित, http://www.nepalipaisa.com/NewsDetail.aspx/id/19045

बदलिएको राजनीतिक पृष्ठभूमिमा सेयर बजार

निर्वाचनको प्रारम्भिक नतिजाअनुसार वामपन्थी गठबन्धनले देशका ६ वटा प्रदेश र संघीय व्यवस्थापिकामा बहुमत पाएको छ । यस निर्वाचनमार्फत नागरिकले वाम गठबन्धनको राजनीतिक, आर्थिक–सामाजिक अवधारणालाई निश्चित समयावधिका लागि अनुमोदन गर्दै राजनीतिक स्थिरता रोजेका छन् । तर, सेयर बजारमा सम्भावित प्रभावका बारेमा लगानीकर्ता र कारोबारीहरू स्पष्ट हुन नसकेको आभास बजार परिसूचक नेप्सेमा देखिएको उतारचढावले देखाएको छ । बजारको सम्भावित गतिलाई निम्नानुसार अनुमान गर्न सकिन्छ :

राजनीतिक वातावरण

निर्वाचनपश्चात् राजनीतिक वातावरण सङ्लिएको छ । देशमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्रका संघीय संरचनाहरूको संस्थागत विकासको एउटा चरण पूरा भएको छ । स्थानीय, संघीय र प्रादेशिक निर्वाचनसमेत सफलतापूर्वक सम्पन्न भएको छ । नेपालको संविधानअनुसार नेपालमा अब स्थानीय, प्रादेशिक र संघीय तहसँगै प्रत्येक तहका आफ्नै व्यवस्थापिका र कार्यपालिका अर्थात् सरकारसमेत हुनेछ । देश राजनीतिक स्थिरतातर्फ अगाडि बढ्ने र स्थिर सरकार पाउने सम्भावना बढेको छ । निर्वाचनले संघीय सरकारका लागि वाम गठबन्धनलाई स्पष्ट बहुमत दिएको छ । तर, पनि संघीय सरकारमा एकल पार्टीको बहुमत छैन, प्रादेशिक र स्थानीय तहमा फरक–फरक दलको नेतृत्वका कारण केही असहजता भने आउन सक्छ ।

संघीय सरकार र उसको आर्थिक नीतिले सेयर बजारमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । तर, विद्यमान निर्वाचन प्रणाली र हालसम्मको निर्वाचनको नतिजाका आधारमा संघीय सरकारमा एकल पार्टीको बहुमत नहुने निश्चित भएको छ । प्रत्यक्षतर्फको नतिजा र समानुपातिकतर्फ दलहरूले प्राप्त गरेको मतका आधारमा मूलतः पाँच राजनीतिक दलहरू संघीय सरकारका खेलाडी हुने र त्यसमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एमाले) टोली नेता हुने सम्भावना अधिक रहेको छ । २ सय पचहतर सिटको प्रतिनिधिसभामा एमाले पहिलो, नेपाली कांग्रेस दोस्रो र माओवादी केन्द्र तेस्रा दल हुने स्पष्ट देखिएको छ । त्यसपछि संघीय समाजवादी फोरम र राष्ट्रिय जनता पार्टीको हैसियत हुने अवस्था देखिएको छ । यसले राजनीतिक स्थिरताका लागि र संघीय सरकारमा बहुमतका लागि वाम गठबन्धनको निरन्तरतालाई अनिवार्य सर्तका रूपमा अगाडि सारेको छ । विद्यमान गठबन्धनमा सिर्जना हुन सक्ने कुनै पनि जोखिमले समग्र राजनीतिक वातावरणलाई प्रभावित पार्नेछ ।

सेयर बजारमा प्रभाव

सेयर बजार र राजनीतिक वातावरणको सम्बन्ध अविभाज्य तर अनिश्चित रहन्छ । राजनीतिक परिदृश्यमा देखिने स–सानो परिवर्तनले समेत बजारमा ठूल्ठूला उथलपुथल ल्याउन सक्छ । चुनाव अगाडिसम्म निर्वाचनपछिको वातावरणलाई देखाउँदै बढेको बजार परिसूचक निर्वाचनको प्रारम्भिक नतिजासँगै आमलगानीकर्ता र कारोबारीहरूको अपेक्षाविपरीत घट्न पुगेको छ ।

निर्वाचनको मिति घोषण हुँदा १६०० को हाराहारी रहेको बजार परिसूचक घट्दै दोस्रो चरणमा २०७४ मंसिर २१ गते निर्वाचनको अघिल्लो दिन १५३६ मा पुगेको थियो भने निर्वाचन सकिएर बजार खुल्दा सुरुवाती केही समय निरन्तरमाथि उक्लँदै गए पनि सोही दिन बजार करिब ६ अंकले घटेर बन्द हुन पुग्यो । निर्वाचनको नतिजा आइनसकेको र केही मुनाफा बुक गर्न खोज्नेहरू हाबी भएर बजार घटेको हो कि भन्ने कुरा प्रत्यक्ष निर्वाचनको सम्पूर्ण नतिजाले वाम गठबन्धनलाई स्पष्ट बहुमत दिँदा समेत बजार बढ्नुको बदला घट्दो क्रममा रहनु र सप्ताहान्त करिब १६ अंकले घटेर बजार परिसूचक १५२० मा पुग्नुले नयाँ राजनीतिक वातावरणलाई सेयर बजारले सहज रूपमा नलिएको वा अन्यौललाई दर्साएको छ । हुन त धेरै लगानीकर्ताले बजारमा सकारात्मक सन्देश र आशाका किरणहरू छर्दै बजार बढाउनमा सघाउने कामसमेत नभएको होइन । तैपनि आमलगानीकर्ता र कारोबारीहरू सेयर बजारप्रति ढुक्क हुन नसकेको आभास दिएको छ ।

यसले सेयर बजारमा राजनीतिक वातावरण, स्थिर सरकार, सम्भावित आर्थिक सुधारसँगसँगै कम्पनीहरूको व्यवसाय, मुनाफा, व्यवस्थापन, प्रतिसेयर आम्दानी, मूल्य आम्दानी अनुपातसमेत रहेको तर्फ लगानीकर्ता र कारोबारीलाई झकझक्याएको छ । कम्पनीहरूको कमजोर त्रैमासिक रिपोर्ट, बैंकहरूको पुँजी वृद्धिको अल्पकालीन प्रभाव, बिमा कम्पनीहरूमा पनि पुँजीवृद्धिसँगै थप कम्पनीहरूको प्रवेश, लघुवित्तसम्बन्धी अस्थिर नीति र अनिश्चितता, जलविद्युत् क्षेत्रका कम्पनीहरू नयाँ र निश्चित आम्दानीमा बाँधिएका हुनु इत्यादि कारण पनि बजारमा केही नकारात्मक प्रभाव परेको हो । यस्तै, गत वर्ष यही समयमा बजारमा आएको उच्च गिरावटले गर्दा पनि कतिपय लगानीकर्ता झस्किएका हुन सक्छन् ।

सेयर बजारको भविष्य

निर्वाचनपश्चात् पनि सेयर बजारमा ठूलो उतारचढाव नआउनु र गत वर्षको जस्तो बजारमा भारी गिरावट नआएर बजार बिस्तारै सम्हालिएको देखिएको छ । तर, सेयर बजारको भविष्य के हुन्छ भन्ने सम्बन्धमा लगानीकर्ता र कारोबारीहरूका आ–आफ्नै तर्कवितर्क छन् । सेयर बजार आफैंमा वस्तु वा सेवाको प्रत्यक्ष बजार नभएको हुँदा, ससाना कुराले यसलाई छिटो प्रभावित गर्छ । जोसुकैले जेसुकै भने पनि बजारको भविष्य सम्बन्धमा कसैले ठोकुवा गर्न सक्दैन । राजनीतिक वातावरणसँगै, संघीय सरकार, प्रादेशिक सरकार र स्थानीय सरकारहरूले लिने आर्थिक नीति र लगानीको वातावरणसँगै कम्पनीहरूको मुनाफा र व्यवसायमा निर्भर रहनेछ ।

१. राजनीतिक वातावरण : वामपन्थी गठबन्धनले निरन्तरता पाएको अवस्थामा राजनीतिक वातावरण अनुकूल हुनेछ र यसले स्थायी सरकार, सरकारी नीतिनियममा निरन्तरता दिनेछ । तर, एकल पार्टी बहुमत नहुनु र गठबन्धनका दलहरूको सौदाबाजी र राजनीतिक अवस्थामा सदैव नयाँ सम्भावनाका कारण पूर्णत ढुक्क हुने अवस्था छैन ।

२. सरकारको आर्थिक नीति : सेयर बजारलाई प्रभावित पार्ने अर्को मुख्य तत्व सरकारको आर्थिक नीति पनि हो । केही लगानीकर्ता र कारोवारीहरूमा वामपन्थी सरकारले राज्यनियन्त्रित अर्थनीति अवलम्बन गरी निजी क्षेत्रको लगानी निरुत्साहित गरिँदा सेयर बजारमा नकारात्मक असर पर्ने धारणा बनाएको पाइन्छ । तर, चुनावी सभाकै क्रममा समेत पुँजीबजारलाई प्रोत्साहित गरिने र वाम गठबन्धनको चुनावी घोषणपत्रमा ‘आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रको विकास र समग्रमा समाजवाद उन्मुख राष्ट्रिय औद्योगिक आर्थिक क्रान्ति हाम्रो मूल आर्थिक कार्यदिशा र मार्गचित्र नै सामाजिक–आर्थिक रूपान्तरणका मुख्य नीति हुने’ उल्लेख गरेबाट पूर्णतः साम्यवादी आर्थिक नीति नहुने कुरा निश्चित छ । यस्तै घोषणपत्रमा निजी क्षेत्रलाई राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण अंगका रूपमा सामेल र प्रोत्साहन गरिने तथा लगानीमैत्री वातावरण, अनुकूल श्रमसम्बन्ध र लगानी तथा मुनाफाको सुरक्षाको प्रत्याभूति गरिने उल्लेख छ । यसले पनि वामपन्थी सरकारले समेत निजी क्षेत्रको लगानीलाई उत्तिकै प्राथमिकता दिने कुरा देखिन्छ ।

हालै डा. युवराज खतिवडाले वामपन्थी सरकार पूर्णतः राज्यनियन्त्रित अर्थव्यवस्थामा नजाने बताएबाट पनि धेरै हदसम्म वामपन्थी सरकारले निजी क्षेत्रसँगसँगै लैजानेमा विश्वस्त हुन सकिन्छ । हो, राज्यले केही व्यवस्थित गर्ने क्रममा तीनखम्बे आर्थिक नीतिले वितरणमुखी बजेटमा जोड देला, तर पक्कै पनि देश साम्यवादी अर्थतन्त्रमा फर्कंदैन । डा. खतिवडाले ‘बजारलाई उचाल्ने, पछार्ने र बीचबीचमा खेलफड्को गर्नेले अब बन्ने सरकारबाट तर्सिनु स्वाभाविक हो र उनीहरू तर्सिनु पनि पर्छ । अपारदर्शी हिसाबले कारोबार गर्नेहरूले सोच्नैपर्ने दिन आएको छ अब । पुँजीबजारलाई व्यवस्थित ढंगले अगाडि बढाउँदा त्यसको माध्यमबाट पनि अब बन्ने वामपन्थी नेतृत्वको सरकारलाई वर्षमा एक–डेढ खर्ब पुँजी परिचालन हुन्छ । ठूलो मात्रामा पुँजी संकलन हुँदा सेयर बजारमा स्थायित्व पनि आउँछ ।’ बताएबाट अबको सरकारले पनि पुँजीबजारलाई उत्तिकै प्राथमिकता राख्नेमा आश्वस्त हुन सकिन्छ ।

जहाँसम्म व्यावहारिक पक्ष छ, सरकार गठन भई सरकारको नीति सार्वजनिक भइसकेपछि पनि वास्तविक प्रभाव देखिन केही समय लाग्ने निश्चित छ । वामपन्थी सरकार गठन भई उल्लिखित अर्थनीति र पुँजीबजारसम्बन्धी नीति अवलम्बन गरिएको अवस्थामा पुँजीबजार थप व्यवस्थित र परिपक्व हुनेछ भने लगानीकर्तालाई लगानीमा सहज हुने सम्भावना रहन्छ । यसले कम्पनीको आधारभूत पक्षलाई अध्ययन गरी दीर्घकालीन लगानीमा जोड दिनेछ ।

३. कम्पनीहरूको आधारभूत पक्ष : वामपन्थी गठबन्धन वा अन्य गठबन्धनको सरकार आए पनि आधारभूत पक्षहरूका सबल कम्पनीहरूको बजार मूल्यमा उल्लेख्य वृद्धि नहुँदासमेत दीर्घकालीन मुनाफाको सम्भावना रहन्छ । बैंकिङ क्षेत्र नेपाल राष्ट्र बैंकले तोकेको पुँजी पुर्याउने दबाबमा व्यवसाय विस्तार र पुँजी परिचालनमा केही कमजोर देखिएका छन् । पुँजी संकलनको कार्य सकिएपछि बैंकहरू संस्थागत व्यवस्थापनसँगै बचत र लगानी परिचालनमार्फत व्यवसाय विस्तार तथा मुनाफा वृद्धिमा केन्द्रित हुने विश्वास गर्न सकिन्छ । बिमा कम्पनीहरू पनि बिस्तारै संस्थागत सुदृढीकरण, पुँजी संकलन तथा व्यवसाय विस्तारमा केन्द्रित हुन थालेको आभास पाइएको छ । जलविद्युत् क्षेत्रको विकास र विस्तारसँगै नेप्सेमा सूचीकृत हुने कम्पनीहरूको वृद्धि हुँदै जाने निश्चित छ ।

माथि उल्लिखित पक्षहरूका आधारमा सेयर बजार केही समय सामान्य उतारचढावबाट गुज्रनेछ भने सरकारको गठन, नीति तथा कार्यक्रमको सार्वजनिकीकरण, कम्पनीहरूको दोस्रो त्रैमासिक रिपोर्टको प्रकाशनसँगै बजारले एउटा अल्पकालीन चरित्र प्रस्तुत गर्नेछ । बजार वास्तविक स्वरूपमा आउन भने केही समय लाग्न सक्नेछ ।

निर्वाचनपछिको सेयर बजार

निर्वाचनपछि नेप्सेमा के हुन्छ ? सेयर बजार कता जान्छ ? लोकतन्त्रवादी वा वामपन्थी सरकार आए सेयर बजारमा कस्तो असर पर्छ ? बजारका लागि कसको सरकार राम्रो ? कुन दलको सरकार अर्थतन्त्रका लागि राम्रो ? जस्ता प्रश्नहरूले लगानीकर्ताहरूसँगै कारोबारीहरूलाई निकै पछ्याएको छ । कतिपय लगानीकर्ताहरूलाई निर्वाचनपछि स्थायी सरकार आउने र त्यसले अर्थतन्त्र थप गतिशील हुने हुँदा सेयर बजारमा सकारात्मक असर पर्ने मनोभावनाले गर्दा थप सकारात्मक देखिएका छन् भने केहीको विचारमा अबको सरकार वामपन्थी बन्ने र त्यसले खुला अर्थतन्त्रविरुद्धका आर्थिक नीति लिने सम्भावनाका कारण अर्थतन्त्रसँगै सेयर बजारले समेत नकारात्मक दिशा लिने मनोभावले गर्दा बजारप्रति नकारात्मक सोच राखेका छन् । निर्वाचनले नेपालमा मात्र होइन, विश्वव्यापी रूपमै सेयर बजारमा अनुमान र आफूअनुकूल बजारको व्याख्या गर्दै लगानी तथा कारोबार गर्ने अवसर दिएको हुन्छ । नेपालको सन्दर्भमा यस्तो स्पेकुलेसन अझै बढी हुने देखिएको छ । विशेष गरी नेपालमा मूलतः लोकतन्त्रवादी र वामपन्थी दलहरूको बलियो उपस्थिति र विभिन्न समयमा उनीहरूले चलाएको सरकार र लिएको आर्थिक नीतिका कारण अर्थतन्त्र मात्र होइन, सेयर बजारसमेत निकै उथलपुथलसमेत भएको छ । अझ सरकारैपिच्छे अवलम्बन गरिने फरक आर्थिक नीति, देशलाई दीर्घकालीन असर पुर्याउने आर्थिक नीतिनिर्माणमा समेत दलीय र एकल दलको पनि एउटा गुटको नीति हाबी हुने जस्ता समझदारीविहीन नीतिनिर्माण प्रक्रियाले गर्दा नीतिगत अस्थिरता एकातिर छ भने अर्कातिर दशकौंदेखि अस्थिर र मिलिजुली सरकारले गर्दा अर्थतन्त्र थप दिशाहीन बन्न पुगेको छ । यस अवस्थामा अहिले बजारमा लगानीकर्ता र कारोबारीले सोचेजस्तो सेयर बजार निर्वाचनपछि बढ्छ वा घट्छ यकिनसाथ भन्न सकिने आधार रहन्न ।

