शेयर खरिदविक्रिमा ध्यानदिनुपर्ने केही कुराहरू

केही साथीहरूले खरिद र विक्रीमा ब्राेकरले फरक मूल्यमा काराेवार गरिदिएकाे, भनेकाे भन्दा फरक संख्यामा काराेवार भएकाे, अाफ्नाे खरिद विक्री अादेश अनुसार काराेवार नगरेकाे जस्ता कुरा उठाइरहनु भएककाे छ । शायद शेयर बजारमा कसरी काराेवार हुन्छ र ब्राेकरकाे भूमिका कै बारेमा जानकारी फरक परेकाे हाेकी जस्ताे लागेर मलाइ थाहा भएकाे सूचना लेख्दैछु ।

१. खरिद विक्रिः

शेयर किनबेच गर्दा हामीले निश्चित मूल्य ताेकेर वा चलन चल्तिकाे मूल्यमा वा अधिकतम र न्यूनतम मूल्य ताेकेर खरिदविक्री अादेश दिन सक्छाैं । मूल्य ताेकेर किनबेचकाे अादेश दिएकाे अवस्थामा ताेकिएकाे मूल्यमा ताेकिएकाे परिणाम किन्ने वा बेच्ने व्यक्ति नहुँदासम्म ब्राेकरले केही गर्न सक्दैन । बजारमा हजाराैं कित्ताकाे काराेवार भए पनि तपाइकाे शेयर संख्या र मूल्यमा किन्ने वा बेच्ने व्यक्ति नहुँदा किनबेच नहुन सक्छ । यस्ताे अवस्थामा ब्राेकरले केही प्रतिशत (सायद २ वा ५ प्रतिशत) मूल्य तलमाथि हुँदा भने काराेवार गरिदिने अधिकार राख्छन् ।

तर चलनचल्तिकाे मूल्यमा खरिदविक्रि गर्न अादेश दिएकाे अवस्थामा उक्त दिनकाे शेयर मूल्यमा ताेकिएकाे शेयर संख्या किन्न वा बेच्न उपलब्ध भएकाे अवस्थामा ब्राेकरले काराेवार गरिदिन सक्छ । मूल्य ताेकेर किनबेच अादेश दिएकाे भन्दा खुल्ला मूल्यमा छिटाे काराेवार हुने सम्भावना रहन्छ ।

२. ब्राेकरः

हामी किन्ने र बेच्ने व्यक्तिहरूकाे खरिद विक्रि गरिदिने सेतु मात्र हाे । उसले तपाइले विक्रिकाे लागि दिनु भएकाे शेयर तब विक्रि गर्दछ जब तपाइले ताेकेकाे मूल्यमा ताेकिएकाे कित्ता किन्ने खरिदकर्ता उपलब्ध हुन्छ । यहाँ के बुझ्नुपर्दछ भने ब्राेकरले मेराे वा तपाइकाे शेयर किनेर अरूलाइ बेच्ने हाेइन । मैले थाहापाएसम्म विद्यमान कानुन अनुसार ब्राेकरले दाेस्राे बजारबाट अाफ्नाे वा परिवारकाे नाममा समेत शेयर किनबेच गर्न पाउँदैन । (गलत भए सच्च्याउनु हाेला है) ।

३. शेयर खरिदः

कुनै पनि कम्पनीकाे यति कित्ता किन्छु भन्दैमा बजारमा सहजै किन्न पाइने हाेइन । त्यसकाे लागि किन्न चाहेकाे शेयर संख्या र तिर्न चाहेकाे मूल्यमा विक्रेता उपलब्ध हुनु पर्दछ । यसकाे साथै ब्राेकरले उक्त संख्याकाे शेयर विक्रिकाे लागि उपलब्ध समयमा किनिदिनु पर्दछ । कतिजनालाइ साँझ फ्लाेर सिट हेरेर अाफूले खरिद अादेश दिएकाे परिणामकाे शेयर काराेवार भए पनि अाफूले नपाएकाे हुनसक्छ किनभने बजारमा किन्न अादेश दिने र काराेवार गर्ने ब्राेकर धेरै हुन्छन् । तर विक्रिका लागि उपलब्ध शेयर एउटा ब्राेकरले किन्ने हाे । यहाँ ब्राेकरकाे भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ ।

अर्काे कुरा ब्राेकरलाइ खरिद अादेश दिने पनि धेरै जना हुन्छन्, उसले बजारकाे अवस्था र उपलब्ध विक्रि हेरेर किनिदिने हाे । उसले सँधै एउटै कम्पनी र एकजनाकाे खरिद गरेर बस्दैन । त्यसैले समयसमयमा उसलाइ अाफ्नाे खरिदकाे बारेमा घचघच्याउनु पर्दछ ।

यदि ब्राेकरले महँगाेमा मात्र शेयर किनिदिन्छ भन्ने अाशंका लागेमा अधिकतम मूल्य ताेकेर पनि खरिद अादेश दिन सकिन्छ ।

४. शेयर विक्रिः

खरिद जस्तै विक्री पनि मूल्य ताेकेर वा चलनचल्तिकाे मूल्यमा विक्रि अादेश दिन सकिन्छ । कुनै कम्पनीकाे ताेकिएकाे कित्ता शेयर विक्रिकाे लागि दिँदा तपाइकाे मूल्य वा बजार मूल्यमा किन्ने खरिदकर्ता नहुञ्जे ब्राेकरले विक्रि गर्न सक्दैन । यसकाे साथै काेही क्रेता उपलब्ध भएकाे समयमा ब्राेकरले बेच्न सक्नु पर्दछ । कुनै समयमा तपाइले बेच्न खाेज्नु भएकाे संख्यामा शेयर खरिदकर्ता उपलब्ध भएपनि ब्राेकरले बेच्न नभ्याएकाे अवस्थामा पनि हुन्छ किनभने ब्राेकरले धेरैजनाकाे विक्रि अादेशकाे काम गर्दै जाँदा तपाइकाे विक्रि अादेशमा काम गर्न नभ्याउन वा भुल्न सक्छ ।