निर्वाचनको प्रभाव

नेपालमा वि.सं. २०७४ पूर्णतः निर्वाचनको वर्ष रह्यो र स्थानीय तहको निर्वाचनसँगै सुरु भएको वर्ष अहिले प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचन भइरहेको छ भने अझै राष्ट्रियसभाका साथै राष्ट्रपति, उपराष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, सभामुखजस्ता नागरिकबाट चुनिएका प्रतिनिधिमार्फत हुने निर्वाचन पनि बाँकी नै छ । यसर्थ यो वर्ष नेपालको निर्वाचन वर्षमा नै बित्ने सम्भावना निकै बढी छ । यो सँगसँगै निर्वाचनको गफ, राजनीतिक चलखेल र समाजमा निर्वाचनको धङधङी अझै केही समय रहने सम्भावना रहन्छ, जसको प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष असर सेयर बजारमा पनि रहनेछ । सामान्यतः सेयर बजारमा निर्वाचनको प्रभाव निर्वाचनको सम्भावित मितिको चर्चासँगै सुरु भएर निर्वाचनको घोषणा हुँदै निर्वाचनमा पार्टी र उम्मेदवारीको दर्ता अनि निर्वाचनसम्म रहन्छ । तर, यसको वास्तविक असर निर्वाचनको नतिजा घोषणासम्म रहन्छ । नतिजा घोषणासँगै आगामी दिनको राजनीतिक वातावरणमा स्पष्टता आउने हुँदा सेयर बजारले पनि एउटा दिशा लिन थाल्छ । सरकार गठनसँगै लगानीकर्ता र कारोबारीहरू नियमित लगानी व्यवस्थापना लाग्छन् । सामाजिक सञ्जालमा प्रस्तुत आँकडाहरूले विगतमा निर्वाचनपश्चात् सेयर बजार बढेको देखिएको छ । तर, यसपटक विभिन्न गठबन्धन, सम्भावित सरकार, हालै सम्पन्न स्थानीय तहको निर्वाचनको सेयर बजारमा नगन्य प्रभाव, स्थानीय तहमा वामपन्थीहरूको बलियो उपस्थिति आदिले गर्दा निर्वाचनको माहौलसँगै सेयर बजारमा हाल देखिएको केही सकारात्मक प्रभाव कहिलेसम्म निरन्तर रहन्छ यकिनसाथ भन्न सकिने अवस्था छैन । तर निर्वाचनको नतिजा घोषणा नहुँदासम्म सेयर बजारमा निर्वाचनको सकारात्मक वा नकारात्मक प्रभाव रहिरहनेछ ।

निर्वाचनपछिको सेयर बजार

निर्वाचनको मिति घोषणासँगै सुरु भएको अनुमानको खेती (स्पेकुलेसन) निर्वाचनको नतिजासँगै सकिन्छ । लगानीकर्ता र कारोबारी आफ्नो लगानी वा कारोबार रणनीतिअनुसार लगानी व्यवस्थापन गर्न थाल्छन् । हालको निर्वाचन र दलहरूको गठबन्धन हेर्दा अहिले नै कुन गठबन्धन वा दलको बहुमत आउँछ र कसको सरकार बन्छ भन्न सकिने अवस्था छैन । हुन त लोकतान्त्रिक र वामपन्थी गठबन्धनले निर्वाचनपश्चात् आ–आफ्नो सरकार बन्ने दाबा गरिरहेका छन् भने सम्भावित अवस्थाका बारेमा आफूअनुकूल विश्लेषण भइरहेको छ । तर, यथार्थमा के हुन्छ, कसैले निक्र्योल गर्न सक्ने अवस्था छैन र नेपालका हालको राजनीतिक वातावरण र चुनावी भाषणबाजी हेर्दा निम्न सम्भावनाहरू देखिएका छन् :

१. वामपन्थी सरकार : गत संविधानसभाको निर्वाचनको दोस्रो र तेस्रो दल तथा स्थानीय तहको निर्वाचनमा पहिलो र तेस्रो देखिएका दुई वामपन्थी दलहरूले विद्यमान निर्वाचनमा वामपन्थी गठबन्धन गरेपश्चात् धेरैले वामपन्थीहरूले बहुमतसहितको सरकार बनाउने आकलन गरेका छन् । यो सम्भावित नतिजाको एउटा पाटो हो, तर निर्वाचनमा एकदिनमा निकै उतारचढाव आउँछ र एउटा सानो विषयले मतदाताको मनोभावमा निकै ठूलो असर पार्छ । त्यसमाथि हाल भएको गठबन्धन पार्टी र कार्यकर्तास्तरमा सकारात्मक देखिए पनि आमनागरिकले सोहीअनुरूप लिएर मत दिन्छन् भन्ने कुनै ग्यारेन्टी छैन । यदि अहिले आकलन गरिएअनुसारकै वामपन्थी सरकार बनेमा सेयर बजारमा कस्तो असर गर्छ, हेर्न विगतको वामपन्थी सरकार र सम्भावित सरकारले लिने आर्थिक नीतिले अर्थतन्त्रमा पार्ने सम्भावित असरसमेत हेर्नुपर्ने हुन्छ । यस्तै नेपालमा वामपन्थी भनिएका कुनै पनि दलहरू पूर्णतः साम्यवादमा आधारित देखिएका छैनन् र यिनका आर्थिक नीति केही मात्रामा समाजवादी देखिए तापनि माओवादीले समेत पुँजीवादी अर्थतन्त्रलाई हालको आर्थिक नीतिका रूपमा स्वीकार गरेबाट अहिले नै आत्तिनुपर्ने अवस्था आउने सम्भावना कम छ । यदि पूर्ण बहुमतको सरकार आएर साम्यवादी अर्थनीति अँगाल्न चाहेमा समेत समय लाग्नेछ । यिनीहरूले अँगालेको विगतको आर्थिक नीति, माओवादी सरकारको पालामा देखिएको सेयर बजारको गिरावटसमेतलाई ध्यान दिने हो भने लगानीकर्ता र कारोबारीहरू बजारमा थप लगानी गर्न केही हच्किने सम्भावना रहन्छ । तर, हाल बजारमा सञ्चालित सामूहिक लगानी कोष, संस्थागत लगानीकर्ता र छरिएका व्यक्तिगत लगानीकर्ताहरूसमेतको बलियो उपस्थितिले गर्दा विगतमा जस्तो सेयर बजारमा ठूलो गिरावट आउने सम्भावना निकै कम रहन्छ ।

२. लोकतान्त्रिक सरकार :यस निर्वाचनमा केही औपचारिक र अनौपचारिक रूपमा लोकतान्त्रिक पक्षधरहरूले समेत गठबन्धन तयार गरेका छन् । विगतको नतिजालाई हेर्न हो भने लोकतान्त्रिक पक्षधरहरूको मत समेत उल्लेख्य रहेको अवस्थामा स्थानीय तहमा अभिव्यक्त मतको विपरित विद्यमान निर्वाचनमा मतदाताहरूले लोकतान्त्रिक पक्षधरहरूलाई मत दिने सम्भावना पनि उत्तिकै रहन्छ । यदि लोकतान्त्रिक सरकार आएमा त्यसले पुँजीवादी र खुला अर्थनीतिअनुरूपका आर्थिक नीति अँगाल्ने अवस्थामा पक्कै पनि सेयर बजारमा केही सकारात्मक प्रभाव पर्नेछ । विश्व र राष्ट्रिय इतिहास केलाउने हो भने पनि सेयर बजारको विकास र विस्तार मूलतः पुँजीवादी र खुला आर्थिक अवस्थामै भएको छ । यदि लोकतान्त्रिक सरकार बनेको अवस्थामा पक्कै पनि निर्वाचनपश्चात् धेरै नभए पनि केही हदसम्म सेयर बजारको परिसूचकहरूमा वृद्धि हुने सम्भावना उच्च रहनेछ ।

३. गठबन्धनको सरकार : विगत केही निर्वाचनको नतिजा र निर्वाचन प्रणालीका कारण यस निर्वाचनबाट समेत मिश्रित नतिजा आउने सम्भावना पनि उत्तिकै रहेको छ । यस अवस्थामा विगतमा जस्तै नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले, नेकपा (माओवादी केन्द्र) को नेतृत्वमा मिलिजुली सरकार बन्ने र मिश्रित आर्थिक नीति र अस्थिर सरकारको सम्भावना पनि रहन्छ । यस अवस्थामा सेयर बजार सरकारको नेतृत्व गर्ने दल, अर्थमन्त्री र उक्त सरकारले लिने आर्थिकमा बढी निर्भर रहनेछ । यस्तै सरकार परिवर्तनसँग सम्भावित नयाँ सरकारको गठनका आधारमा सेयर बजारमा स्पेकुलेसन र सोहीअनुरूप लगानी तथा कारोबार रणनीति अपनाउने विद्यमान रणनीतिले निरन्तरता पाउने सम्भावना पनि रहेको छ ।

अब के गर्ने ?

पक्कै पनि निर्वाचनको नतिजा के आउँछ र कसको सरकार गठन हुन्छ भन्ने अन्योल अझै केही हप्ता रहनेछ । जसलाई निर्वाचनपछि सेयर बजारमा गिरावट आउँछ जस्तो लाग्छ, उनीहरूले अहिले नै आफूसँग उपलब्ध सेयर बिक्री गरेर निर्वाचनको नतिजापश्चात्को राजनीतिक र सेयर बजारको अवस्था हेरेर पुनः लगानी तथा कारोबार गर्नु नाफामूलक हुन सक्छ । यस्तै जसलाई लोकतान्त्रिक सरकार वा गठबन्धनको सरकार बन्छ र सेयर बजारमा सकारात्मक प्रभाव पर्छ जस्तो लागेको छ, उनीहरूले पछि बढी मुनाफा कमाउने सम्भावना भएका तुलनात्मक रूपमा न्यून लागतका सेयर थप खरिद गरेर निर्वाचनको नतिजा आउँदासम्मको जोखिम लिनु उपयुक्त हुन सक्छ । वास्तविक लगानीकर्ताले भने निर्वाचनको नतिजा र त्यसको सेयर बजारमा सम्भावित असरलाई त्यति ध्यान दिनु पर्दैन । कम्पनीको आम्दानी, कारोबार, व्यवस्थापन, सञ्चालक, प्रतिसेयर आम्दानी, नेटवर्थजस्ता आधारभूत पक्षहरूलाई हेरेर अहिले किने पनि हुन्छ र लगानी रणनीति अनुरूप केही बेचेर नगद लिएर बस्दा पनि हुन्छ । लगानीकर्ताहरूले निर्वाचनपश्चात् वामपन्थी सरकार आयो र सेयर बजार ओरालो लागेको अवस्थामा नआत्तिइकन लगानी गरिएका कम्पनीहरूको सेयरको औसत लागत कम गर्न थप लगानी गर्ने रणनीति अख्तियार गर्नु उपयुक्त हुनेछ । यदि सेयर बजारले केही सकारात्मक मोड लिएको अवस्थामा चाहेको मुनाफा भएका र तुलनात्मक रूपमा बढी जोखिम देखिएका कम्पनीका सेयर बिक्री गरी राम्रा कम्पनीहरूमा लगानी स्थानान्तरण गर्नु बुद्धिमानी हुनेछ । कारोबारीहरूका लागि पक्कै पनि अन्योलको अवस्था बढी उपयुक्त हुन्छ र सो आधारमा आफूअनुकूलका हल्ला फैलाएर बढी मुनाफा कमाउने उपयुक्त समय निर्वाचनदेखि नतिजा प्रकाशित नहुँदासम्मको तरल अवस्था हो । यस्तै राजनीतिक तरलतासँगै थप स्पेकुलेसन र अनुकूल व्याख्यामार्फत मुनाफा संकलन गर्न सकिने हुँदा कारोबारीहरूका लागि मिलिजुली सरकार तुलनात्मक रूपमा बढी फाइदाजक हुन सक्छ ।

काराेवार दैनिकमा २०७४ मंसिर १७ गते प्रकाशित

https://karobardaily.com/news/idea/644

सेयरबजार सूचनामा पहुँच र शुद्धता

नेपाल इन्भेस्टमेन्ट बैंकले आव ०७३/७४ को लाभांशसम्बन्धी दिएको दुइटा सूचना र मौद्रिक नीतिका बारेमा सम्प्रेषण भएका समाचारले लगानी र कारोबारमा सूचनाको प्रभाव कस्तो हुन्छ भन्ने बुझ्न सकिन्छ । त्यस्तै कम्पनीहरूले बजारमूल्यलाई प्रभावित गर्न हकप्रद, थप सार्वजनिक निष्कासन (एफपीओ) जारी जस्ता सूचना प्रवाह गरी थाती राख्ने वा अन्य निर्णय गर्ने प्रवृत्ति मौलाएको छ । नेपाली लगानीकर्ता वा कारोबारीहरूलाई एक त सहज, यथार्थ र शुद्ध आधिकारिक सूचनाको अभावमा अनौपचारिक सूचनाको भरमा सेयर किनबेच गर्दै आएका छन्, जसले थप जोखिम निम्त्याएको छ । कतिपय अवस्थामा निर्णयहरू गलत सावित हुन पुगेका छन् । सूचनामा पहुँच भएका केही व्यक्ति, संस्था र समूहले आफूअनुकूल सूचनाको दुरुपयोग गर्दा त्यसको मूल्य अर्को लगानीकर्ताले चुक्ता गरिरहेको हुन्छ । 

सेयरको बजार मूल्य निर्धारणमा कम्पनीको व्यावसायिक क्षमता, सम्पत्ति र साखसँगै सूचनाले पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको हुन्छ । विश्वमै सेयरबजारलाई सूचना संवेदनशील मानिन्छ । सूचनाको दृश्य मात्र होइन, अदृश्य मूल्य निकै ठूलो रहन्छ ।

सूचनाकाे स्राेत

कम्पनीको वित्तीय तथा आधारभूत सूचनाको आधिकारिक स्रोत सम्बन्धित कम्पनी नै हो । कम्पनीले आमसञ्चार माध्यम वा वेबसाइटमार्फत प्रवाह गर्ने सूचना आधिकारिक हो र सोको जिम्मेवारी सम्बन्धित कम्पनी र अधिकारीमा रहन्छ । 

यस्तै पुँजीबजारको अवस्था, कारोबार, पुँजीकरण, बजारको इन्डेक्सजस्ता बजारसँग सम्बन्धित सूचनाको आधिकारिक निकाय नेपाल स्टक एक्सचेन्ज हो भने धितोपत्र निष्कासन तथा नियमनसम्बन्धी सूचनाका लागि नेपाल धितोपत्र बोर्ड जिम्मेवार रहन्छ । नेपाल राष्ट्र बैंक र बिमा समितिबाट सम्बन्धित क्षेत्रको सञ्चालन र नियमनसम्बन्धी आधिकारिक सूचना प्राप्त गर्न सकिन्छ । यसका अतिरिक्त अन्य सरोकारवाला निकाय र म्युचुअल फन्ड सञ्चालकहरूले पनि आधिकारिक सूचना प्रवाह गर्छन् । अनलाइन पत्रिका, सामाजिक सञ्जाल, सूचनामा पहुँच भएका र अनुभवी व्यक्ति र केही छलफल समूहहरू अनौपचारिक सूचनाका स्रोत हुन सक्छन् । तर, अनौपचारिक सूचनाको विश्वसनीयता, जिम्मेवारी र शुद्धता सदैव शंकास्पद रहन्छ ।

सूचना प्रवाहसम्बन्धी कानुनी व्यवस्था

धितोपत्र दर्ता तथा निष्कासन नियमावली, २०७३ को परिच्छेद ७ मा सूचना, जानकारी तथा विवरणसम्बन्धी व्यवस्था गरिएको छ । यसअनुसार, 

• ऐन तथा यस नियमावलीबमोजिम धितोपत्र दर्ता गरेका संगठित संस्थाले प्रत्येक तीन महिनाको अनुसूची १४ मा उल्लिखित विवरण सो त्रैमासिक अवधि समाप्त भएको ३० दिनभित्र बोर्डसमक्ष पेस गर्नुपर्नेछ र त्यस्तो प्रतिवेदन राष्ट्रिय स्तरको दैनिक पत्रिकामा समेत प्रकाशन गर्नुपर्नेछ । अनुसूची १४ अनुसार सूचीकृत कम्पनीले त्रैमासिक अवधिको वासलात, नाफा–नोक्सानसम्बन्धी विवरण, न्यूनतम रूपमा प्रमुख वित्तीय अनुपातहरू : जस्तै प्रतिसेयर आम्दानी, मूल्य आम्दानी अनुपात, प्रतिसेयर नेटवर्थ, प्रतिसेयर कुल सम्पत्तिको मूल्य, तरलता अनुपातसहितको वित्तीय विवरण प्रकाशित गर्नुपर्नेछ । यसका साथै व्यवस्थापकीय विश्लेषण, कानुनी कारबाहीसम्बन्धी विवरण, संगठित संस्थाको सेयर कारोबारसम्बन्धी विश्लेषण, समस्या तथा चुनौती, संस्थागत सुशासन, र सत्य, तथ्यता सम्बन्धमा अध्यक्ष÷कार्यकारी प्रमुखको उद्घोषण त्रैमासिक विवरणमा उल्लेख गर्नुपर्नेछ । 
• आर्थिक वर्ष समाप्त भएको मितिले पाँच महिनाभित्र अनुसूची १५ बमोजिमको वार्षिक प्रतिवेदन बोर्डसमक्ष पेस गर्नुपर्नेछ । अनुसूची १५ अनुसार सञ्चालक समितिको प्रतिवेदन, लेखापरीक्षकको प्रतिवेदन, लेखापरीक्षण भएको वित्तीय विवरण, कानुनी कारबाहीसम्बन्धी विवरण, संगठित संस्थाको सेयर कारोबारसम्बन्धी विश्लेषण, समस्या तथा चुनौती, संस्थागत सुशासन उल्लेख गर्नुपर्नेछ । 
• साधारणसभा गर्नुपूर्व त्यस्तो साधारणसभामा छलफल हुने विषयको जानकारी बोर्डलाई दिनुपर्नेछ र साधारणसभा सम्पन्न भएको मितिले ३० दिनभित्र साधारणसभामा पेस भएको प्रस्ताव, छलफल भएका विषय तथा निर्णयसम्बन्धी विवरण बोर्डमा पेस गर्नुपर्ने छ । 
• सूचीकृत धितोपत्रको बजार मूल्यमा असर पार्न सक्ने अनुसूची १६ मा उल्लिखित कुनै घटना वा कारोबार भएमा त्यस्तो विषयको सूचना तीन दिनभित्र बोर्डमा पेस गर्नुपर्नेछ । अनुसूची १६ मा २५ वटा विशेष घटना वा परिस्थितिसम्बन्धी विवरण दिइएको छ । यस्तै उपनियम ३ मा वित्तीय विवरणसम्बन्धी, ६ र ७ मा सूचनाको माग तथा आपूर्तिसम्बन्धी थप व्यवस्था गरिएको छ । 

सूचना प्रवाहलाई व्यवस्थित र जिम्मेवारी बनाउन धितोपत्र कारोबार ऐन, २०६३ को परिच्छेद ९ मा धितोपत्रको भित्री कारोबार र धितोपत्र कारोबारसम्बन्धी कसुर तथा दण्ड–सजायको व्यवस्था गरेको छ, जसको दफा ९१ देखि १०० मा भित्री कारोबार, भित्री कारोबारमा संलग्न हुन सक्ने व्यक्ति, सूचना वा जानकारी सार्वजनिक गरेको मानिने, झूटो कारोबार, मूल्यमा उतारचढाव, धितोपत्र बजारलाई प्रभावित पारेमा, झुक्याउने विवरण दिने, जालसाजीयुक्त कारोबार, जालसाजी गरी वा झुक्यानमा पारी धितोपत्र कारोबार गर्न नहुने, लिखत, विवरण वा अभिलेख नष्ट गरेमा वा लुकाएमा सम्बन्धी कानुनी व्यवस्था दिइएको छ ।

दफा १०१ मा अनुसार झूटो कारोबार, मूल्यमा उतारचढाव, र धितोपत्र बजारलाई प्रभावित गरेमा ५० हजारदेखि १ लाख ५० हजारसम्मको जरिवाना वा एक वर्ष कैद वा दुवै हुन सक्ने व्यवस्था छ । यस्तै झुक्याउने विवरण दिने, जालसाजीयुक्त कारोबार, लिखत वा विवरण लुकाएमा वा नष्ट गरेमा १ लाखदेखि ३ लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना वा दुई वर्षसम्म कैद वा दुवै सजाय हुने व्यवस्था छ । यसका साथै कसैले नियतवश वा कानुनविपरीत कार्य गरी कुनै संगठित संस्था, धितोपत्र बजार, धितोपत्र व्यवसायी वा लगानीकर्तालाई हानि–नोक्सानी गरे÷गराएमा बोर्डले त्यस्तो व्यक्तिलाई ५० हजार रुपैयाँदेखि १ लाख ५० हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना गर्न सक्नेछ र वास्तविक हानि–नोक्सानीको क्षतिपूर्तिसमेत भराइदिन सक्ने देखिन्छ ।

उल्लिखित कानुनी व्यवस्थाका बाबजुद सूचनाको दुरुपयोग गरी दृश्य–अदृश्य रूपमा भइरहेका भित्री कारोबार, बजार प्रभावित गर्ने काम रोक्न नसक्नु दुर्भाग्य हो ।

सूचनामा पहुच

केही व्यक्ति, समूह तथा अधिकारीहरूको बाहेक सूचीकृत कम्पनीहरूको यथार्थ सूचनामा आमलगानीकर्ताको पहुँच निकै कमजोर छ । कम्पनीहरूले कानुनतः बाध्यात्मक सूचनाबाहेक व्यवसायिक अवस्था, भविष्यको योजना र वित्तीय अवस्थाको यथार्थ सूचना प्रवाह गर्ने प्रचलन छैन । कानुनी आधार पूरा गर्न सूचना अधिकारी राख्ने, तोकिएको सूचना र विवरण प्रकाशित त गर्ने गर्छन् तर त्यसलाई लगानीकर्तासम्म पु¥याउने ठोस पहल गर्दैनन् । यथार्थ र शुद्ध सूचनामा पहुँच नहुँदा आमलगानीकर्ताहरू लहलहैमा निर्णय गर्न बाध्य छन् । त्यसैले त हजारौं कित्ता सेयर लिलाममा आइरहेको छ भने बोनस र नगद लाभांशसम्बन्धी यथेष्ट सूचना नहुँदा करोडौं रुपैयाँ त्यत्तिकै थन्किएको छ । सेयर बजार, सरोकारवाला, ऐन–कानुन, कम्पनीगत सूचना एकीकृत रूपमा उपलब्ध र भण्डारण गर्ने आधिकारिक संस्था र त्यसमा सहज पहुँचको व्यवस्था हुनुपर्छ, जसले अनौपचारिक माध्यममार्फत सूचना प्राप्त गर्नुपर्ने बाध्यता हटाउनेछ । यस्तै सूचीकृत कम्पनीहरूले अनिवार्य रूपमा वेबसाइट सञ्चालन र नियमित अपडेट गर्नैपर्ने, स्थानीय, राष्ट्रिय र अनलाइन सञ्चारमाध्यमहरूमार्फत यथेष्ट सूचना प्रवाहको व्यवस्था मिलाइनुपर्छ । हुन त हकप्रद, एफपीओ, लिलामीका सन्दर्भमा सूचना प्रवाहमा केही सुधार भएका छन् तर यसमा अझै सुधार हुनु आवश्यक छ । शुद्ध र यथार्थपरक सूचना प्रवाह गर्नु कम्पनीको जिम्मेवारी हो भने त्यसको आवश्यक परीक्षण र जाँचबुझ कम्पनीका सम्बन्धित अधिकारी र नियामकको कर्तव्य हो । यस्तै आमजनमानसमा सूचना प्रवाह गर्नुअगाडि त्यसको यथार्थता र शुद्धता परीक्षण गर्नु आमसञ्चारमाध्यमको समेत जिम्मेवारी रहन जान्छ । 

सूचनाको बजारमा हाल सबै सरोकारवाला वा सूचनाका विक्रेताहरू तीव्र सूचना बिक्री गर्ने होडबाजीमा सूचनाको शुद्धताप्रतिको जिम्मेवारी भुलिरहेका छन् । नेपाल स्टक एक्सचेन्ज वा नेपाल धितोपत्र बोर्डको वेबसाइटमा प्रकाशित सूचनामा समेत जिम्मेवारी नलिने परम्परा छ । अझ आजकाल सामाजिक सञ्जाल र अनलाइन पत्रिकाहरूमा प्रकाशित सूचनाको गुणस्तर यति कमजोर पाइन्छ, जसबाट लगानीकर्ताहरू लगानीसम्बन्धी गलत निर्णय गर्न र दिग्भ्रमित हुन पुग्छन् ।

सूचनाको विश्लेषण

सूचनाको वास्तविक लाभग्राही लगानीकर्ता वा कारोबारी नै हुँदा उपलब्ध सूचनाहरूको शुद्धता र यथार्थताको विश्लेषण गर्नु पहिलो जिम्मेवारी आफ्नै हो । विद्युतीय र तीव्र सूचना प्रवाहको वर्तमान समयमा सूचना प्रवाहको कानुनी आधार पूरा गर्न, सार्वजनिक हित र व्यक्तिगत लाभका लागि सूचना आपूर्ति भइरहेका हुन्छन् । 

कम्पनीबाट प्रवाहित सूचनामा समेत गैरजिम्मेवारीपना देखिएको अवस्थामा विशेष गरी सामाजिक सञ्जाल र विश्वसनीयता स्थापित भइनसकेका अनलाइन पत्रिकाहरूमा प्रकाशित सूचनाहरूको दोहोरो परीक्षण नगर्ने हो भने गलत निर्णयको सिकार हुनेमा द्विविधा रहन्न । नेप्सेले प्रवाह गरेको बजारसम्बन्धी सूचनाको थप विश्लेषण र धितोपत्र बोर्डले सार्वजनिक गरेको हकप्रद, सार्वजनिक निष्कासन, एफपीओसम्बन्धी सूचनाहरूसमेत पुनः परीक्षण गर्नुपर्ने अवस्था रहेको छ । सही वा तथ्यपरक लगानी वा कारोबार निर्णयका लागि उपलब्ध सूचनाको विश्वसनीयता, शुद्धता र यथार्थतालाई परीक्षण गरेर मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ । 

काराेवार राष्ट्रिय दैनिकमा २०७४ असाेज १ गते प्रकाशित

http://www.karobardaily.com/news/82364

लगानी र जोखिमको खेलमा मुनाफा सन्तुलन

लगानीको मूल उद्देश्य निश्चित जोखिम वहन गरी मुनाफा प्राप्त गर्नु हो । तसर्थ न लगानीबिना जोखिम आउँछ, न जोखिमबिनाको लगानी । लगानी र जोखिमबीचको खेल जति सन्तुलित र प्रभावकारी हुन्छ त्यति नै मुनाफा र लगानी सुरक्षित हुन्छ ।

लगानी र जोखिमलाई प्रभावित पार्ने मुख्य तŒव नै मुनाफा र लगानी सुरक्षा हो । जति बढी मुनाफा खोजिन्छ त्यति बढी जोखिम लिनुपर्ने हुन्छ र जति बढी जोखिम लिइन्छ त्यति लगानी असुरक्षित हुन्छ । जोखिम वहन क्षमता, लगानीको स्रोत (बचत वा ऋण), अपेक्षित प्रतिफल, वैकल्पिक लागत आदिले जोखिम र लगानीको खेलमा सीमा निर्धारकको काम गर्छन् र सोही आधारमा लगानीमा प्रतिफल फरक–फरक हुन्छ ।

अझ रमाइलो पक्ष, कसैले जोखिम देखेको लगानीमा अर्कोले मुनाफाको अवसर देख्न सक्छ । त्यस्तै लगानीका लागि सुरक्षित मानिएको क्षेत्रमा कसैलाई जोखिम लाग्न सक्छ ।

लगानी के हो ?
लगानी भनेको त्यस्तो सम्पत्ति वा सामान हो, जुन भविष्यमा आम्दानी गर्ने वा मूल्य बढ्ने अपेक्षामा आज खरिद गरिन्छ । वित्तीय दृष्टिकोणमा भविष्यमा आयआर्जन गर्ने वा मुनाफासहित थप मूल्यमा बिक्री गर्ने उद्देश्यले खरिद गरिने मौद्रिक/वित्तीय सम्पत्ति नै लगानी हो ।

वित्तीय उपकरण (सेयर, डिबेन्चर आदि) मा गरिएको लगानीको प्रतिफलका रूपमा पुँजीगत लाभ वा लगानीबाट आम्दानीका रूपमा लाभांश, ब्याज वा भाडा आदि वा दुवै प्राप्त हुन सक्छ । लगानीकर्ताले सदैव लगानीमा उच्च प्रतिफल खोज्छ र खोज्नुपर्छ । तर, के बुझ्नुपर्छ भने उच्च मुनाफा हुने लगानीमा जोखिम पनि उच्च नै हुन्छ ।

पुँजीबजारका सन्दर्भमा लगानी भन्नाले सामान्यतः दीर्घकालीन प्रतिफल (लाभांश) का लागि गरिएको लगानी बुझिन्छ । यसमा सरकारी ऋणपत्र वा बचतपत्र, डिबेन्चर, सेयर, म्युचुअल फन्डजस्ता फरक जोखिमयुक्त लगानीका विकल्पहरू उपलब्ध हुन्छन् ।

जोखिम र जोखिम व्यवस्थापन
सामान्यतः सम्भावित हानि–नोक्सानी, संकट, क्षतिलाई जोखिम भनिन्छ । लगानीको दृष्टिकोणबाट हेर्दा अपेक्षित प्रतिफल र वास्तविक प्रतिफलबीचको भिन्नता नै जोखिम हो ।

लगानीमा प्रतिफल मात्र होइन, लगानीको केही वा सबै हिस्सा गुमाउने सम्भावनासमेत रहन्छ । त्यसैले सबैभन्दा प्रभावकारी तरिकाले जोखिम व्यवस्थापन गर्ने लगानीकर्ताले नै तुलनात्मक रूपमा बढी प्रतिफल प्राप्त गर्ने मान्यता राखिन्छ ।

लगानीकर्ताले यही सम्भावित हानि–नोक्सानीबाट बच्न जोखिम व्यवस्थापन रणनीति बनाउनुपर्छ । यसका लागि लगानीकर्ताले (क) जोखिम मूल्यांकन गर्ने, (ख) जोखिम वहन क्षमता निर्धारण गर्ने र (ग) जोखिम र प्रतिफलबीचको सन्तुलन बिन्दु कायम गर्नु जरुरी हुन्छ ।

जोखिम मूल्यांकन
कुनै पनि लगानी, सम्पत्ति वा ऋणको सम्भावित हानि–नोक्सानीको पूर्वानुमान नै जोखिम मूल्यांकन हो । यस प्रक्रियाले जोखिम स्तरको आधारमा प्रस्तावित सम्पत्ति खरिद गर्नु हुन्छ कि हुन्न, ऋण प्रवाह वा लगानी गर्नु उपयुक्त छ वा छैन र सम्भावित जोखिम न्यूनीकरणका लागि के–कस्ता उपाय अपनाइनुपर्छ भन्ने बताउँछ ।

यसले उल्लिखित लगानीलाई सफल बनाउन कति दरको प्रतिफल चाहिन्छ भन्ने निर्धारण गर्न सघाउँछ ।सर्वव्यापी रूपमा नै व्यक्तिगत वा संस्थागत तहमा गरिने कुनै पनि लगानीमा निश्चित मात्रामा जोखिमको अपेक्षा गरिन्छ ।

सेयर, म्युचुअल फन्डमा यस्तो जोखिम अझ बढी रहने मान्यता राखिन्छ । जोखिम मूल्यांकनका लागि विभिन्न विधि अपनाउन सकिन्छ । कम्पनीको व्यावसायिक जोखिम मापन गर्न खराब कर्जा, कर्जा–निक्षेप अनुपात, कोषको लागत, संचालन लागत जस्ता पक्षलाई हेर्न सकिन्छ । यस्तै प्रतिसेयर आय, मूल्य–आम्दानी अनुपात, इक्विटीमा प्रतिफल, कुल सम्पत्तिमा प्रतिफल, लाभांश–भुक्तानी अनुपात वा खुद लाभांशजस्ता वित्तीय सूचकहरूले लगानीमा विद्यमान जोखिमको स्तर विश्लेषणमा सघाउँछ ।

जोखिम वहन क्षमता
जोखिम वहन भनेको कतिसम्मको सम्भावित हानि–नोक्सानीलाई पचाउन वा सहज रूपमा लिने त्यसको मानक हो, जुन समय–परिस्थितिअनुसार परिवर्तन भइरहन्छ । यसले व्यक्तिको लगानी निर्णयलाई सोझै प्रभावित गर्छ ।