त्यसैले समय समयमा ब्राेकरलाइ विक्रिकाे लागि घचघच्याउनु पर्दछ ।

यदि ब्राेकरले सस्ताे शेयर बेचदेला भन्ने अाशंका लागेमा न्यूनतम मूल्य ताेकेर पनि विक्रि अादेश दिन सकिन्छ ।

बुझ्नु पर्ने केहि कुरा

1. बैंकहरूले अबदेखि अाइएफअारएस (इन्टरनेसनल फाइनान्सियल रिपार्टिङ स्ट्याण्डर्ड) अनुसार प्रतिशेयर अाम्दानी गणना र प्रकासन गर्नेछन् । यस अनुसार पुँजी प्रयाेग भएकाे समयकाे अाधारमा मात्र अाय गणना गरिन्छ । जस्ताे पुसमा वार्षिक साधारणा सभा भएर बाेनस शेयर दियाे भने त्यसलाइ पुँजिकृत गरेपछि मात्र अायकाे लागि गणना गरिन्छ । अर्काे शब्दमा जुन पुँजीले अायका लागि सहयाेग पुर्याउँछ त्यसलाइ ध्यान दिइन्छ । साेझाे अर्थमा अाैसत पुँजीकाे अवस्थालाइ ध्यान दिएर प्रति शेयर अाय गणना गरिन्छ । यसकाे असर हाे, अहिले एनअाइसी एसिया र सिटिजन्सकाे प्रतिशेयर अायमा देखिएकाे फरक ।
2. प्रति शेयर अाय बढी देखिए पनि वास्तवमा शेयरधनीले पाउन सक्ने अाय भनेकाे खुद अायलाइ चुक्तापुँजीले भाग लगाउँदा अाउने प्रति शेयर अाय हाे । यस्ताे अायकाे सामान्यत ८० प्रतिशत सम्म बाँडफाँड गर्न सकिन्छ । जस्ताे एनअाइसीमा याे अाय वर्षकाे खुद अाम्दानी १०७ कराेडलाइ ४५७ कराेडले भाग गर्दा हुन अाउन करिव २३ प्रतिशेयर अायकाे ८० प्रतिशत अनुमानित १८.७ मात्र वितरण गर्न सक्छ । यसमा बैंकले विगतकाे जगेडाकाेषकाे रकम थपेर केही बढी बाँडन सक्छ ।
3. जहाँसम्म सिटिजन्सकाे अवस्था छ । उसकाे रिपाेर्टिङ प्रति शेयर अाम्दानी पनि अाइएफअारएस अनुसार ३५.५६ नै हाे । तर लगानीकर्तालाइ बाँडफाछका लागि उपलब्ध हुनसक्ने भनेकाे करिव ३० रूपैयाँकाे ८० प्रतिशत रू २४ हाे । यदि उसले अहिले संकलन गरिरहेकाे हकप्रद बुक क्लाेज अगाडि सूचिकृत गरेकाे अवस्थामा वितरणा गर्न याेग्य प्रति शेयर रकम करिव १६ रू हाराहारी मात्र हुन्छ ।्र
4. हाे, पहिले प्रति शेयर अाय गणना गर्दा खुद अायलाइ चुक्ता पुँजीले भाग गरिन्थ्याे । अब याे सूत्रबाट अाइएफअारएस विधीमा गएकाे छ । सायद यस्ले बैंकहरूकाे वासलातलाइ अन्तर्राष्टिय स्तरमा पुर्याउला तर हामी लगानीकर्ता र शेयर काराेवारीले भने विशेष ध्यान दिनुपर्ने भएकाे छ ।
5. अब प्रकासित प्रतिशेयर अाम्दानी र पिइकाे साथै बाँडफाट हुनसक्ने रकमलाइ ध्यानदिनु र गणना गर्नुपर्ने हुन्छ । अन्यथा हामीले साेचेकाे भन्दा निकै कम लाभांसकाे कारण पछुताउनु बाहेक केही हुँदैन । धेरै लाभांसकाे अासमा महंगाेमा किनेकाे शेयर घाँडाे हुनेछ ।