अर्को शब्दमा, व्यक्तिले कतिसम्म खाना पचाउन सक्छ त्यति मात्र खानुपर्छ भनेजस्तै हो जोखिम वहन पनि । लगानीकर्ताले लगानी निर्णय गर्दा आफ्नो जोखिम पचाउने (रिस्क एपाटाइट) वा कतिसम्म जोखिम बोक्ने क्षमता थाहा भएन वा निर्धारण गरिएन र उच्च प्रतिफलको लोभमा पचाउन सक्नेभन्दा बढी जोखिम लिइयो भने त्रसित वा घबराहटमा गलत समयमा सेयर वा सम्पत्तिको बिक्री गर्न पुगिन्छ, जसले प्रतिफलसँगै मूल पुँजी नै क्षतिको जोखिम रहन्छ ।

पक्कै पनि जोखिम वहन नगरी प्रतिफल पाइन्न तर कति जोखिम वहन गर्ने ? यो निकै पेचिलो प्रश्न हो । त्यसमाथि प्रत्येक व्यक्तिको लगानी अनुभव, विश्लेषण क्षमता, लगानीका लागि उपलब्ध हुने रकमको स्रोत, अपेक्षित प्रतिफल, वैकल्पिक लागत आदि कारण हरेक व्यक्तिको जोखिम वहन क्षमता फरक हुन्छ । तसर्थ, लगानीमा केही न केही जोखिम हुन्छ भन्ने आत्मसात् गर्दै विभिन्न कारण उत्पन्न हुन सक्ने जोखिमलाई सहजै व्यवस्थापन गर्न सकिने तहसम्मको मात्र जोखिम वहन गर्नुमा नै बुद्धिमानी हुनेछ ।

जोखिम र प्रतिफलबीचको सन्तुलन
लगानीकर्ताको चातुर्यता नै आफूले व्यवस्थापन गर्न र वहन गर्न सकिने उच्चतम स्तरमा जोखिम लिएर प्रतिफल बढाउनु हो । कति जोखिम वहन गर्ने प्रश्नको उत्तर पनि कति प्रतिफल चाहिने वा कति जोखिम बराबर कति प्रतिफल प्राप्त गर्न सकिन्छ भन्नेमा निर्भर हुन्छ ।

पक्कै पनि जति बढी जोखिम उति बढी प्रतिफल भन्ने लगानीको सर्वमान्य मान्यता त हो, तर क्षमताभन्दा बढी लिँदा लगानी सुरक्षाको प्रश्न जटिल बन्छ भने कम जोखिम लिँदा प्रतिफल न्यून हुन्छ ।

जोखिम र प्रतिफलबीचको सन्तुलन कायम गर्ने एउटा उपाय भनेको लगानी विविधिकरण हो, जसले उच्च, मध्यम र न्यून स्तरका जोखिमबीच सन्तुलन कायम गरी समग्र प्रतिफललाई सन्तुलित बनाउन सघाउँछ । यस्तै नियमित जोखिम मूल्यांकन गरी लगानी रणनीतिमा परिमार्जन, लागत व्यवस्थापन, घाटा व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ ।

नेपाली बजारमा जोखिम र प्रतिफल सन्तुलन
हो, विश्वमै सेयरबजारलाई लगानीको उच्चतम जोखिमयुक्त क्षेत्रमध्येको मानिन्छ । हाम्रो जस्तो भर्खर स्थापित हुने क्रममा रहेको वा हुर्कि नसकेको बजार जहाँ नीति–नियमदेखि प्रविधि विकास र कार्यान्वयनका क्रममा रहेको हुँदा स्वाभाविक रूपमा जोखिम पनि बढी नै हुन्छ ।

अनौपचारिक अर्थतन्त्र, पुँजीबजारप्रतिको सरकारको स्पष्ट दृष्टिकोण नहुनु, बजार सञ्चालक र नियामकहरूबीच सहकार्य र सुमधुर सम्बन्धको अभाव, अल्पकालीन वा तत्कालीन आवश्यकताका आधारमा मात्र नियम–कानुन वा निर्देशन जारी हुनु, निजी क्षेत्र पुँजीबजारप्रति सकारात्मक नहुनु, अस्थिर नीति–नियम, साँघुरो दायरा आदिले गर्दा हाम्रो पुँजीबजारको जोखिमको स्तर पक्कै बढी छ ।

यसका साथै लगानी र कारोबारबीचको अन्योल, सेयर बजार र जोखिमसम्बन्धी सचेतनाको अभाव, व्यावहारिक र सैद्धान्तिक सिकाइको अवसर नहुनु, जोखिम मूल्यांकन र जोखिम व्यवस्थापनका लागि पर्याप्त विकल्पको अभाव, लगानीकर्ताले आफ्नो जोखिम वहन क्षमताको ख्याल नराखी लगानी निर्णय गर्नु आदि कारणले कम्पनी, बजार सञ्चालक, नियामक र अर्थतन्त्रले सिर्जना हुने जोखिमसँगसँगै लगानीकर्ता स्वयंबाट पनि थप जोखिम सिर्जना भइरहेको हुन्छ ।

अझ बजारमा लगानीकर्ताहरूबीचको आपसी विभाजन, नियामकको दरिलो उपस्थिति नहुनु, भित्री सूचनाका आधारमा बजारमा कारोबार वा कारोबार नियन्त्रण हुनु, निश्चित व्यक्ति, संस्था वा समूहको पहुँच र नियन्त्रण हाबी हुनु, गलत सूचना प्रवाहमा नियन्त्रण र कारबाही नहुनुले बजारमा जोखिम र अस्थिरता बढाएको छ ।

यस अवस्थामा जोखिम व्यवस्थापनको विकल्प स्वनियमनमा बसेर विभिन्न समूहका र वित्तीय÷व्यावसायिक क्षमताका कम्पनीमा लगानी विविधीकरण, सचेत र सहजपूर्ण लगानी निर्णय र जोखिम वहन क्षमताका आधारमा लगानी व्यवस्थापन गर्नुको विकल्प रहन्न ।

व्यक्तिले लगानी र कारोबारका मान्यताहरूलाई आत्मासात् गर्दै सोही अनुरूपको लगानी वा कारोबारको निर्णय गर्न सके केही हदसम्म जोखिम व्यवस्थापनमा सघाउ पुग्नेछ ।

लगानी गर्ने विकल्प वा कम्पनीको छनोट गर्दा सम्भावित जोखिमसँगै विगतको र विद्यमान मुनाफाको अवस्था, प्रतिसेयर आम्दानी, लाभांश वितरण नीति, कम्पनीको जगेडा कोष, मूल्य आम्दानी अनुपात, इक्विटीमा प्रतिफल, कुल सम्पत्तिमा प्रतिफल, पुँजी परिचालनको अवस्था अध्ययन र विश्लेषण गर्दै जोखिम र प्रतिफलमा केही हदसम्म सन्तुलन कायम गर्न सकिन्छ ।

कारोबार गर्दा बजारमा माग र आपूर्तिको गहन विश्लेषण गर्दै जोखिम वहन क्षमताअनुसार घाटा रोकथामको तत्काल निर्णय लिन र कार्यान्वयन गर्न सक्नुपर्छ ।बजारमा समय र परिस्थितिअनुरूप सिर्जना हुने उतारचढावको विश्लेषण गर्दै लगानी रणनीति, जोखिमस्तर र आफ्नो जोखिमवहन क्षमताको पुनरावलोकन गरी लगानी सुरक्षा र प्रतिफलबीचको सन्तुलन कायम गर्दै जानुपर्छ ।

काराेवार राष्ट्रिय दैनिकमा २५ भाद्र २०७४ (१० सेप्टेम्वर २०१७) मा प्रकाशित

http://www.karobardaily.com/%E0%A4%B2%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%80-%E0%A4%B0-%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%96%E0%A4%BF%E0%A4%AE%E0%A4%95%E0%A5%8B-%E0%A4%96%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A4%AE%E0%A4%BE-%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%AB%E0%A4%BE-%E0%A4%B8%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%81%E0%A4%B2%E0%A4%A8

सेयर ज्ञान ४ : घट्दो बजारमा यसरी गरौं लगानीको संरक्षण

प्रतिफलका लागि लगानी, लगानीमा जोखिम र जोखिम र प्रतिफल बीच जकडिएको लगानी निर्णयमा कसरी समाञ्जस्यता कायम गर्ने ? कुन समयमा, कसरी र कहाँ लगानी गर्दा बढी प्रतिफल प्राप्त हुन्छ र लगानी सुरक्षित हुन्छ ? जोखिम कति लिने र कसरी व्यवस्थापन गर्ने ? लगानीकर्ताका सबैभन्दा जटिल प्रश्नहरु यिनै हुन् । बजार घटेको वा घट्ने क्रममा रहँदा लगानी निर्णयहरु झन् पेचिलो र जोखिमपूर्ण हुने गर्छन् ।

मुख्यतः शेयरबजार अर्थात् दोस्रो बजारमा कारोबारी र लगानीकर्ता दुवैले प्रतिफलकै लागि लगानी गर्छन् । तर, उनीहरुको समयसीमा, जोखिम मूल्याङकन, जोखिम व्यवस्थापन रणनीति, लगानी सुरक्षाका आधार फरक हुन्छन् । अझ लगानीकर्ता र कारोबारी दुवै एकै भएको अवस्थामा लगानी संरक्षण र व्यवस्थापन थप अप्ठेरो बन्छ।

लगानीकर्ताहरु दीर्घकालीन अवधिको जोखिम आँकलन गरी संभावित लाभहानीको आधारमा लगानी गर्न उद्यत हुन्छन् । उनीहरुले सम्भावित जोखिमसँगै विगत, विद्यमान र संभावित मुनाफाको अवस्था, प्रतिशेयर आम्दानी, लाभांस वितरण नीति, कम्पनीको जगेडा कोष, मूूल्य–आम्दानी अनुपात, इक्विटीमा प्रतिफल, कुल सम्पतिमा प्रतिफल, पुँजी परिचालनको अवस्था अध्ययन र विश्लेषण गरेर जोखिम र प्रतिफलमा आधारित भई लगानी निर्णय गर्नुपर्दछ ।

लगानीकर्ताहरुले जोखिम व्यवस्थापनका लागि मूूलतः औसत लागत न्यूनीकरणमा जोड दिएर कम्पनीको आधारभूत वित्तीय अवस्था र दीर्घकालीन व्यवसायिक विस्तारमा ध्यान दिनुुपर्दछ । लगानीकर्ताले दीर्घकालीन बजारमा संभावित पुँजीगत लाभका साथै कम्पनीले हासिल गर्ने वित्तीय सफलताका आधारमा लाभांश समेत दोहोरो प्रतिफलको हक राख्छन् । त्यसैले लगानीकर्ताले कहिलेकाही  दीर्घकालीन लाभका लागि अल्पकालीन पुँजीगत लाभको अवसरलाई त्याग गर्नुपर्ने हुनसक्छ ।

अर्कोतर्फ कारोबारीले शेयर बजारमा उपलब्ध अल्पकालीन अवसरलाई मुनाफामा परिणत गर्न बजारमा सम्बन्धित कम्पनी वा क्षेत्रको शेयरको माग र आपूर्ति अवस्थाको गहन विश्लेषण गर्दै किनबेच गर्नुपर्दछ । कारोवारीको प्रतिफल भनेको पुँजीगत लाभ मात्र हुँदा कति लाभका लागि कति जोखिम लिने र लगानी सुरक्षा कसरी गर्ने भन्ने बिषयमा तत्काल निर्णय र निर्णयको शीघ्र कार्यान्वयन आवश्यक हुन्छ ।  

शेयरमा लगानी

लगानीका विभिन्न विकल्पहरुमध्ये शेयर एउटा हो, जुन निकै बढी जोखिमपूूर्ण हुन्छ । यहीकारण ‘जोखिम र प्रतिफल’को सामान्य सिद्धान्त अनुसार पनि स्वभाविक रुपमा बढि प्रतिफलको माग गर्दछ । शेयरमा गरिने लगानीमा बजार मूल्यको उतारचढावसँगै कम्पनीको व्यवसायिक तथा वित्तीय सफलताको जोखिम, नियामक, बजार, आर्थिक–सामाजिक, बजार सूचना र समाचार, राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थिति समेतले सिर्जना गर्ने विविध बहुआयामिक जोखिमहरु हुन्छन् । यसको अर्थ लगानी गर्दा जोखिम मूल्याङ्कन गरी आफ्नो क्षमता अनुसारको जोखिम बहनबाट मुनाफा बढाउने र त्यो सँगसँगै लगानीको बजार मूल्यमा कमी आउँदा हुनसक्ने हानीलाई समेत ध्यान दिनुपर्नेहुन्छ । लगानीकर्ताहरुले उल्लेखित जोखिम उठाएबापत लाभांशसँगै पुँजीगत लाभहानीको हकदार पनि बन्न तयार हुनुपर्छ ।

यसरी शेयरमा लगानीको विशेषता भनेको बहुआयामिक जोखिमसँगै दोहोरो प्रतिफल, लगानी मूल्यमा उतारचढाव, लगानी गरिएको मूलधन शून्य नहुनु पनि हो ।

अझ स्पष्ट रुपमा भन्नुपर्दा बजारमा किनेको कम्पनीको शेयरमूल्य तलमाथि हुन्छ, तर बिक्री नगर्दासम्म आफूूसँग भएको शेयरकित्ता कम हुँदैन । अर्थात् बिक्री नगरेको अवस्थामा शेयर संख्या स्थिर रहेको अवस्थामा लगानीको बजार मूल्य कम हुनसक्छ, तर लगानी गरिएको रकम प्रतिफल शूून्य हुँदैन । यसले शेयरमा लगानी जति जोखिमपूर्ण छ, लगानीको केही हदसम्म सुरक्षाको सवाल पनि जोडिएको हुन्छ ।

शेयरको बजारमूल्यमा गिरावट र लगानी संरक्षण वा सुरक्षा

हो, शेयरमा लगानीसँगै लगानी शूून्यता नहुने लगानी सुरक्षाको राम्रो पक्ष पनि गाँसिएको हुन्छ । यसो भन्दैमा शेयरमा गरिने लगानी जोखिमरहित र पूूर्ण सुरक्षित छ भन्ने होइन । माथि केही चर्चा गरिएजस्तो शेयर जोखिमपूूर्ण क्षेत्र भएकोले यहाँ लगानीमा प्रतिफलसँगै लगानीको बजारमूल्यलाई चनाखोपूूर्वक निगरानी गरेर लगानी सुरिक्षत गर्नुपर्दछ भन्न खोजिएको हो । कम्पनीको आधारभूत तथा वित्तीय पक्षहरुको अध्ययन र विश्लेषण गरेर निर्णय लिए कम्पनीगत लगानीको सुरक्षा प्रवद्र्धन गर्न सहयोग पुुग्छ ।

यस्तै, बजारको अध्ययन र विश्लेषणले लगानीको बजारमूल्यमा आउने उतारचढावलाई सन्तुलित गर्न सघाउँछ । विशेषगरी आफूले लगानी गरेको कम्पनीको शेयरको बजारमूल्य घटेको अवस्थामा लगानीको बजारमूल्य स्वाभाविक रुपमा घट्न जान्छ । लगानीको बजारमूूल्यमा कमीलाई नै लगानीमा क्षति सम्झेर कतिपय लगानीकर्ताहरुले आत्तिएर वा लहलहैमा कम मूल्यमा वा घाटामा नै शेयर बिक्री गर्दछन् । यसो गर्दा उनीहरुले घाटा न्यूनिकरणको उपाय अपनाएर आफ्नो लगानीको केही हिस्सा भए पनि सुरक्षित गरेको मान्यता राख्दछन् । तर के बिर्सन्छन् भने शेयरमा लगानी भनेको बजारमा गरिएको लगानी होइन, यो कम्पनीबाट प्राप्त हुनसक्ने मुनाफाका लागि गरिएको लगानी हो । कम्पनी नोक्सानी, दिवालीयापन वा विघटन नहुँदासम्म कम्पनीगत प्रतिफलमा लगानीकर्ताको हक सुनिश्चित हुन्छ । त्यो भनेको नै लगानीको सुरक्षा हो ।

वास्तवमा लगानीकर्ताका लागि कम्पनीको आधारभूत तथा वित्तीय कारण बाहेक बजारमूल्यको गिरावट लगानी व्यवस्थापनको अवसर पनि हो । यसले विगतको लागतलाई घटाउने अवसर दिन्छ । यहि अवसरलाई केही लगानीकर्ताहरुको गलत बुझाइले गर्दा लगानीको क्षतिका रुपमा लिएको पाइन्छ । लगानीको लागत खरिद मूूल्यअनुसार एकै लगानीकर्ताको पनि फरक हुनसक्छ । तर, कारोबारीले अल्पकालीन अवधि र लगानीचक्रका आधारमा पुँजीगत लाभ वा हानीको भागिदार हुने हुँदा उसले भने लगानी सुरक्षाका लागि आफूसँग उपलब्ध शेयर बिक्री गरेर पुनः सस्तोमा किन्नसक्छ ।