सचेत र सजग भएर लगानी र काराेवार गर्नुस् ।

तल्लो खारे खोला र युनिभर्सल पावर सम्बन्धी सामान्य जानकारी

1. तल्लो खारे खोला जलविद्युत योजना दोलखा जिल्लामा पर्दछ र यसको अनुमानित लागत २ अरव ४ करोड भनिएको छ । यसरी हेर्दा यो भुकम्पले थिलथिलिएको क्षेत्रमा पर्दछ र भौगर्भिक जोखिम रहन्छ । लागतको हिसावले प्रतिमेगावट करिव १८.५ करोड देखिन्छ जुन अहिलेको बजारको हिसावले ठिकै हो तर सस्तो होइन ।
2. कम्पनीको अधिकृत र जारी पुँजी १२० करोड मध्ये १०० करोडको अग्राधिकार शेयर जारी गर्ने बताइएको छ । यसमध्ये ८८ प्रतिशत अर्थात करिव १०५.६ करोड राधी विद्युत कम्पनी र खारे इन्भेष्टमेन्टले लगानी गर्न सक्ने बताइएको छ । बाँकी १२ प्रतिशत करिव १४.५ करोड चारजनाको भनिएको छ तर नाम उल्लेख गरिएको छैन । १०५.६ मध्ये पनि १०० करोड अग्राधिकार शेयर हुँदा यसमा अग्राधिकारमा दिइने पूर्वाघोषित लाभांशको भार रहने देखिन्छ । अन्य कम्पनी भन्दा फरक के हो भने लगानीकर्ताको लगानीमा लाभांस सुनिश्चित गरिँदा कम्पनीको लागत बढ्ने छ । यसमा शुन्य लागतको पुँजी निकै थोरै मात्र लगानी हुनेछ ।
3.  बैंकहरुसँग भएको भनिएको ऋण सम्झौता अनुसार ७० प्रतिशत ऋण लगानी हुने देखिन्छ त्यो भनेको करिव १४३ करोड ऋण र बाँकी ६१ करोड स्वपुँजी आवश्यक पर्ने देखिन्छ । यहाँ बुझ्न नसकिएको आवश्यकता भन्दा करिव दोब्बर बढी जारी पुँजी सहितको कम्पनी स्थापना हुने देखिन्छ । बढी पुँजी कहाँ लगानी गर्ने र अनावश्यक अग्राधिकार शेयर जारी गरी किन लागत बढाउन खोजिएको हो स्पष्ट छैन ।
4. कम्पनीको वर्तमान अवस्थामा विद्युत उत्पादन, खरिदविक्री र निर्माणको लागि सम्झौता भएको र २०७० असारमा आईई भएको उल्लेख गरिएको छ । तर गतवर्षको भूकम्प पछि सो क्षेत्रको सम्भावित भौगर्भिक र नदिको बहाव, पानीको उपलब्धता, भूक्षय, ग्रेगनको जोखिम सम्बन्धमा थप अध्ययन भएको देखिँदैन । यसले त्यहाँको भौगर्भिक अवस्थामा ढुक्क हुने अवस्था छैन ।
5. अहिले जारी गरेको अग्राधिकार शेयर जारी गर्ने अधिकार कानुन अनुसार कम्पनीमा रहेको बताइएको छ, तर निर्माण सम्बन्धी काम शुरु नै नभएको कम्पनीले लाभांसको सुनिश्चितता सहितको त्यो पनि जारी पुँजीको ८३ प्रतिशत अग्राधिकार शेयर जारी गरिएको छ र यसको लागि नेपाल धितोपत्र बोर्डबाट स्वीकृति लिइएको देखिँदैन । पक्कै पनि सेवोनले स्वीकृति दिँदैन । 
6. अग्राधिकार शेयर र त्यसमा सुनिश्चित गरिएको ७.५ प्रतिशत लाभांस प्राथमिक शेयर निष्कासन नभएसम्मको लागि उल्लेख गरिएको छ, तर प्राथमिक शेयर निष्कासनको मिति तय भएको छैन ।
7. अग्राधिकार शेयर र त्यसको लाभांस प्राथमिक शेयर निष्कासन गर्ने समयमा पुँजीकृत हुनेछ र लगानीकर्तालाई सो बराबरको संस्थापक शेयर दिइनेछ । त्यसैले पुर्व सुनिश्चित ७.५ प्रतिशत लाभांस नगद होइन । राम्रो कुरा यो शेयर विचमा हक हस्तान्तरण गर्न सकिने र पाकेको लाभांस भने हक हस्तान्तरण हुँदा कायम लगानीकर्ताले पछि शेयरको रुपमा पाउने व्यवस्था गरिएको छ । तर यहाँ लाभांस गणनामा केही कठिनाइ आउन सक्छ ।
8. कम्पनीको अनुमान अनुसार निर्माण अवधि ३ वर्ष रहनेछ । यदि तोकिएको समयमा नै निर्माण सम्पन्न भएमा र कम्पनीले द्रुत गतिमा कार्यसम्पन्न गरी सर्वसाधारण र स्थानीयलाई शेयर वितरण गर्न सकेमा यसको शेयर २०७५ वा ७६ मा बजारमा आउने छ । यसरी प्राथमिक निष्कासन पछि ३ वर्षको लकिङ पिरियड हुनेछ । सामान्य अवस्थामा अहिलेका लगानीकर्ताले २०७८ वा ७९ तिर शेयर बेचेर आफ्नो लगानी फिर्ता गर्न सक्नेछन् । तसर्थ कम्तिमा ५–६ वर्ष लगानी र रकमको व्यवस्थापन गर्न सक्ने व्यक्तिले मात्र लगानी गर्दा राम्रो हुनेछ । जहाँसम्म लाभको कुरा छ, ५–७ वर्ष पछाडि बजार कुन अवस्थामा रहन्छ र प्रतिशेयर कतिमा विक्री हुन्छ अहिले अनुमान गर्न सकिँदैन । मेरो व्यक्तिगत विचारमा सो समयमा धेरै जलविद्युत कम्पनीहरुको शेयर उपलब्ध हुने हुँदा धेरै मुल्य पाउन गाह्रो होला । त्यसबेला सम्म आफ्नो लागत नै करिव २०० हाराहारी पर्नेछ ।

यतिको विश्लेषण पछि म व्यक्तिगत रुपमा भने यसमा लगानी नगर्ने निष्कर्षमा पुगेको छु । इच्छुक लगानीकर्ताहरुले लगानीका लागि उपलब्ध रकमको केही हिस्सा लगानी गर्दा घाटा भने नहुन सक्छ ।

शेयर कारोवार समय थप र लगानीकर्ताको धारणा

विगत लामो समयदेखि शेयर कारोवार आइतवारदेखि बिहिवारसम्म बिहान १२ बजेदेखि ३ बजेसम्म सरकारी कार्यालय सञ्चालन हुने दिनमा मात्र हुँदै आएको छ । तर हालै सम्बन्धित निकाय (नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज)ले कारोवारको समय परिवर्तनसम्बन्धमा सुझाव आव्हानसँगै लगानीकर्ता, शेयर दलाल, डिपोजिटरी, शेयर रजिष्ट्रारहरू बीच यस विषयमा बहस भईरहेको छ ।

सामान्यतः अहिलेको कारोवार समय निकै पहिले थोरै लगानीकर्ता र सानो पुँजी बजार अनि बैंकहरू पनि चेक राफसाफको लागि विद्युतीय प्रणालीमा नगएको अवस्थामा तय गरिएको हुँदा अहिलेको बढ्दो बजार, बैंकहरूले सहजै चेक राफसाफको सुविधा, अभौतिक शेयर कारोवार समेत आइसकेको अवस्थामा कारोवार समयमा समय सापेक्ष पुनरावलोकन गरिनु उपयुक्त देखिन्छ ।

आमलगानीकर्ताहरू पनि शेयर कारोवारको समय थप गरी बजारमा कारोवारलाई सहज बनाइनु पर्दछ भन्नेमा सहमत देखिएका छन् । सामाजिक सञ्जालमा गरिएको सामान्य सर्भेमा समेत करिव ३८ प्रतिशतले समय थप गर्नुपर्ने मत व्यक्त गरेका छन्, यसको २९ प्रतिशत लगानीकर्ताहरूले शेयर बजारमा सबैभन्दा पहिले कमिसन दर पुनरावलोकन हुनुपर्ने आवाज उठाएका छन् । नमुना सर्भेक्षणमा सहभागी मध्ये २२ प्रतिशतले हप्ताको ६ दिन नै शेयर कारोवार हुनुपर्ने मत व्यक्त गरेका छन् भने ७ प्रतिशतले अहिलेको समय नै उपयुक्त रहेको धारणा राखेका छन् ।


सरसर्ति हेर्दा, लगानीकर्ताहरू समय थप भएमा कारोवार गर्न सहज हुने आशावादी रहेका छन्, तर धेरै कारोवार गर्दा पनि आफूलाई भन्दा शेयर दलालले बढी फाइदा कमाइरहेको उनीहरूको आम बुझाइ रहेको देखिन्छ ।

सानो शेयर बजार र थोरै कारोवारको अवस्थामा शेयर दलालहरूको भूमिकालाई मध्येनजर गरी निर्धारित शेयर कारोवार कमिसन केही वर्ष अगाडी थोरै घटेपनि अहिलेको अवस्थामा पुनः पुनरावलोकन गर्नुपर्ने विचार आम लगानीकर्ताहरूको रहेको छ । सम्बन्धित निकायहरूले आवश्यक छलफल गरी समय सापेक्ष बनाउँदा कारोवारको आकार बढेर कुल आयमा भने कमी नआउने अनुमान गर्न सकिन्छ ।

यस्तो अवस्थामा शेयर कारोवार समय परिवर्तन गर्ने कि नगर्ने त ? विद्यमान शेयर दलालहरूलाई बजारमा खरिदबिक्रीको कारोवार गर्न भ्याइनभ्याइ रहेको साँचो हो । दश–बाह्र करोडको बजार अहिले १ अरव भन्दा ठूलो भइसकेको छ भने कुनै दिन २ अरवको आँकडा पार गरेको अवस्थामा दिनको ३ घण्टा (१२–३ बजे) लाई बढाएर ४–५ घण्टा गर्न सकिएमा बजारको आकार पनि स्वतः बढने छ । विकल्पको रूपमा अहिले १२ बजे सुरु हुने कारोवार समयलाई ११ बजेदेखि ४ बजे वा अर्को विकल्प १० बजेदेखि ३ बजेसम्म गर्न सकिन्छ । तर योसँगै राफसाफ बैंक र सिडिएसले पनि सोही अनुरुप चेक तथा धितोपत्र कारोवारको राफसाफ गर्ने समय बढाउनु वा अर्को विकल्प दिनुपर्ने हुन्छ । अन्यथा थप भद्रोगोल हुने जोखिम पनि रहन्छ ।

जहाँसम्म हप्ताको ६ दिन कारोवार गर्ने कुरा छ, त्यो पनि राफसाफ व्यवस्थापन, क्लिरियङ्ग बैंक, चेक क्लियरिङ्ग हाउस, शेयर रजिष्ट्रार, नेप्सेको सहयोग र क्षमतामा निर्भर गर्नेछ । अहिले बैंकहरूले शुक्रवार चेक राफसाफ नगर्ने अवस्थामा शेयर कारोवार गर्न सम्भव नहुन पनि सक्छ । सबै सरोकारवालाहरू बीच यथेष्ट छलफल र सहमतिमा आवश्यक भौतिक तथा व्यवपकीय पूर्वाधार तयार गरी हप्ताको ६ दिन नै कारोवारको व्यवस्था गर्न सकिएमा शेयर बजारको आकार निकै बढ्नुका साथै शेयर दलाल र लगानीकर्ताहरूलाई थप सहज हुन सक्नेछ । यस्तो अवस्थामा अहिले शुक्रवार हुँदै आएको १० कित्ताभन्दा कम संख्याको धितोपत्र कारोवारलाई कारोवार दिनको बिहान वा दिनको केही समय छुट्याउन वा डिम्याटको मात्र कारोवार हुने हुँदा कानुनमा आवश्यक संसोधन गरी यस्तो व्यवस्था नै खारेज गरी न्यूनतम कारोवार संख्या १ कायम गर्न सकिन्छ ।