शेयरमा लगानीका केही पक्षहरु

1. शेयर बजार निकै चलायमान हुन्छ र क्षण–क्षणमा तलमाथि भइरहन्छ । दोस्रो बजारमा एउटै कम्पनीको शेयरको मूल्य प्रत्येक कारोबारमा फरक हुनसक्छ । यो भनेको प्रत्येक शेयरमा गरिने लगानीको लागत फरक हुन्छ ।
2. शेयरबजारको सुन्दर पक्ष भनेको मूल्यको उतारचढाव हो । यसले लगानीकर्तालाई लगानी व्यवस्थापनको अवसर र कारोवारीलाई पुँजीगत लाभको अवसर सिर्जना गर्दछ । लगानीकर्ता र कारोवारीले बजारको चालअनुसारको लगानी रणनीति परिर्वतन गर्दै लगानी र जोखिम व्यवस्थापन गर्नुपर्दछ ।
3. बढ्दो बजारमा लगानीकर्ता र कारोवारी दुवैको रणनीति मुनाफा सुरक्षित गर्नु हुनसक्छ भने घट्दो बजारमा लगानीकर्ताका लागि लगानीको औसत लागत घटाउने र कारोवारीका लागि घाटा घटाउने रणनीति लाभदायक हुनसक्छ ।
4. औसत लागत घटाउँदा कम्पनीको आधारभूत र वित्तीय पक्षलाई विशेष ध्यान दिनुपर्दछ ।
5. लागत घटाउने वा घाटा घटाउने दुवै लगानी व्यवस्थापनमा बजारको चाल परिवर्तनका कारण सिर्जना हुनसक्ने थप जोखिमसँगै लागत गाँसिएको हुन्छ । त्यसलाई ध्यान नदिँदा गलत निर्णय हुनसक्छ ।
6. लगानीकर्ताले लाभांश र पुँजीगत लाभ तथा कारोवारीले पुँजीगत लाभ वा हानीलाई विश्लेषण गरेर लगानीको निर्णय र व्यवस्थापन गर्नुपर्दछ । 

बिजशाला अनलाइनमा १९ भदाै २०७४ (४ सेप्टेम्वर २०१७) मा प्रकाशित

Read more at http://www.bizshala.com/story/%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AF%E0%A4%B0-24#fPHfqSpTgAVGCsEf.99

सेयर ज्ञान ३ : यसरी गरौं सानो बचतलाई लगानीमा रुपान्तरण

हामी नेपालीको एउटा परम्परा भनेको बचतको बानी पनि हो । परम्परागत रुपमै पनि भविष्यको लागि साँच्नु पर्छ भनेर खाना पकाउन चामल वा पिठो झिक्दा समेत लक्ष्मी भाग भन्दै पुनः भकारी वा भाँडोमा नै फिर्ता गर्ने चलन छ । यसले आज थोरै कम उपभोग गरेर भए पनि भोलिका लागि बचाउनु पर्दछ भन्ने व्यवहारिक शिक्षा नै बचत सिर्जना हो ।

बचत गर्नुपर्छ भन्ने हामीले आमा, हजुरआमा र पुर्खाबाट सिक्दै, सुन्दै र पढ्दै आए पनि धेरैले आम्दानी नै नभएको हुँदा बचत कसरी गर्ने भन्ने गर्छन् । हो, बचत मूलतः आम्दानी बढाएर नै गर्ने हो । तर कतिपय अवस्थामा खर्चमा कटौति बचतको राम्रो आधार हुनसक्छ । त्यसैले बचतको सिर्जना आम्दानी वृद्धिसँगै खर्चमा कटौति वा नियन्त्रणबाट गर्न सकिन्छ ।

बचतको लागत
दिनहुँ पैसाको अवमूल्यन भइरहने हाम्रोजस्तो अर्थतन्त्रमा बचत आर्थिक रुपमा त्यति लाभदायक नहोला । तर, बचत भोलिको पुँजी सिर्जना र भविष्यलाई आर्थिक जग तयार गर्ने दृष्टिकोणबाट भने पक्कै फाइदाजनक हुनेछ । यस सन्दर्भमा पैसाको मूल्य घटेर हुने अवमूल्यन बचतको लागत सम्झिन सकिन्छ ।

बचत परिचालन
बचत परिचालन भनेको बचतलाई आर्थिक उपार्जन गर्ने काममा लगाउनु हो । जसरी मानिसले निश्चित उमेर नपुगी केही गर्न सक्दैन, बचतले पनि निश्चित आकार ग्रहण नगर्दासम्म परिचालित हुन सक्दैन । त्यसमाथि पैसाको आधारभूत चरित्र नै चञ्चलता हुने र मानवीय स्वभाव, सामाजिक परिवेश र आर्थिक अवस्था समेतले गर्दा धेरैको हातमा पैसा टिक्दैन । तसर्थ, पैसा जोगाउन मात्र होइन पैसालाई सुरक्षित गर्न अनि परिचालन गर्नु निकै गाह्रो हुन्छ । अर्को शब्दमा बचत गर्नु भन्दा बचत परिचालन चुनौतिपूर्ण चातुर्यता हो । यदि बचतलाई सही तरिकाले परिचालन गर्न नसकेमा बचत अपचलन हुने वा घट्ने जोखिम पनि रहन्छ ।

बचत परिचालनका लागि सबैभन्दा पहिले लगानीयोग्य आकारमा परिवर्तन गर्नुपर्ने हुन्छ । बजारमा विभिन्न विकल्पहरुका लागि फरक फरक आकारको न्यूनतम लगानीको माग गर्दछ । जस्तो, बैंकमा बचत होस् की म्युचुअल फण्डको इकाई, शेयर, सुन, जग्गा, उद्योग, व्यवसाय सबैका लागि न्यूनतम मापदण्ड हुन्छ । त्यसैले बचतलाई लगानीयोग्य आकारमा पुर्याउन सबैभन्दा बढी मेहेनत गर्नुपर्दछ । पहिलो चरणमा खुत्रुके र सहकारीमा नियमित बचत राम्रो तरिका हुनसक्छ भने दोस्रो चरणमा बैंक तथा बित्तीय संस्थाहरुमा बचत वा नियमित बचत खातामा जम्मा गर्न सकिन्छ । यसरी जम्मा भएर लगानीका लागि आवश्यक न्यूनतम आकार ग्रहण गरेसँगै बचतलाई परिचालन गरिनुपर्दछ, अर्थात् अब बचतलाई काममा लगाउनु पर्दछ ।

कति, कसरी, कहाँ परिचालन गर्ने ? भन्ने बचतको आकार, जोखिम बहन क्षमता, विद्यमान आर्थिक परिवेश, उपलब्ध अवसर आदिमा निर्भर गर्दछ । उदाहरणका लागि मसँग ५ हजार बचत छ भने पक्कै त्यसलाई ठूलो उद्योग वा व्यवसायमा परिचालित गर्न सकिन्न, तर तिनै उद्योग वा व्यवसायका शेयर वा लगानीका उपकरणमा मेरो बचत परिचालन गर्नसक्छु ।

बचत परिचालनका जोखिम र विकल्पहरु
पक्कै पनि बचत परिचालन हुने बित्तिकै त्यसले लगानीको रुप धारण गर्दछ । लगानीले आफूसँग केही न केही जोखिम पनि सँगै ल्याउँछ । त्यही जोखिमले लगानीमा प्रतिफल सिर्जना गर्दछ, जुन धनात्मक वा ऋणात्मक हुनसक्छ । सजिलो तरिकाले बुझ्दा लगानीमा जोखिम हुन्छ र जोखिम लिँदा नाफा वा घाटा हुन्छ । त्यसैले बचतलाई परिचालन गर्दा अध्ययन, विश्लेषण र सहजता अपनाउनु पर्दछ ।

बजारमा न्यूनतम १ हजारदेखि माथिका लगानीका विकल्पहरु उपलब्ध छन् । जस्तो प्राथमिक निष्कासन वा दोस्रो बजारमा सामूूहिक लगानी कोष(म्युचुअल फण्ड), शेयर, डिबेञ्चर, ऋणपत्रको खरिद, सुन, घरजग्गा, कमोडिटी आदि ।

उपरोक्त विकल्पहरुमध्ये यहाँ धितोपत्र बजारमा उलपब्ध विकल्पहरूकाे संक्षेपमा चर्चा गरिएको छ ।

१. डिबेञ्चर वा ऋणपत्र:निश्चित अवधि र ब्याजदरसहित बजारमा उपलब्ध हुने डिबेञ्चर, ऋणपत्र वा बचतपत्र जस्ता लगानीका उपकरणहरु बचतपछि सबैभन्दा कम जोखिमपूर्ण मानिन्छ । नेपालमा बैंकहरुले डिबेञ्चर तथा सरकारको तर्फबाट नेपाल राष्ट्र बैंकले ऋणपत्र वा बचतपत्र जारी गर्दछन् । एक हिसाबले मुद्दति बचत जस्तै भए पनि यसमा धितोपत्र बजारमार्फत सहज खरिद बिक्रीको विशेषता समेत जोडिएको हुन्छ, तर नेपालमा त्यति धेरै कारोबार हुँदैन ।

२. सामूूहिक लगानी कोष (म्युचुअल फण्ड) : विशेषगरी सानो बचत परिचालन गर्न इच्छुक व्यक्तिहरु लक्षित सामूूहिक लगानी कोषले धेरै व्यक्तिहरुसँग रहेको ससानो बचतलाई एउटा कोषमा संकलन गर्दछ । जसलाई सामूूहिक लगानी कोष वा म्युचुअल फण्ड भनिन्छ । कोष संकलन गर्न सम्बन्धित निकायबाट स्वीकृति लिएर कोष व्यवस्थापक र संचालकले इच्छुक व्यक्तिहरुलाई सानो इकाइका रुपमा युनिटको बिक्री गर्दछ । संचालकले संकलित रकम तोकिएको उद्देश्यअनुसार विभिन्न क्षेत्रमा लगानी गरेर मुनाफा कमाउँछ, नेपालको सन्दर्भमा यस्ता कोषहरुले समेत शेयर बजारलाई लगानी परिचालनको मुख्य क्षेत्र बनाएको अवस्थामा म्युचुअल फण्डसँगै शेयरबजारको फाइदा र बेफाइदा पनि जोडिएको हुन्छ ।

विद्यमान कानुनी व्यवस्था अनुसार यस्ता इकाइहरुको अंकित मूल्य १० रुपैयाँ हुन्छ र न्यूनतम १०० युनिट खरिद गर्नुपर्ने हुन्छ । यस आधारमा म्युचुअल फण्डमा लगानी गर्न न्यूनतम १ हजार रुपैयाँ आवश्यक पर्दछ । प्राथमिक सार्वजनिक निष्कासनबाट यस्तो युनिट खरिद गर्दा तोकिएको न्यूनतम युनिटका लागि आवेदन दिनुपर्ने हुन्छ र लगानी गर्दा कोषको संचालक, अवधि, जोखिम व्यवस्थापनका उपाय, प्रक्षेपित आम्दानी आदिलाई विशेष ध्यान दिनुपर्दछ ।

हाल दोस्रो बजारमा ११ वटा यस्ता कोषका युनिटहरु सहजै किन्न पाइन्छ, जसको मूल्य करिब १० देखि २८ रुपैयाँसम्म पर्दछ । केही यही वर्ष अवधि समाप्त हुने प्रक्रियामा समेत रहेका छन्, केही अबको केही वर्षमा र केही भर्खर बजारमा आएका छन् । पुराना कोषले बजारमा लगानी गरेर सम्पत्ति जोडेको हुने हुँदा केही बढी मूल्य पर्दछ । दोस्रो बजारमा किन्दा कोषको खुद सम्पत्तिको मूल्य(नेट एसेटस् भ्यालु वा न्याभ) र बजारमा कारोवार मूल्य, सम्पतिको गुणस्तर, जस्ता पक्षलाई ध्यान दिनुपर्दछ ।

३. शेयर :आफूसँग केही बचत छ, केही बढी जोखिम लिन तयार हुनुहुन्छ, आफैं जोखिम विश्लेषण गरी लगानी व्यवस्थापन गर्न इच्छुक हुनुहुन्छ, तर ठूलो लगानी गर्न सक्नुहुन्न भने कम्पनीहरुले निश्कासन गरेको शेयरमा लगानी गर्नसक्नु हुन्छ । शेयर भनेको कुनै कम्पनीमा गरिने प्रत्यक्ष लगानी हो । यस्ता लगानीकर्तालाई शेयरधनी भनिन्छ र धेरैजना शेयरधनीहरुको लगानीका सामूूहिक संस्थागत स्वरुप नै कम्पनी हो । शेयरले लगानीकर्ता वा शेयरधनीहरुको कम्पनीमा स्वामित्वसँगै नाफा वा घाटामा कानुनी हिस्सेदारी स्थापित गर्दछ । त्यसैले शेयरमा लगानी बचत, डिबेञ्चर, ऋण/बचतपत्र, म्युचुअल फण्ड भन्दा बढी जोखिमपूर्ण मानिन्छ । यसमा लगानीकर्ताको अध्ययन, विश्लेषण, सहभागिता, सचेतता र सजगता अपरिहार्य हुन्छ ।

अहिले कम्पनीले गर्ने सार्वजनिक निष्कासनको शेयर किन्न नागरिकता, डिम्याट खाता, बैंक खाता आवश्यक पर्दछ । यस्तो शेयरहरु अंकित मूल्य सामान्यतः १०० रुपैयाँमा पाइन्छ र तोकिएको अवधिभित्र तोकिएको न्यूनतम किता (हाल ५० किता)का लागि तोकिएको स्थानमा आवेदन दिनुपर्दछ । मागभन्दा बढी शेयरको माग भएको अवस्थामा तोकिएको विधिबाट बाँडफाँड हुन्छ । त्यसैले आवेदक सबैले माग बमोजिमको शेयर पाउने सुनिश्चित हुँदैन ।

उपलब्ध बचत परिचालनको अर्को बाटो धितोपत्रको दोस्रोबजार हो । अरुले बेच्न खोजेको शेयर बजार मूल्य(जुन सामान्यतः अंकित मूल्यभन्दा बढी हुन्छ)मा किन्न पाइन्छ । यसका लागि नेपाल धितोपत्र बोर्डबाट अनुमति प्राप्त ५० दलाल कम्पनी वा तिनका शाखामा गएर ग्राहक खाता खोल्नुपर्दछ । कानुनतः दलाल मार्फतमात्र शेयर खरिद गर्न सकिन्छ । यसरी शेयर किन्दा कति मूल्यसम्म तिर्ने, कुन कम्पनीको किन्ने आफैले निर्णय गर्नुपर्दछ ।

त्यसका लागि कम्पनीको वित्तिय विवरण, व्यवस्थापन र संचालक, व्यवसाय, नाफाघाटाको अवस्था हेर्नुपर्दछ । दोस्रो बजारमा किन्दा अंकित मूल्यभन्दा बढी मूल्यमा किन्नुपर्ने हुँदा कम्पनीसँग प्रत्यक्ष जोडिएको नाफाघाटासँगै बजारमा शेयरको माग र आपूर्तिका आधारमा हुने मूल्य घटबढको जोखिम पनि हुन्छ ।

४. अन्य उपकरण र विकल्प: बजारमा बचत परिचालनका लागि उल्लेखित बित्तीय उपकरणहरुका अतिरिक्त सुन, घरजग्गा जस्ता विकल्पहरु उपलब्ध छन् । यसमा प्रतिफल र जोखिम भने फरक हुन्छ । 

वित्तीय उपकरणहरुमा लगानीका लागि पनि सम्बन्धित लगानीकर्ताको नाममा नै शेयरमा लगानी व्यवस्थापन गरिदिने लगानी व्यवस्थापकहरु पनि छन्, जसलाई पोर्टफोलियो म्यानेजर भनिन्छ । उनीहरुले निश्चित शुल्क लिएर तोकिएको आकारको बचतको जिम्मा लिएर लगानी व्यवस्थापन गरिदिन्छ । अवधि, विधि र मुनाफाको वितरण भने सम्झौता अनुसार फरक हुन्छ ।

(लेखक नेपाली सेयर बजारका जानकार हुन् ।)

बिजशाला अनलाइनमा ११ भदाै २०७४ (२७ अगस्त २०१७) मा प्रकाशित
Read more at http://www.bizshala.com/story/%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AF%E0%A4%B0-22#vSDzeWSl31plXGum.99

पैसा कहाँ लगानी गर्ने ? सेयर कि घरजग्गा ?