पक्कै पनि शेयर कारोवार समय थप हुनु व्यवहारिक र समय सापेक्ष देखिन्छ । तर समग्र शेयर कारोवारलाई सहज बनाउन निम्न सुधारलाई पनि सँगसँगै लैजानु पर्दछ ः
क)    कारोवारमा लाग्दै आएको शुल्कको पुनरावलोकन गर्ने ।
ख)    चेक राफसाफ र धितोपत्र राफसाफलाई सहज बनाउन थप क्लियरिङ्ग बैंकको व्यवस्था गर्ने । यदि त्यो सम्भव नभएमा विद्यमान बैंकलाई राफसाफको लागि थप समय र जनशक्ति व्यवस्थापन गर्न लगाउने ।
ग)    शेयर रजिष्टार र डिपिको उपस्थितिलाई प्रमुख शहरहरूमा विस्तार गर्न लगाउने र शेयर दलालहरूलाई शाखा वा दोस्रो तहको दलाल कार्यालय सञ्चालन गर्न लगाउने ।
घ)    नेप्सेको तथ्याङ्क व्यवस्थापन क्षमतामा व्यापक सुधार गरी अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको सफ्टवेयर, निरन्तरको विद्युत आपूर्ति, दक्ष जनशक्तिको व्यवस्था गर्ने ।
ङ)    लगानीकर्ताको लगानीलाई सम्मान गर्न लगानीकर्ता परिचयपत्र जारी गर्ने र उसको वार्षिक कारोवार, लाभकरलाई प्रमाणीकरण गरी कर चुक्ता हुने व्यवस्था गर्ने ।
च)    प्रत्येक शेयर दलालकहाँ छुट्टाछुट्टै ग्राहक परिचय फारम भर्ने परिपाटीको अन्त्य गरी नेप्से वा सिसिएसले प्रत्येक लगानीकर्तालाई युनिक परिचय कोड जारी गरेर सोही कोडबाट मात्र कारोवार गर्ने व्यवस्था गर्ने ।

दिलिप कुमार मुनंकर्मी

नेप्सेका उपसमूह, परिपक्वता र तुलनात्मक लाभ

नेप्सेमा सूचिकृत कम्पनीहरुलाइ उनीहरुको कामको प्रकृति अनुसार ८ उपसमूहमा विभाजित गरिएको छ । त्यसमध्ये वित्तिय क्षेत्रका उपसूचक नै ३ वटा छन् भने सूचिकृत कम्पनीहरुमा पनि धेरै जसो बैंक तथा वित्तिय क्षेत्रका छन् । त्यसैले पनि नेप्सेलाई अर्को शब्दमा बैंक तथा वित्त सूचक भन्दा फरक नपर्ला । हुनतः वर्तमान उपसूचकहरुको अवस्था हेर्दा बैंकको १५६७.०३, विकास बैंकको १७४७.२५ र फाइनान्सको ७७६.३५ छ जबकी विमा एउटैको सूचक ९५५३.११ छ ।

उपसूचकलाई पनि केही कम्पनीहरुले दो¥याइ रहेका हुन्छन्, जस्तो इन्भेष्टमेन्ट बैंकको शेयर मूल्यमा सामान्य परिवर्तनले बैंकिङका साथै नेप्सेलाई नै प्रभावित पार्दछ । यस्तै विमालाइ नेपाल लाइफले दो¥याउँछ भने जलविद्युतलाई चिलिम, होटेललाई सोल्टी र नेपाल टेलिकमले अन्य समूहको उपसूचकलाई दो¥याउँछ ।

समग्र नेप्सेलाई भने बैंकिग, विमा र अन्य समूहले प्रभावित गर्दछ । त्यसो भए कुन चाही बढी महत्वपूर्ण वा कुनमा लगानी भन्ने कुरा फेरी पनि आफ्नो लगानी क्षमता, जोखिम वहन क्षमता र बजारको चाल (ट्रेण्ड)ले निर्धारण गर्दछ । अहिलेको अवस्थमा भन्ने हो भने उपसूचकहरुलाई निम्नअनुसार हेर्न सकिन्छ की ?

१)    बैंक तथा वित्त ः यो नेप्सेको आधारभूत समूह हो र प्रायः लगानीकर्ताहरुको कुनै न कुनै हिस्सा बैंक तथा वित्तमा लगानी गरेको हुन्छ । त्यसमाथि या बालक, युवा र बयस्कको अवस्था पार गरेको म्याच्योर्ड क्षेत्र हो । हो कसैलाई म्याच्योर्ड मन पर्न सक्छ कसैलाई मन नपर्न पनि । तर यो धेरै उतारचढाव पार गरिसकेको क्षेत्र भएकोले तत्कालिन तुलनात्मक मुनाफा कम भएसँग जोखिम पनि कम छ । यस भित्रका बैंक, विकास बैंक र फाइनान्सको कुरा गर्ने हो भने पक्कै पनि बैंकहरुको जोखिम वहन क्षमता बढी हुन्छ । यसको साथै अर्थतन्त्रको कुनै क्षेत्र छैन, जुन बैंकिङको सहकार्य र सहयोग विना चल्न सक्छ । त्यसैले यो अर्थतन्त्रको धमनी वा नसा होे ।

२)    विमा ः नेप्सेको अर्को महत्वपूर्ण उपसमूह विमा नै हो । केही वर्ष सुसुप्त रहेको यो उपसमूहमा हाल आएर लगानीकर्ता र शेयर व्यापारीहरुको चासो र लगानी निकै बढेको देखिन्छ । यसको एउटा कारण बैक तथा वित्त समूहमा भन्दा निकै कम कम्पनी र शेयर संख्या हुनु र व्यक्तिगत तथा संस्थागत क्षेत्रले वैकल्पिक लगानीको क्षेत्रको रुपमा स्वीकार्नु पनि हो । जीवन चक्रको हिसावले यो भर्खर विकासित अर्थात किशोरावस्थामा रहेको हो । यसको वास्तविक भविष्य कस्तो हुन्छ भन्ने कुरा अर्थतन्त्रका अन्य क्षेत्रको अवस्था अनि विमा नीति र सरकारको दृष्टिकोणमा भरपर्दछ । तत्कालको अवस्थामा तुलनात्मक रुपमा यसमा जोखिम र मुनाफा हुनसक्छ ।

३)    जलविद्युत ः आमलगानीकर्ताको दृष्टिकोणले अर्को महत्वपूर्ण उपसमूह जलविद्युत क्षेत्र हो । यो क्षेत्रमा बैक र वित्त तथा विमाको भन्दा भिन्न छ । बैकिङ क्षेत्रलाई नेपाल राष्ट्र बैंक र विमालाई विमा समितिले नियमन गरेको छ, तर यो क्षेत्रलाई वास्तविक नियमन गर्ने नियामक नहुँदा केही विकृति पनि देखिने जोखिम रहेको छ । यसको साथै यसमा लगानी गरी लामो समय कुरे पछि विद्युत उत्पादन भइ निश्चित आम्दानी हुने हुँदा व्यवसाय विस्तार गरी थप लाभ लिने जोखिम व्यवस्थापन गर्ने अवसर कम हुन्छ भने केही पुराना आयोजनालाइ छोड्ने हो भने करिव ३० वर्षको सञ्चालन अनुमति सहित सरकारले विद्युत उत्पादनको अनुमति दिएको हुन्छ । त्यसैले बैक तथा विमा क्षेत्रका कम्पनीहरु जति पुराना भए अनुभव र जगेडा कोष आदिले गर्दा बलियो हुन्छन्, त्यसको विपरित जलविद्युत कम्पनीहरुको हस्तान्तरणको समय नजिकिन्छ अर्थात स्वामित्व शून्यतामा परिणत हुन्छ । हुनतः यसमा अझै वहस र हस्तान्तरणको वास्तविक चित्र र अवस्था देखिन भने बाँकी नै छ । लगानीकर्ताहरुले बुझ्नै पर्ने कुरा केहो भने अरु क्षेत्रका २५ वर्षे पुरानो कम्पनी बलियो भए जस्तो विद्युत कम्पनी बलियो होइन बरु स्वामित्व हस्तान्तरण गर्न हतारोमा हुन्छ भने आम्दानी पनि पूर्व निर्धारित जति हुन्छ भने खर्च बढ्दो अवस्थामा हुन्छ । यो अलिअलि क्यान्सर लागेको र मृत्युको मिति निश्चित भएको किशोर जस्तै हो ।

४)    उत्पादन ः यो अर्थतन्त्रको मुटु र अर्थतन्त्रको वास्तविक क्षेत्र हो । तर विविध कारणले नेप्सेमा यस क्षेत्रको उपस्थिति ज्यादै न्यून र नगण्य रहेको छ । सूचितकृत केही कम्पनीको पनि शेयर मूल्य निकै उच्च हुनु अनि नेपाली लगानीकर्ताहरुले आशा गर्ने बोनस र हकप्रद नदिने हुँदा एक हिसावले यो क्षेत्रका कम्पनीहरु आम लगानीकर्ताहरुको पहुँच भन्दा बाहिर जस्तो देखिन्छ । यो रोजगारमा रहेको क्रियाशिल वयस्क जस्तै हो ।

५)    होटल ः यो अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण क्षेत्र हुनुका साथै देशमा विभिन्न स्तरका हजारौं होटलहरु सञ्चालन भएता पनि नेप्सेमा निकै कम होटलहरुमा सूचिकृत छन् । लगानीकर्ताहरुको प्राथमिकतामा नरहेको यो क्षेत्रका कम्पनी मध्ये केहीले उत्कृष्ट प्रतिफल दिइरहेको छ भने केही घाटामा छन् ।

६)    अन्य ः यो उपसमूहमा सूचिकृत नेपाल टेलिकमको यो उपसमूह मात्र होइन पुरै नेप्सेमा समेत दवदवा रहेको छ । नेपाल टेलिकम प्रतिशेयर आम्दानी र लाभांस वितरण राम्रै गरेता पनि बोनस र हकप्रद नै नदिएका कारण हुनसक्छ, आम लगानीकर्ताहरुको प्राथमिकतामा रहेको देखिँदैन । तर नगद लाभांस चाहने लगानीकर्ताहको रोजाइमा भने नेपाली टेलिकम पहिलो प्राथमिकतामा रहँदै आएको छ ।

Also read at http://ujyaaloonline.com/news/59843/nepse-/

बेलायतको युरोपियन युनियनबाट बर्हिगमन र नेपालको शेयर बजार

बेलायतले जनमत संग्रह मार्फत युरोपियन युनियनबाट बाहिरिने निर्णयसँगै विश्व शेयरबजारमा नकारात्मक प्रभाव र पाउण्डको अवमूल्यन भएको छ भने वैकल्पिक लगानीको क्षेत्रहरु सुन वा डलरको मूल्यमा उछाल आएको छ ।