वचत तथा लगानीका विभिन्न औजारहरु शेयर, घरजग्गा, सुन, ऋण वा वचतपत्र, वचत तथा मुद्धति आदि मध्ये अहिले धेरैको रोजाइमा शेयर वा घरजग्गा प्राथमिकतामा रहेको देखिन्छ । मानिसहरुले प्रतिफल वा विकल्पको तुलना गर्दा समेत जग्गामा लगाउँदा यति मुनाफा हुन्छ र शेयरबाट यति मुनाफा आउँछ भन्ने हिसाव गर्ने प्रचलन रहेको छ । तसर्थ शेयर र घरजग्गा लगानीका परिपूरक अनि प्रतिश्पर्धी पनि हुन्। यसो भन्दैमा शेयर र घरजग्गाको लगानी एउटाबाट अर्कोमा सहजै सर्ने अवस्था नभएता पनि शेयर र घरजग्गामा लगानी केहीहदसम्म सर्न शुरु भएको पनि छ । यस अवस्थामा शेयर वा घरजग्गा लगानीका लागि कुन उपयुक्त हुन्छ भन्ने विश्लेषणका लागि निम्न पक्षहरुलाई केलाउनु बुद्धिमानी हुनेछ ।

लगानी र स्रोत व्यवस्थापन 

लगानीका दृष्टिकोणले घरजग्गामा केही ठूलो रकम एकैपटक आवश्यक पर्दछ । उदाहरणको लागि २.५ आना जग्गा किन्दा नै लाखौं रुपैयाँ आवश्यक पर्ने हुन्छ । यसको विपरित शेयरमा केहि हजार र त्यो पनि आफूसँग उपलब्ध भए अनुसार लगानी गर्न सकिन्छ । यसको साथै शेयर बजारमा विभिन्न मूल्यका शेयरहरु उपलब्ध हुनुका साथै सामूहिक लगानी कोष (म्युचुअल फण्ड) मार्फत निकै सानो रकम समेत लगानी गर्न सकिन्छ । यस हिसावले घरजग्गाको तुलनामा शेयर लगानी सहज देखिन्छ ।

लगानीको लागि रकम व्यवस्थापनमा भने शेयरको तुलनामा घरजग्गामा केही सहज हुनसक्छ । बैंक तथा वित्तिय संस्थाहरुले तुलनात्मक रुपमा घरजग्गालाई प्राथमिकता दिने हुँदा आफूसँग उपलब्ध स्रोत बाहेक ऋण भुक्तानीको भरपर्दो माध्यम भएको अवस्थामा घरजग्गामा ऋण सहज हुन्छ । हुनतः बैंक तथा वित्तिय संस्थाहरुले शेयर धितो कर्जा उपलब्ध गराउन थालेका छन्, तर तुलनात्मक रुपमा केही बढि व्याज तिर्नुपर्ने र निश्चित शेयरमा बाहेक ऋण नपाइने संभावना रहन्छ ।

लगानीको उद्देश्य

दुवै क्षेत्रमा लगानीको उद्देश्य मुनाफा नै हो । घरजग्गा वा शेयर दुवैदीर्घकालीन लगानी वा कारोवर गर्ने उद्देश्यले लगानी गर्न सकिन्छ । घरजग्गामा लगानी आफ्नै प्रयोग, दीर्घकालीन पुँजीगत लाभ वा कारोवारको उद्देश्यले गरिन्छ भने नियमित आय (पेन्सन), केही वर्षमा मुनाफा लिएर विक्री गर्न मध्यकालीन वा दीर्घकालीन लगानी तथा छोटो अवधिमा कारोवार गर्न शेयरमा लगानी गरिन्छ । उद्देश्यका हिसावले दुवैको उस्तै देखिएतापनि घरजग्गाको तुलनामा शेयरमा निकै छोटो अवधिका लागि समेत लगानी गरी पुँजीगत लाभ लिन सकिने सम्भवना बढिरहन्छ ।

जोखिम

घरजग्गाको तुलनामा शेयरको मूल्य, आपूर्ति, नियम कानुन धेरै परिर्वतन भईरहने हुँदा पक्कै शेयरमा केही बढी जोखिम रहन्छ । घरजग्गाको जोखिम भनेको कुनै बदमासले झुक्याएर विक्री गर्ने, समयपरिस्थिति र उक्त क्षेत्रको जग्गाको मागका कारण मूल्यमा हुने सामान्य घटबढ मात्र हो । घरजग्गा थप आपूर्तिको नहुने हुँदा आपूर्तिको जोखिम हुँदैन । घरको सम्बन्धमा त विमा गरेर धेरै हदसम्म जोखिम न्यूनीकरण समेत गर्न सकिन्छ ।

शेयरमा तुलनात्मक रुपमा धेरै जोखिम रहन्छ । जस्तो कम्पनीको संख्या र पुँजीको अवस्था, विद्यमान लगानीकर्ताको प्रवृति, नियामक निकायको निर्देशन र कानुनी व्यवस्था आदिका कारण बजारमा उपलब्ध हुने शेयरको संख्या, सम्बन्धित कम्पनीको व्यवसाय, मुनाफा, व्यवस्थापन, आर्थिक राजनीतिक अवस्था, कानुनी प्रावधान, आदि विविध कारणले शेयरको माग तथा आपूर्ति, मूल्य, मुनाफामा प्रभावित हुन्छ । यसको सम्पूर्ण जोखिम लगानीकर्ता वा कारोवारीले उठाउन पर्ने हुन्छ, यहाँ विमाको विकल्प उपलब्ध हुँदैन ।

मुनाफा वा प्रतिफल

घरजग्गा वा शेयरमा निहित विभिन्न किसिमका जोखिम वहन गरे वापत लगानीकर्ताहरुले खोज्ने मुनाफा नै हो ।घरजग्गाबाट बहालको रुपमा नियमित आम्दानीका साथै लागतभन्दा बढी मूल्यमा विक्री हुँदा एकमुष्ट पुँजीगत लाभ प्राप्त हुन्छ ।सामान्यतः घरजग्गामा बहालभन्दा पुँजीगत लाभ प्रधान हुन्छ ।

शेयरमा भने लगानी गरिएको कम्पनीको मुनाफाको आधारमा लाभांस (नगद वा शेयर)का साथै पुँजीगत लाभ वा हानीको संभावना रहन्छ । शेयरको एउटा राम्रो पक्ष भनेको गुणात्मक वृद्धि (मल्पिप्लाएर इफेक्ट) पनि हो, जसले मूलतः दीर्घकालीन लगानीकर्ताहरुको शेयर संख्या र लाभांस दुवै वृद्धिको गुञ्जायस राख्दछ ।घरजग्गामा तुलनात्मक जोखिम कम हुँदा नकारात्मक प्रतिफल वा नोक्सानीको संभावना पनि कम हुन्छ भने शेयरमा यो उच्च रहन्छ ।

खरिदविक्रीको सहजता र पारदर्शिता

नेपालको सन्दर्भमा घरजग्गाको खरिदविक्रीको लागि निश्चित बजार छैन र व्यक्तिगत वा सामुहिक वा संस्थागत रुपमा विद्यमान दलाल वा सिधै खरिदविक्री गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको छ । यसको साथै कानुनी रुपमा समेत निश्चित क्षेत्रफलभन्दा सानो आकारमा जग्गा टुक्र्याउन नपाइने नियमले गर्दा पनि खरिद वा विक्री गर्दा उक्त आकार भन्दा सानो जग्गा खरिदविक्री हुन गाह्रो छ । अहिलेको अवस्थामा किन्दा पनि निकै ठूलो रकमको जोहो गर्नुपर्ने हुन्छ भने विक्री गर्दा पनि आवश्यकता अनुसार विक्री गर्न सहज छैन ।

यसको तुलनामा शेयर आफूसँग उपलब्ध रकम, आफ्नो जोखिमवहन क्षमता, आसातित प्रतिफलको आधारमा विभिन्न विकल्पहरु मध्ये छानेर सानो आकारमा समेत खरिदविक्री गर्न सकिन्छ । उदाहरणको लागि आफूसँग १०,००० छ भने सोही मूल्यको शेयर किन्न सकिन्छ भने आफूलाई २५,००० मात्र चाहिएको छ भने सोही मूल्य हाराहारीको शेयर विक्री गर्न सकिन्छ । जुन घरजग्गामा संभव हुँदैन ।सहज खरिदविक्रीले गर्दा घरजग्गाको तुलनामा शेयरमा तरलताको फाइदा रहन्छ ।

यस्तै घरजग्गामा खरिद र विक्रीको आधिकारिक मूल्य, दलालको कसिन जस्ता कुराहरु पारदर्शी हुँदैनन् र क्रेता र विक्रेता दुवै तेस्रो पक्ष अर्थात् दलालबाट शोषित हुने संभावना निकै उच्च रहन्छ । यसको साथै सरकारी दस्तुरका लागि तोकिएको मूल्य र वास्तविक कारोवार मूल्यमा समेत आपसी समझदारीमा फरक मूल्य कायम हुने हुँदा संस्थागत रुपमा भएको खरिदविक्री बाहेक कुन घरजग्गा कति मूल्यमा किनबेच भयो यकिन भन्न सकिने अवस्था रहन्न । अर्कोतिर एउटै क्षेत्रमा समान प्रकृतिको घरजग्गा समेत धेरै फरकमूल्यमा कारोवार हुने संभावनाले गर्दा घरजग्गाको मूल्य आंकलन गर्न असम्भव नै हुन्छ ।

शेयर कारोवारका लागि सरकारले नेपाल स्टक एक्सचेन्ज, मान्यताप्राप्त दलाल तथा सोमा लाग्ने शुल्क तथा कमिसनहरु समेत सुनिश्चित गरिएको हुँदा यहाँ क्रेता र विक्रेता बीच प्रत्यक्ष भेट नभएता पनि किनबेच भएको शेयर कति मूल्यमा भयो र सोको कति भुक्तानी हुन्छ थाहा हुन्छ । क्रेताले कुन शेयरको लागि कति मूल्य र शुल्क तिर्दैछु र विक्रेताले कति मूल्यमा बेचे वापत कति भुक्तानी आउछ र सोको पुँजीगत लाभ वा हानी पारदर्शी रुपमा जानकारी पाउन सक्छ । विद्यमान अवस्थामा कुन शेयर कतिसम्ममा खरिद वा विक्री हुनसक्छ भन्ने आंकलन गर्न सकिन्छ ।

तसर्थ पारदर्शिता र कारोवारको सन्दर्भमा शेयरको तुलनामा घरजग्गा निकै अपारदर्शि र मूल्य आंकलन गर्न कठिन हुन्छ । चाहेको समयमा किनबेच गर्न समेत घरजग्गामा अलि कठिन नै हुन्छ । घरजग्गाको अर्को अभाव भनेको प्रत्यक्ष नियामक हो, जसले थप जटिलता र अपारदर्शितालाई बढवा दिएको छ ।

यसको साथै घरजग्गा र शेयरमा पुँजीगत लाभमा कर समान दर भएता पनि कारोवारमा हुने पारदर्शिताले गर्दा घरजग्गामा पुँजीगत लाभ छल्न जति सजिलो छ, त्यो शेयरमा हुँदैन ।

शेयर कि घरजग्गा ?

उल्लिखित पक्षहरुको आधारमा लगानीको उद्देश्य, जोखिमवहन क्षमता, आफूसँगको ज्ञान र सीप, लगानी अवधि, आसातित प्रतिफल आदिलाई मनन् गरेर शेयर वा घरजग्गामा भन्ने निर्धारण गर्नुपर्ने हुन्छ । स्वप्रयोजनको अवस्थामा बाहेक घरजग्गा र शेयरको तुलनात्मक विश्लेषण गरी खरिदविक्री गर्न संभव हुन्छ । कुनै ठाउँमा चलनचल्तीको भन्दा निकै कममूल्य वा ठूला पूर्वाधार विकासका कारण भविष्यमा घरजग्गाको मागमा निकै उछाल आएर मूल्य वृद्धि हुने संभावना छ, आफूसँग ठूलो रकम वचत छ, र तत्काल रकम आवश्यक हुने अवस्था छैन, बजारमा व्याजदर कम छ भने घरजग्गा लगानीको प्राथमिकतामा राख्न सकिन्छ । तर आफूसँग थोरै मात्र रकम वचत छ, त्यो पनि केही समयको लागि हो भने शेयर उपयुक्त विकल्प हुनसक्छ ।

यसको साथै आफूलाई नियमित आम्दानी चाहिन्छ वा एकमुष्ट लाभ, आफ्नो सम्पति कतिको तरल राख्ने आदि पक्षले समेत शेयर वा घरजग्गाको छनौट प्रभावित हुन्छ ।घरजग्गाको तुलनामा शेयरमा लगानी गर्ने हो भने अलि बढि चनाखो भई सम्बन्धित कम्पनीको वित्तिय, व्यवसायिक र व्यवस्थापकिय अवस्था, राष्ट्रिष्य–अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक–राजनीतिक अवस्था, बजारमा प्रचलित व्याजदर, वैकल्पिक अवसरहरु, बजारमा सम्बन्धित कम्पनीको शेयरको माग र आपूर्तिको अवस्थामा, नियामक र कानुनी प्रावधानलाई नियाल्नु जरुरी हुन्छ ।

यदि सम्पत्ति व्यवस्थापन वा लगानी विविधीकरण(पोर्टफोलियो म्यानेजमेन्ट)को लागि घरजग्गा वा शेयरको विकल्प खोजिएको हो भने उपलब्ध स्रोत बाँडफाँड गरी दुवैमा लगानी गर्नु बुद्धिमानी हुनसक्छ, जसले गर्दा शेयरबाट पाइने गुणात्मक वृद्धि, नियमित लाभांस र पुँजीगत लाभको साथै घरजग्गाको एकमुष्ट पुँजीगत लाभको मिश्रणबाट खुद मुनाफा केही वृद्धि हुन सक्नेछ ।

नेपाली तारा अनलाइनमा प्रकाशित http://nepaltara.com/News/13106-2/

बैंकहरुको ३७ प्रतिशत पुँजी बढ्दा आम्दानीमा २६ प्रतिशत वृद्धि

हाल संचालनमा रहेका २८ बाणिज्य बैंकहरु मध्ये सार्वजनिक शेयर निष्कासन नगरेको राष्ट्रिय बाणिज्य बैंकलाई छोडेर हेर्ने हो भने नेपाल राष्ट्र बैंकले तोकेको ८ अरबको चुक्ता पुँजी पुर्याउन २७ बैंकहरुले बोनस, हकप्रद, मर्ज वा प्राप्तिका माध्यमबाट आर्थिक वर्ष २०७३/७४ मा ४७ अरव ६० करोड २२ लाख ४३ हजार पुँजी थप गरेका छन् । 

आर्थिक वर्ष २०७२/७३ को लागि कायम १ खर्व २६ अर्व ८१ करोड ४९ लाख १९ हजार रहेको बैंकहरुको चुक्ता पुँजी आ.व. २०७३/७४मा १ खर्व ७४ अर्व ४१ करोड ७१ लाख ६२ हजार पुगेको वित्तिय विवरण प्रकाशित गरेका छन् । यसै आ.व.को अन्तिम प्रतिवेदन तयार गर्ने अवधिसम्ममा बोनस, हकप्रद, मर्ज वा प्राप्तीबाट बाणिज्य बैंकहरुले चुक्ता पुँजी ८ अर्व पुर्याउनुपर्ने हुँदा पनि बैंहरुको चुक्ता पुँजी २ खर्व १६ अर्व भन्दा बढि हुने पक्का छ । त्यस आधारमा १ आ.व.मा नै बैंकहरुको चुक्ता पुँजी ७० प्रतिशतभन्दा बढिले बढ्ने छ ।

तुलनात्मक रुपमा सबैभन्दा बढि पुँजी जनता बैंक नेपालले बढाएको छ । उसको पुँजी २०३.१२ प्रतिशतले बढेको छ भने बैंक अफ काठमाण्डु, प्रभु बैंक र नविल बैंकले पुँजी थप भएको छैन ।

सबैंभन्दा बढि पुँजी थप भएका बैंकहरु (रकम रु हजारमा)

हालै प्रकाशित बैंकहरुको वित्तिय विवरणको आधारमा हेर्दा बैंकहरुले ३७.५४ प्रतिशतले चुक्ता पुँजी बढाइसकेका छन् भने खुद मुनाफा भने २६.०७ प्रतिशतले मात्र बढेको छ । २७ बाणिज्य बैकहरुले आव २०७३/७४ मा खुद ४२ अरव १८ करोड १ लाख ७४ हजार कमाए । जनता बैंकले पुँजीसँगै मुनाफा प्रतिशत पनि निकै बढाएको छ, जसलाई बैंक अफ काठमाण्डुले पछ्याएको छ । आव २०७३/७४ मा उल्लेख्य प्रतिशतमा बढाउने बैकहरु निम्न अनुसार छन् । 