नेपालको सन्दर्भमा अब शेयरबजारमा कस्तो प्रभाव पर्ला भन्ने त्रास र अनिश्चितता वीच शुरु भएको असार १२ गतेको शेयर कारोवारले त्यति निराशाको अवस्था सिर्जना गरेन । तर पनि लगानीकर्ता ढुक्क हुने अवस्था भने देखिएको छैन । उनीहरुले अनुमान गरेजस्तो र विश्व बजारमा देखिए जस्तो नकारात्मक असर हाम्रो शेयर बजारमा पनि पर्छ त ? त्यसको लागि हाम्रो अर्थतन्त्रलाई केही बुझ्नु पर्दछ । वास्तवमा नेपालको आफ्नो स्वतन्त्र अर्थतन्त्र नै छैन, भन्नुको तात्पर्य हो नेपालको अर्थतन्त्र र त्यसको मापन गर्ने मुद्रालाई व्यवहारिक रुपमा विश्वका अन्य मुद्रा र अर्थतन्त्रले चिन्दैन । त्यसो भए नेपाली मुद्राको अर्थ र नेपालको अर्थतन्त्रको मापन कसरी भइरहेको छ त ? त्यसको लागि सबैभन्दा पहिले नेपाली मुद्राको विनिमय निर्धारण प्रक्रियालाई सतही रुपमा भए पनि बुझ्नु पर्ने हुन्छ । त्यसो भए कसरी विनिमय तोकिन्छ त ?

नेपाली मुद्राको विनिमयको सरकारी सतही दर नेपाल राष्ट् बैंकले निर्धारण गर्दछ र त्यसैको आधारमा बैंकहरुले कारोवार गर्दछन् । तर के साँच्चै नेपाली मुद्राको अमेरिकी डलर र अन्य मुद्रासँग नेपालको अर्थतन्त्रको वास्तविक क्षमताको आधारमा विनिमय तोकिएको हो त ? होइन, नेपाल राष्ट्र बैंकले पनि भारतीय मुद्राको अमेरिकी मुद्रासँगको विनिमय दरलाई आधार बनाएर त्यसलाई नेपाली मुद्रा र भारतीय मुद्रा बीच तोकिएको निश्चित विनिमय दरको आधारमा बल्ल नेपाली मुद्रा र अमेरिकी डलरबीचको विनियम दर निर्धारण हुन्छ । यसको सोधो अर्थ हो, नेपाली मुद्रालाई अमेरिकी डलरले सोधै चिन्दैन, उसले भारतीय रुपैयाँलाई मात्र चिन्छ । अर्को अर्थमा भारतीय रुपैयाँले नेपाली रुपैयाँलाई अमेरिकी डलरसँग चिनाउँछ । जसरी नेपाली मुद्रालाई भारतीय मुद्रा मार्फत चिन्छ त्यस्तै नेपालको अर्थतन्त्रलाई पनि बाहिरी विश्वले भारतीय अर्थतन्त्र मार्फत मात्रै चिन्छ ।

यसको सोझो अर्थ हो, नेपालको अर्थतन्त्र र मुद्राको विश्व अर्थतन्त्र र मुद्रासँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध छैन ।

त्यसो भए नेपाली शेयरबजारको विश्व शेयर बजारसँग कस्तो सम्बन्ध छ त?

जुन देशको अर्थतन्त्र र मुद्राको विश्व अर्थतन्त्रसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध छैन, त्यो देशको शेयरबजारको पनि विश्व शेयरबजारसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध हुने कुरै भएन । विश्वका शेयरबजारहरुमा प्रत्यक्ष विदेशी लगानी देखि अमुक ठाउँमा बसेर सिधै कारोवार गर्न मिल्ने, कुनै कम्पनीको शेयर एकदिन कारोवार गर्न मिल्ने (इन्ट्रा डे ट्रेडिङ), भविष्यको सम्भावित मूल्यको आधारमा आजै कारोवार गर्न मिल्ने (फ्यूचर ट्रेडिङ), सहज मार्जिन लेण्डिङ, मार्केट मेकर जस्ता विभिन्न औजार र अवसरहरु उपलब्ध हुन्छन् । यसको साथै विश्व शेयरबजारमा अर्थतन्त्रका मुटु मानिने उत्पादन, सेवा क्षेत्रका उद्योग र व्यवसायको दवदवा रहन्छ । यसको विपरित नेपालको शेयरबजारमा उत्पादन क्षेत्रका उद्योग÷व्यवसायको उपस्थिति र कारोवार नगण्य मात्र रहेको छ । यस्तै नेपालको शेयरबजार भर्खर आधुनिकता तर्फ बामेसर्दे गरेको छ । यहाँ विदेशीको लगानी त कुरै छोडौं, गैरआवासीय नेपालीले समेत सहज लगानी गर्न विभिन्न समस्या रहेको छ । त्यसैले नेपाली शेयरबजारको विश्व शेयरबजारसँग प्रत्यक्ष त के सायद अप्रत्यक्ष सम्बन्ध समेत छैन भन्दा हुन्छ । विश्व शेयर बजार यति चलायमान छ की सुन मूल्य, डलरको सटही दर, परिवत्र्य विदेशी मुद्राको सटही, अमेरिकी अर्थतन्त्र वा नेतृत्वदायी अर्थतन्त्रमा हुने सामान्य परिवर्तनले समेत मुख्य शेयरबजारलाई उल्लेख्य प्रभाव पार्दछ । विगतमा विश्व शेयरबजारमा आएका उतारचढावको अवस्थामा समेत नेपाली शेयरबजार अछुतो रहेको वा निकै कम र ढिलो प्रभाव देखिएबाट पनि अहिले पनि त्यसको आर्थिक सम्बन्धका हिसावले त्यस्तो उल्लेख्य प्रभाव पर्ने सम्भावना कम छ ।