सबैंभन्दा बढि प्रतिशले मुनाफा बढाएका बैंकहरु (रकम रु हजारमा)

बैंकहरुले चुक्ता पुँजी मार्फत मात्र आफूलाई बलियो संस्था बनाएका होइनन्, गत आवमा उनीहरुले जगेडा कोष पनि उल्लेख्य बढाए ।

आव २०७२/७३ को भन्दा ९० प्रतिशले बढाएर जगेडा कोषमा १ खर्व ६ अर्व ३५ करोड २६ लाख ७२ हजार पुर्याए । जगेडा कोष बढाउने मामलामा नेपाल बैंक लि. सबैभन्दा अब्बल देखिएको छ । उसले एक आ.व.मा १३१० प्रशितको हाराहारी जगेडा कोष बढाएको छ । यसमा उसले सम्पति तथा अन्य कम्पनीको शेयर विक्रिको नाफाको योगदान उल्लेख्य रहेको छ । उसलाई भने जनता बैंकले पछ्याएको छ ।

सबैंभन्दा बढि प्रतिशले जगेडा काेष बढाएका बैंकहरु (रकम रु हजारमा)

यसरी बैंकहरुले एकै वर्षमा संस्थागत सवलता हासिल गर्न निकै मेहेनत गरेका छन् । जसले गर्दा लगानीकर्ताको प्रतिफलको मुख्य आधार प्रतिशेयर आम्दानीमा सामान्य नकारात्मक असर पुगेको देखिन्छ । गत आ.व.मा बैंकहरुले औसत सामान्य प्रतिशेयर करिव २४.१८ रुपैयाँ कमाए, जुन आव ७२/७३मा करिव २६.३८ रुपैयाँ रहेको थियो । पुँजी वृद्धिमा केन्द्रित हुनु अनि बोनस र हकप्रदका माध्यमले थप भएको पुँजीले तत्काल मुनाफा आर्जन नसकेकोले नै प्रति शेयर आम्दानी केही घटेको हो ।समग्रमा बैंकहरुले बढाएको पुँजी, खुद मुनाफा र जगेडा कोषको अवस्था निम्न अनुसारको रहेको छ ।

अार्थिक न्यूज अनलाइनमा 24 August 2017 (8 Bhadau 2074) मा प्रकाशित

http://aarthiknews.com/2017/08/107914

प्रति शेयर आम्दानी अन्यौलता

आर्थिक वर्षको अन्त्यसँगै कम्पनीहरूको वार्षिक कारोवारको आर्थिक अवस्था र मुनाफा सहितको चौथो अपरिष्कृत त्रैमासिक वित्तीय विवरणहरू प्रकासन शुरु भएको छ । यो त्रैमासिक वित्तीय विवरण भएता पनि यसले कम्पनीहरूको एक आर्थिक वर्षमा कति पुँजी लगाए, कति कमाए र कतिसम्म लाभांस दिन सक्छन् अनुमान गर्ने आधार पनि दिन्छ । सोही आधारमा लगानीकर्ताहरू कुन शेयर किन्ने र कुन बेच्ने लगानीसम्बन्धी निर्णय गर्दछन् । तर हालै प्रकाशित वित्तीय विवरणहरूमा लगानी निर्णयलाई प्रभावित गर्ने मुख्य वित्तीय सूचक वा अनुपात देखाउने प्रति शेयर आम्दानीमा अपनाइएको फरकफरक मापदण्डले गर्दा विगतको भन्दा फरक प्रकृतिको प्रति शेयर आम्दानी प्रस्तुत भए । यसले सामान्य प्रति शेयर आम्दानी निकाल्दै आएका आमलगानीकर्ता र कारोवारीहरूमा अन्यौलता ल्यायो ।

वित्तीय विवरण सम्बन्धी कानुनी प्रावधान

धितोपत्र दर्ता तथा निष्काशन नियमावली, २०७३ को परिच्छेद ७ ले अनुसूची १४ मा उल्लिखित विवरण सो त्रैमासिक अवधि समाप्त भएको तीसदिन भित्र बोर्ड समक्ष पेश गर्नुपर्ने र त्यस्तो प्रतिवेदन राष्ट्रिय स्तरको दैनिक पत्रिकामा समेत प्रकाशित गर्नुपर्ने व्यवस्था गरेको छ । नियमावलीको अनुसूची १४ अनुसार त्रैमासिक विवरणमा गत वर्ष र यस वर्षको सोही अवधिको तुलनात्मक विवरण, सम्बन्धित पक्ष बीच भएको कारोवार सम्बन्धी विवरण समेत खुलाएर सो त्रैमाससम्मको वासलात र नाफानोक्सान सम्बन्धी वित्तीय विवरण प्रकाशित गर्नुपर्ने उल्लेख छ । यस्तो विवरणमा न्यूनतम रुपमा प्रमुख वित्तीय अनुपातहरू जस्तैः प्रति शेयर आम्दानी, मूल्य आम्दानी अनुपात, प्रति शेयर नेटवर्थ, प्रति शेयर कुल सम्पतिको मूल्य, तरलता अनुपात सम्बन्धी विवरण उल्लेख छ ।

त्रैमासिक विवरणमा प्रस्तुत हुने त्यस्ता वित्तीय विवरणका अतिरिक्त व्यवस्थापकीय विश्लेषण, कानुनी कारवाही सम्बन्धी विवरण, संगठित संस्थाको शेयर कारोवार सम्बन्धी विश्लेषण, समस्या तथा चुनौति, संस्थागत सुशासन सम्बन्धी जानकारी अध्यक्ष/कार्यकारी प्रमुखले सत्य, तथ्यताको उदघोष सहित प्रकाशित गर्नुपर्ने व्यवस्था छ ।

प्रति शेयर आम्दानी

सामान्य रुपमा प्रति शेयर आम्दानी अर्थात् ईपिएस भनेको कायम सर्वसाधारण शेयरमा कम्पनीले गरेको खुद आम्दानीको हिस्सा हो । यसले कम्पनीको मुनाफा आर्जनको क्षमता देखाउने हुँदा कम्पनीको आधारभूत पक्षको विश्लेषणको प्रमुख सूचकको रुपमा लिइन्छ । प्रति शेयर आम्दानीले कम्पनीले प्रत्येक शेयरबाट संकलित पुँजी परिचालन गरेर कमाएको नाफालाई वित्तीय तथ्यांकमा व्यक्त गर्दछ । त्यसैले प्रति शेयर आम्दानी भनेको कम्पनीले सर्वसाधारण शेयरधनीको लागि कमाएको मुनाफा हो । हुनतः प्रति शेयर गणना गर्ने विभिन्न सूत्रहरूको विकास भएको छ । अन्तराष्ट्रिय रुपमा समेत विभिन्न किसिमका सूत्रहरूको प्रचलनमा रहेको पाइन्छ । नेपालको सन्दर्भमा पनि बैंकिग क्षेत्रमा नेपाल फाइनान्सियल रिपोर्टिङ सिस्टम (एनएफआरएस) को प्रचलनसँगै भारित औसत पुँजीको अवधारणा सहितको सूत्र ३ बाट प्रति शेयर आम्दानी गणना विधि प्रयोगमा आएको छ ।

सामान्य रुपमा कम्पनीले सबै खर्च र तिर्नुपर्ने रकम घटाएर आउने रकम अर्थात् सर्वसाधारण शेयरधनीहरूका लागि उपलब्ध हुने रकमलाई कायम शेयर संख्याले भाग गरेर सामान्य प्रति शेयर आम्दानी निकालिन्छ । यसको लागि, 

• सूत्र १: खुद आम्दानी/कायम कुल सर्वसाधारण शेयर संख्याको सामान्य सूत्र प्रयोग गरिन्छ । यदि कम्पनीले अग्राधिकार शेयरबाट पुँजी संकलन गरेको छ भने त्यस्तो अवस्थामा खुद आम्दानीबाट कायम अग्राधिकार शेयरका लागि लाभांस घटाएर कायम कुल शेयर संख्याले भाग गरिन्छ ।
• सूत्र २: (खुद आम्दानी – अग्राधिकार शेयरका लागि लाभांस)/कायम कुल सर्वसाधारण शेयर संख्या, यसका साथै अन्तराष्ट्रिय रुपमा कम्पनी विभिन्न समयमा पुँजी संकलन र परिचालन गरेको आधारमा निम्न प्रकारका सूत्रहरूको समेत प्रयोग गर्ने चलन रहेको छ ।
• सूत्र ३ः (खुद आम्दानी – अग्राधिकार शेयरका लागि लाभांस)/भारित औसत सर्वसाधारण शेयर संख्या
• सूत्र ४ः (खुद आम्दानी – अग्राधिकार शेयरका लागि लाभांस)/औसत सर्वसाधारण शेयर संख्या
• सूत्र ५ः (नियमित संचालन मुनाफा – अग्राधिकार शेयरका लागि लाभांस)/भारित औसत सर्वसाधारण शेयर संख्या

विगतको प्रचलन र हाम्रो सन्दर्भ

नेपालमा एभरेष्ट बैंक, कृषि विकास बैंक र तारागाउँ होटलले मात्र अग्राधिकार शेयर जारी गरी पुँजी संकलन गरेको हुँदा सामान्यतः कम्पनीको खुद आम्दानी नै सर्वसाधारण शेयरधनीहरूको मुनाफाको रुपमा लिइन्छ र यसलाई कम्पनीको कायम शेयर संख्याले भाग गरेर सामान्य प्रति शेयर आम्दानी निकाल्न प्रचालन रहेको छ । कम्पनीहरूले आर्थिक वर्ष २०७२/७३ सम्म प्रति शेयर आम्दानीको सामान्य सूत्र १ वा सूत्र २ प्रयोग गरेर नै प्रति शेयर आम्दानी निकाल्ने गरिन्थ्यो ।

प्रति शेयर आम्दानी र लगानीको सम्बन्ध

लगानीकर्ताको लगानी निर्णयको मुख्य आधार कम्पनीको मुनाफा र लाभांस नै हो । अझ दोस्रो बजारमा लगानी निर्णयलाई मुनाफा र प्रति शेयर आम्दानीले निकै प्रभाव पार्दछ । यसको मुख्यकारण मुनाफाको सोझो सम्बन्ध लाभांस क्षमतासँग जोडिन्छ, जुन लगानीकर्ताको लगानीमा प्राप्त हुन्छ । कम्पनीको संचालक समितिले चाहेको अवस्थामा सामान्यतः खुद मुनाफा वा प्रति शेयर आम्दानीको ८० प्रतिशतसम्म लाभांसको लागि छुट्याउन सकिन्छ । प्रति शेयर नेटवर्थ चुक्ता पुँजीको दोब्बर भएको अवस्थामा मुनाफाको सम्पूर्ण रकम नै लाभांसको रुपमा बाँड्न पनि सकिन्छ ।

प्रति शेयर आम्दानीले लाभांससँगै मूल्य आम्दानी अनुपात (Price earning ratio), लाभांस भुक्तानी अनुपात (Dividend payout ratio) र शेयर पुँजी वा नेटवर्थमा प्रतिफल (Return on equity) लाई असर गर्दछ । त्यसैले फरक सूत्रगत आधारमा फरक प्रति शेयर आम्दानी आउने वित्तिकै अन्य वित्तीय अनुपातहरू समेत प्रभावित हुँदा कुन शेयर किन्ने, बेच्ने वा होल्ड गर्ने जस्ता लगानी निर्णय समेत प्रभावित हुनेछ ।

नयाँ प्रचलन

आर्थिक वर्ष २०७३/७४ सँगै बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूमा एनएफआएएस विधिबाट आय गणना गर्ने प्रचलनको शुरुवात गरिएको छ, जसले कम्पनीले आम्दानी गर्न प्रयोग गरेको भारित औसत पुँजीलाई ध्यान दिन्छ । अर्थात् कम्पनीले विभिन्न समयमा विभिन्न किसिमले संकलित रकमलाई आयआर्जन गर्न प्रयोग गरेको अवधिले समायोजन गरी भारित औसत निकाल्छ । एनएफआरएसको नेपाल लेखामान प्रणाली (नास)को ३२ बुँदामा प्रति शेयर आय गणनासम्बन्धी विधि दिईएको छ । जसले निम्न कुरामा ध्यानदिनुपर्ने उल्लेख गरेको छः

• आधारभूत वा समायोजित (Diluted) प्रति शेयर आयको गणना गर्दा प्रयोग गरिने रकम (सूचक)ले नाफा वा नोक्सानीमा पुर्याएको योगदानको आधारमा समायोजन ।
• आधारभूत वा समायोजित प्रति शेयर आयको गणना गर्दा भारित औसत सर्वसाधारण शेयरलाई भाजकको रुपमा प्रयोग गरिँदा एक आपसमा समायोजन ।
• पुँजी संकलनका उपकरणहरू (विशेष परिस्थितिमा जारी हुने शेयर) जसले भविष्यमा संभावित प्रति शेयर आयलाई प्रभावित गर्दछ, तर प्रतिवेदनको अवधिमा समायोजित प्रति शेयर आयको गणनामा असर नगर्ने अवस्थामा त्यस्ता उपकरणलाई समायोजन गर्नुनपर्ने रुपमा लिने ।
• यदि कम्पनीले वासलात मिति पछि उक्त अवधिको वासलातलाई असर पुग्ने उल्लेख्य सर्वसाधारण शेयर कारोवार भएको वा सर्वसाधारण शेयरको कारोवार हुने संभावना जसले कायम हुने शेयर संख्यामा उल्लेख्य परिवर्तन ल्याउँछ, सोको विवरण । उदाहरणको लागि सर्वसाधारण शेयर जारी र शेयरको नगद, वारेन्ट र अप्सन, परिवर्तन र एक्सरसाइज (नास ३४.१७) ।

अन्यौलता र निकास

पुँजीकरणको नयाँ प्रचलनसँगै आमलगानीकर्ताहरू यथार्थ प्रति शेयर आम्दानी सम्बन्धमा अन्यौलतामा परेका छन्, किनभने पहिलेको सामान्य सूत्रले निकाल्दा आउने प्रति शेयर आम्दानी भन्दा एनएफआरएस सूत्रबाट बढि प्रति शेयर आय आउँछ । यसले मूलतः परिचालित प्रति शेयर पुँजीमा आम्दानी हेर्ने हुँदा र वास्तविक लाभांस क्षमतालाई प्रतिविम्वित गर्दैन्, किनभने कम्पनीको खुद आम्दानीले प्रकाशित प्रति शेयर आम्दानी अनुसारको लाभांस भुक्तानी क्षमता राख्दैन । पहिले विशेषगरी विमा कम्पनीहरूको प्रति शेयर आम्दानी र लाभांस भुक्तानी बीचमा रहँदै आएको अपारदर्शिता र अन्यौलता अब बैंक तथा वित्तीय संस्थामा पनि देखिने संभावना बढेकोछ । एनएफआरएस विधि लेखांकन सर्वस्वीकृत विधि भएता पनि लगानीकर्ताको चासो प्रति शेयर बाँडफाँडका लागि कति आम्दानी उपलब्ध हुनसक्ने रकम अन्यौलपूर्ण बनेको छ ।

यसले एकातिर संभावित प्रति शेयर लाभांसको दर सामान्यरुपमा गणना गर्न नसकिने हुन्छ भने अर्कोतिर कम्पनीले कहिले र कुन अवधिमा बोनस र हकप्रदलाई पुँजीकरण गरेको छ र कुन आधारमा प्रति शेयर आय गणना गरेको हो पारदर्शी नहुने अवस्था छ । यसो हुँदा आमलगानीकर्ता जो सामान्य प्रति शेयर आम्दानी, मूल्य आम्दानी अनुपात र नेटवर्थ जस्ता आधारभूत वित्तीय सूचकको समेत ज्ञान राख्न सक्दैनन् उनीहरू थप अन्यौलमा पर्ने र जोखिम व्यहोर्नु पर्ने अवस्थामा पुग्नेछन् ।

यसको साथै वित्तीय विवरण प्रकाशित गरेका कम्पनीहरू कसैले एनएफआरएस र कसैले सामान्य सूत्रबाट प्रति शेयर आय गणना गरी विवरण प्रकाशित गरेका छन् । विशेषगरी ठूलो परिणाममा हकप्रद जारी गरी पुँजी संकलन गरेका बैंकहरूले एनएफआरएस विधिबाट र केहिले सामान्य सूत्रबाट प्रति शेयर आम्दानीको गणना र प्रस्तुत गरेबाट कतै पुँजीको भारी थपिएसँग बढि प्रति शेयर आम्दानी देखाउन त एनएफआरएस लागु गरेका त होइनन् भन्ने आम चासो उब्जेको छ । जानकारहरूका अनुसार प्रति शेयर आम्दानीको लेखांकनका लागि नियामकबाट कुनै सूत्र वा मापदण्ड निर्देशित छैन, जसले गर्दा कम्पनीहरूले आफ्नो अनुकूलतामा कहिले एनएफआरएस त कहिले सामान्य विधिबाट प्रति शेयर आम्दानीको गणना गर्ने गरेको पाइन्छ ।