तर, शेयरबजारमा आर्थिक सूचक र सम्बन्धका साथै मनोवैज्ञानिक अवस्थाले उल्लेख्य प्रभाव रहने हुँदा नेपाली शेयरबजारमा कुनै असर पर्दैन भन्ने सुनिश्चित गर्न भने गाह्रो छ । लगानीकर्ताहरुको मनोदशा, भय र त्रासले सामान्य प्रभाव भने पर्न सक्छ । यसले शेयर कारोवारीहरुले अत्तालिएर बेच्न खोजेको अवस्थामा शेयरमूल्यमा सामान्य गिरावट आउनु स्वभाविक हो । यसको अर्थ शेयर व्यापारी (ट्रेडर) लाई भने उल्लेख्य घाटा हुनसक्छ । यसको विपरित दीर्घकालीन लगानीकर्तालाई यसले लगानीको अवसर सिर्जना गर्छ नै र उसको शेयर धन (वेल्थ) मा सकारात्मक असर पर्ने निश्चित छ ।

के त्यसो भए नेपाली शेयरबजारमा कुनै असर पर्दैन त ? होइन, नेपालको अर्थतन्त्र, मुद्रा वा शेयरबजारको विश्वसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध नभएता पनि विश्व शेयरबजारको उतारचढावले भारतीय अर्थतन्त्र र शेयरबजारमा पार्ने नकारात्मक प्रभावको केही असर नेपालमा पनि पर्नेछ । अर्को शब्दमा भारतीय अर्थतन्त्र हुँदै छानिएका प्रभाव मात्र नेपाली अर्थतन्त्र र शेयरबजारमा पर्नेछ ।

अहिलेको अवस्थामा नेपाली शेयरबजार आधुनिकता तर्फ बामेसर्दै नयाँ व्यक्तिगत लगानीकर्ता, केही म्यूचुअल फण्ड, केही संस्थागत लगानीकर्ताहरु समेतले लगानी बढाउँदै गएको अवस्था हो । यस्तै अहिले अन्य क्षेत्रमा लगानीका अवसरको कमी वा तुलनात्मक प्रतिफलमा कमी रहेको अवस्था हो । यसको साथै भूकम्प र नाकावन्दीले थिलथिलएको नेपाली अर्थतन्त्र पुनःजागरणको अवस्था त हो नै अनि निकै ठूलो चोट सहेको अवस्था पनि हो । यस्तो अवस्थामा लगानीकर्ताहरु विगत केही समयदेखि शेयरबजार र अर्थतन्त्रको सम्बन्धमा आ–आफ्नै विश्लेषण गर्दै अहिले शेयरबजार अर्थतन्त्रको वास्तविकता अनुरुप रहेको र नरहेको तर्क÷वितर्क शुरु भएको अवस्था पनि हो ।

त्यसकारण बेलायतको युरोपेली युनियनबाट बाहिरिएको कारण मात्र त्यस्तो उल्लेख्य असर परे वा नपरेता पनि शेयरबजारमा सामान्य कसरेक्सन आउनुलाई सामान्य रुपमा लिइनु पर्दछ । यस्तो अवस्थामा शेयर व्यापारीले निकै सचेततापूर्वक लगानी सम्बन्धी निर्णय गर्नु वा मुनाफालाई सुरक्षित गर्नु (प्रोफिट बुक) उपयुक्त हुनसक्दछ भने लगानीकर्ताले केही दिन कुरेर वा बजारको उतारचढावलाइ सूक्ष्म रुपमा नियालेर खरिद वा विक्री गर्नु बुद्धिमानी हुन सक्छ । शेयरबजार घटता वा बढ्दाको जुनसुकैको अवस्थामा पनि शेयर व्यापारी हुन की लगानीकर्ता अत्तालिएर वा मात्तिएर कुनै पनि निर्णय लिनु निकै जोखिमपूर्ण र हानीकारक हुनसक्छ ।

धैर्यतासाथ बजारलाई बुझेर, विश्लेषण गर्दै लगानीको उद्देश्य, जोखिम वहन क्षमता र लगानीका लागि उपलब्ध पुँजीका आधारमा अल्पकालीन अवसर वा प्रभावलाई उपयोग गर्नु बुद्धिमानी हुनेछ ।

http://www.annapurnapost.com/news/51115#st_refDomain=t.co&st_refQuery=/XxVnQ5Rru6

दिलिप कुमार मुनंकर्मी
लगानीकर्ता

बजारै नरहे कसरी कमाउनि

बैंक, विमा, होटल, उत्पादन जुन क्षेत्रको कम्पनी भएपनि
साना, ठूला, लगानीकर्ता वा शेयर व्यापारी जो भएपनि
सबै मिलेर हामीले नै हो शेयर बजार उठाउनि ।।

बैंकको शेयरमा लगानी गरेपनि
विमाको शेयरमा लगानी गरेपनि
उसले गरिरहेछ काम बजार बचाउनि ।।

अर्थतन्त्र र बजारको हामीले नै हो विकास गर्नि
त्यसमा नेप्से, सेवोन, दलाल, राष्ट्र बैंक र बिमा समितिले नै हो नेतृत्व लिनि
कहिले किन्नि, कहिले बेच्नि, सबै मिलि बजार जोगाउनि ।।

कैले विमाले कमाउनि, कैले बैंकले कमाउनि
भन्नु हुन्न सँधै मै खाउँ मै लाउँ किनकी बजारै कहाँ रहला र नभए कोही किन्नि कोही बेच्नि
एउटै क्षेत्रको भरमा हुँदैन बजारको सन्तुलित विकास पनि ।।

बैंक नभए कसरी बढाउने लगानी, विमा नभए कसरी घटाउने जोखिम
होटेल नभए कसरी बढाउने पर्यटन, वस्तु उत्पादनै नभए के खाने, कसरी बाँच्नि
त्यसैले बजारको सन्तुलित विकासको लागि सबै क्षेत्र चाइनि ।।

त्यसैले हामी सबै मिली बजार बचाउनि
कहिले मैले कहिले तिमीले कमाउनि
बजारै नरहे कसरी कमाउनि ।।