एउटा बैंकले त प्रति शेयर आम्दानी एनएफआरएस विधिबाट गरे पनि टिप्पणीमा यो एनएफआरएस विधिबाट गरिएको होइन भन्ने उल्लेख गरेको छ । यसरी प्रति शेयर आम्दानीको गणना र वित्तीय विवरण प्रस्तुतिमा एकरुपता नहुँदा आमलगानीकर्ता यथार्थ र शुद्ध सूचना पाउनबाट समेत वञ्चित हुनपुगेका मात्रै होइनन् र कुन विधि आधिकारिक हो भन्ने निक्र्यौल गर्न नसक्ने अवस्थामा पुगेका छन् । लेखांकनमा जुन विधि अपनाइएता पनि एकरुपता र यथार्थ जानकारी नै आमलगानीकर्ताको चासोको विषय हो ।

यसको निकास भनेको नियामक निकायहरू नेपाल राष्ट्र बैंक, नेपाल धितोपत्र बोर्ड, बिमा समितिले सम्बन्धित सरोकारवालाहरूसँगको सहकार्यमा सबै कम्पनीहरूका लागि आयव्ययको गणना गर्ने एउटै मापदण्ड तयारी गरी कार्यान्वयनमा ल्याउनु नै हो । यदि एनएफआरएस अनुसार नै वित्तीय विवरण तयार हुने अवस्थामा स्पष्ट टिप्पणी सहित वा लेखांकन प्रति शेयर आम्दानी (Accounted earning per share) र बाँडफाँडयोग्य प्रति शेयर आम्दानी (Dispensable earning per share) को उल्लेख गरी विवरण प्रकाशित गरिनुपर्दछ । बिमा कम्पनीहरूको वित्तीय विवरणमा समेत संभावित एक्चुलरी भ्यालुयसनको रकम उल्लेख गरिनु पर्दछ, जसले केहि हदसम्म यथार्थ संभावित प्रतिफलको अनुमानलाई सघाउँदै लगानीमा प्रतिफलको अन्यौलता हटाउने छ भने बजारलाई लगानीकर्ता मैत्री र पारदर्शी पनि बनाउने छ ।

लगानी सम्बन्धी निर्णय, प्रतिफल र जोखिमको सम्पूर्ण भागिदार अन्तत लगानीकर्ता नै हुनेहुँदा कुनै कम्पनीको शेयर किनबेच गर्दा उक्त कम्पनीको वित्तीय व्यवसायिक र व्यवस्थापकिय विश्लेषण र परिक्षण गर्ने जिम्मेवारी भने लगानीकर्ता स्वयंको हुने हुँदा थप सचेत र सजग हुनुको विकल्प रहँदैन ।

काराेवार दैनिकमा २०७४ साउन २७ गते प्रकाशित

Published in Karobar daily on 13 August 2017

Bank Q4 status for FY 7374

सेयर ज्ञान १ : सोझा लगानीकर्ता यसरी फस्छन् ‘बुल ट्रयाप’मा, यस्तो छ बच्ने उपाय

शेयरमा लगानीको मुख्य लोभ भनेको लाभांश र पुँजीगत लाभ नै हो । कारोबारी वा छोटो समयको लगानी गर्नेलाई पुँजीगत लाभको लोभ हुन्छ भने दीर्घकालीन लगानीकर्ताहरु भने लाभांशसँगै पुँजीगत लाभको लोभमा शेयर किन्दछन् । त्यो भनेको लगानीकर्ता र कारोबारीले लगानी वा कारोवार बापत खोजेको वा अपेक्षित प्रतिफल अर्थात मुनाफा नै हो । त्यसैले शेयर बजारका लगानीकर्ता वा कारोबारीलाई लाभांश र पुँजीगत लाभको लोभले डोहोर्याइरहन्छ र यसका लागि भविष्यको संभावित जोखिम उठाउन लगानीकर्ताहरु तयार हुन्छन् । त्यस भए जोखिम के हो त ? के जोखिम उठाउनेबित्तिकै मुनाफा सुनिश्चित नै हुन्छ ? सामान्य शब्दमा जोखिम भनेको भविष्यको अनिश्चितता हो । शेयर बजारमा यस्तो अनिश्चितता निकै धेरै हुन्छ, जस्तोः

क) मूल्य घटबढको जोखिम, 

ख) कम्पनीको व्यवस्थापन र व्यवसायिक जोखिम, 

ग) देशको आर्थिक नीति, नियामकको नीति नियम र राजनीतिक जोखिम, 

घ) राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय आर्थिक परिवेशले निम्त्याउने जोखिम, 

ङ) शेयर क्रेता र बिक्रेताको निहित स्वार्थगत जोखिम । 

कम्पनी एउटा पक्षले व्यवस्थापन र संचालन गरेको हुन्छ, नियामकले त्यसको नियमन गर्दछ अनि सरकारले सो क्षेत्रका लागि समय समयमा नियमकानुन बनाउँछ भने राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय कारण आर्थिक, राजनीतिक परिवेशमा परिवर्तन आउँछ । यस्ता परिवर्तनहरुको प्रभाव सकारात्मक वा नकारात्मक कस्तो हुन्छ भन्ने कुनै निश्चित हुँदैन । यी सबै कुराले अन्ततः उक्त कम्पनीको शेयर मूल्यमा प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष प्रभाव पार्दछ । यी सबै अनिश्चितताहरुको जोखिम भने लगानीकर्ता र कारोबारीले उठाउँछ ।

यस्तो जोखिम लिने क्षमता व्यक्तिपिच्छे फरक हुन्छ । लगानीकर्ताको जोखिम लिने क्षमता पैसाको स्रोत बचत वा ऋण, कुनै कम्पनीको सूचनामा पहुँच र सोसम्बन्धमा बुझाई, विश्लेषण र पूर्वानुमानमा निर्भर रहन्छ । यसैको आधारमा कुनै पनि कम्पनी सम्बन्धी आफ्नो धारण बनाउँछन् र शेयर किन्न र बेच्न अग्रसर हुन्छ । अर्थात् एउटा लगानीकर्ताले यो कम्पनीको भविष्यमा हुने आम्दानी समेतको आधारमा शेयरको मूल्य घट्छ भन्ने सोच्न थाल्छ भने अर्कोले त्यसको विपरीत कम्पनीको भविष्य अझ राम्रो हुने र शेयरको मूल्य पनि बढ्ने पूर्वानुमान गर्दछ । बेच्नेले शेयर बेचेर जोखिम घटाउन थाल्छ भने किन्नले जोखिम उठाउन थाल्छ ।

यहाँ किन्ने र बेच्ने दुवैले आफ्नो निर्णयलाई सही नै आँकलन गर्दछन्, तर त्यसको यथार्थमा के हो भन्ने सँधै अनिश्चित नै हुन्छ ।

हो, यस्तो अनिश्चितता वा जोखिम उठाउँदा कहिले नाफा हुन्छ भने कहिलेकाहीँ घाटा हुन्छ । लाभांशगत नाफा वा घाटा सम्बन्धित कम्पनीको व्यवसायिक कार्यसम्पादन र खुद मुनाफा (प्रति शेयर आम्दानी)मा निर्भर गर्दछ भने पुँजीगत लाभ बजारमा उक्त कम्पनीको शेयरको माग र आपूर्तिमा निर्भर रहन्छ ।

बुल र बुल ट्रयाप

शेयर बजारको सन्दर्भमा बुल भनेको बजारको बढ्दो अवस्था हो र यस्तो अवस्थामा लगानीकर्ता र कारोवारीहरु निकै उत्साहित हुँदै भविष्यको सम्बन्धमा समेत सकारात्मक हुन्छन् । यो समयमा लगानीकर्ताहरुको मनोबल उच्च हुन्छ र भविष्यमा बजार थप उचाइमा पुग्ने र अहिले शेयर किनेर थप मुनाफामा बेच्न आतुर हुन्छन् । बजारमा केवल मुनाफाको मात्र अवसर देख्छन् । यस्तो समग्र बजार, बजारको कुनै उपसमूह वा कुनै कम्पनीको मात्र पनि हुनसक्छ ।

बुलको पनि शुरु, मध्यम र उत्कर्ष अवस्था हुन्छ । सामान्य विश्लेषणबाट यस्तो पहिचान गर्न निकै गाह्रो पनि हुन्छ भने बुल अवस्थामा बजारमा प्रवाह हुने र प्रवाहित गरिने वास्तविक तथा प्रायोजित सकारात्मक समाचार र मनोभावले गर्दा धेरैले केवल शेयरको मूल्य बढेको मात्र देख्छन् ।

तर, यस्तो अवस्था कति समय रहन्छ, त्यो पुनः अनिश्चित हो । परिवर्तन अवश्यम्भावी छ । लगानीकर्ताको मनोभाव, व्यवसायिक वातावरण, कम्पनीको व्यवस्थापन र मुनाफा, कानुनी र सामाजिक–आर्थिक वातावरणले गर्दा बुलको अवस्थामा कुनै पनि समय परिवर्तन हुनसक्छ । केही क्षण अगाडिसम्म निकै उच्च माग भएको शेयरको माग केही समयपछि नहुनसक्छ ।

बुल बजारको उत्कर्षमा पुगेर फर्किने अवस्था लगानीकर्ताहरुका लागि सबैभन्दा घातक हुन्छ । यसबेला बजार चरम अवस्थामा हुन्छ र कम्पनीका शेयरहरु विभिन्न कारणले माग र मूल्यको दृष्टिकोणबाट उचाईमा हुन्छन् । लगानीकर्ताहरुले अलिकति पनि होस् पुर्याउन नसक्दा निकै ठूलो नोक्सानी व्यहोर्नुपर्ने संभावना यस्तो बेलामा उच्च हुन्छ । यसरी शेयरको उच्च मूल्यमा खरिदका कारण सिर्जना हुने उच्च जोखिमको अवस्थालाई बुल ट्रयाप भन्न सकिन्छ । यस्तो अवस्थामा केही टाठाबाठा र संस्थागत लगानीकर्ताहरु भने बजारको बुल अवस्थाको उपयोग गर्दै मुनाफा संकलन गर्न पछि पर्दैनन् अर्थात् प्रोफिट बुक गर्न थाल्छन् । अर्कातिर आम लगानीकर्ताहरुलाई बजार थप बढ्ने लोभ र लालसाले निकै उच्च मूल्यमा शेयर किन्न प्रेरित गर्छ । अर्थात् बजारमा थापिएको उच्च मूल्यको पासोमा पर्छन् ।

निकै थोरै संस्थागत लगानीकर्ता, थोक बिक्रेता (मार्केट डिलर)को अभाव, बजार तथा सूचनामा सबै लगानीकर्ताहरुको पहुँचमा कठिनाई, लगानी तथा जोखिम सम्बन्धी अध्ययन, अभिमुखीकरण र तालिमको अभाव, बजारमा उपलब्ध बित्तीय उपकरणहरुको केवल शेयरमात्र हुनु आदि कारण हाम्रो जस्तो सानो शेयरबजारमा बुल ट्रयापको संभावना पनि बढी नै हुन्छ ।

बुल ट्रयापबाट बच्ने उपाय

पक्कै पनि लोभ र अनिश्चितता नहुने हो भने दोस्रो बजारमा अंकित मूल्यमा थप मूल्य तिरेर शेयर खरिद बिक्री हुँदैन थियो होला । अनि यस्तो लोभको सही तह के हो ? र कतिमा नियन्त्रण गर्ने ? सबैभन्दा जटिल प्रश्न यही हो । लोभलाई शूून्यमा झार्ने हो भने शेयर किनबेच मात्र होइन सामाजिक–आर्थिक वातावरणबाट समेत बाहिरिनुको विकल्प रहँदैन । तर, यही लोभको उचित व्यवस्थापन गर्दै जोखिम र मुनाफा बीच सन्तुलन कायम गर्न सकिएन भने लोभले लाप र लाभले विलाप अर्थात् बुल ट्रयापमा पर्ने संभावना उच्च हुन्छ ।

यसका लागि सबैभन्दा पहिले शेयरबजारमा जोखिम छ भन्ने आत्मस्वीकार गरी आफ्नो जोखिम वहन क्षमतालाई आंकलन गर्नु पर्दछ । त्यसपछि जोखिम वहनका लागि मानसिक–आर्थिक रुपमा तयार भई निश्चित सीमासहितको मापदण्ड तयार गर्नुपर्दछ । भनेको यति प्रतिशतसम्म नाफा वा घाटा व्यहोर्न यति समयसम्म कुर्न तयार हुन्छु र यस्तो अवस्थामा सिर्जना हुनसक्ने जोखिमलाई यसरी व्यवस्थापन गर्नेछु भन्ने अनौपचारिक नै भए पनि सोंच वा योजना बनाउनुपर्छ ।

यति भएपछि बजारमा निर्धारित सीमा वा अनुशासनभित्र रहेर मात्र कारोवार वा लगानी गर्नुस् नकि बजारको प्रवाहित सूचनाको आधारमा । यदि कारोवारी हो भने जोखिम बहनको तल्लो सीमा अर्थात् यति प्रतिशतसम्मको घाटा व्यहोर्छु भनेको सीमामा पुग्नैै लाग्दा नै त्यसलाई बिक्री गर्नुस । भोली महंगिन्छ भन्ने लोभ निकै घातक हुनसक्छ । यस्तै शेयरको मूूल्य बढिरहेको अवस्थामा समेत चाहेको मुनाफा आउने बित्तिकै तत्काल नयाँ जोखिम लिने स्तर तयार गर्नुस वा बिक्री गरिहाल्नुस् । प्राविधिक भाषामा यसलाई स्टपलस वा प्रोफिट बुक भनिन्छ ।

तर, दीर्घकालीन लगानीकर्ता हुनुहुन्छ भने आफूूले धैर्य गर्छु भनेको समयसम्म उक्त शेयरलाई बेच्ने निर्णय नगर्नुस् । बजारमा शेयर मूल्य निकै तल आउन थाले सस्तोमा शेयर किनेर उक्त कम्पनीको शेयरको औसत लागत घटाउनुस र निकै बढेको अवस्थामा धारण गरेको शेयरमध्ये निश्चित प्रतिशत वा हिस्सा बिक्री गरी मूूल्यमा केही सुधार (करेक्सन) आएपछि किन्ने गरी मुनाफा बुक (प्रोफिट बुक) गर्नुस् ।

सबै कुराको निश्कर्ष भनेको विशेष गरी बजार द्रुत गतिमा बढिरहेको र उच्च विन्दुमा पुगेको अवस्थामा विशेष सतर्कता र सचेतता अपनाएर आफ्नो लगानी वा कारोबार रणनीति र जोखिमवहन क्षमता अनुसार जोखिमको अल्पकालीन व्यवस्थापन गर्नुपर्दछ । बजारमा बेच्ने पक्षले विभिन्न सूचना प्रवाह गरेर शेयर किन्न प्रोत्साहित गर्छ वा पासो थाप्छ । त्यसैले बजारमा आमलगानीकर्ता वा कारोवारी सदैव सचेत र सजग हुनुपर्दछ । मुनाफाको अति लोभ वा बजारप्रतिको उत्साहले कहिलेकाहीँ उच्च मूल्यको पासो वा बुल ट्रयापमा पार्नसक्छ । यो विशेषगरी कारोवारीका लागि निकै घातक हो भने दीर्घकालीन लगानीकर्ताका लागि पनि दीर्घकालीन औसत लागतको थप भार हो । पक्कै पनि बजारमा सधैं आफूले सोचेको जस्तो हुँदैन र यो विभिन्न कारणले परिवर्तन हुन्छ, जसले नाफा र घाटाको अवस्था आउँछ ।

शेयर बजारको सबैभन्दा सशक्त सूत्र आफ्नो जोखिम क्षमता पहिचान गर्दै आधारभूत पक्षहरुको आधारमा कम्पनीको शेयरको माग र आपूर्तिको अवस्था पहिचान गरी जोखिमवहन क्षमताको आधार तयार मापदण्ड र अनुशासित भएर लगानी वा कारोवार गर्नु हो । यसले बुल ट्रयाप मात्र होइन बियरिस अवस्थामा समेत सघाउनेमा कुनै दुई मत नहोला ।

बिजशाला अनलाइनमा २०७४ साउन १५ गते प्रकाशित,
http://www.bizshala.com/story/%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%9D%E0%A4%BE-1