नेप्सेले हालैको उच्च बिन्दु १८८१ बाट तल ओर्लेर १२५२ सम्म पुगेपछि सबै सेयर लगानीकर्ताले जस्तै बैंकिङ क्षेत्रका लगानीकर्ता तथा कारोबारीहरू अत्तालिएका र निराश बनेका छन् । अझ कतिपयको बुझाइमा बैंकिङ क्षेत्र, जसको समग्र नेप्सेमा ठूलो हिस्सा छ र उसैले नेप्सेको दशा र दिशा निर्धारण गर्छ, त्यसको समेत यस्तो हालत देखेर कतै सेयर बजार नै सकिएको हो कि भन्ने अनुमान र चिन्ता व्यक्त हुन थालेका छन् ।
हुन पनि १८८१ हुँदा ३ हजार ५ सयभन्दा माथि कारोबार भइरहेको स्ट्यान्डर्ड चार्टड होस् कि अन्य बैंकहरू सबैंको बजार मूल्य उल्लेख्य घटेको छ र आमलगानीकर्ता अत्तालिएका छन् । पक्कै पनि बजार मूल्य मात्र हेर्ने हो भने प्रायःको मूल्य आधाभन्दा कम भएको छ, अझ केहीको त ६० प्रतिशतभन्दा मुनि पुगेको छ । तर, नेप्सेको समग्र अवस्था र बैंकिङ उपसूचकको अवस्था हेर्ने हो भने औसतमा केवल २५ प्रतिशतको हाराहारी मात्र गिरावट आएको छ ।
हो, सेयर किनबेच गर्ने र कारोबारीहरूले ध्यान दिन नसकेको वा नबुझेको नै यही हो । नेप्से हे-यो २५ प्रतिशत घट्छ, आफूसँग भएको सेयर मूल्य हे¥यो ५०–६० प्रतिशत घटेको छ अनि लौ आफूसँग भएको सेयर त खतम भएछ भन्दै झन् आत्तिएर ठूलै घाटा खाएर बेच्नेहरू पनि भेटिएका छन् ।
यहाँ बुझ्नुपर्ने मुख्य कुरा भनेको बजार मूल्य घटे पनि सेयरको कित्ता उल्लेख्य बढेको छ, जसले पछि गुणात्मक मुनाफा दिन सक्छ । नबेचेसम्म देखिने घाटा वा नाफा भनेको काल्पनिक नाफा वा घाटा मात्र हो । नियामक निकाय नेपाल राष्ट्र बैंकले दिएको बाध्यात्मक पुँजी वृद्धिको निर्देशनसँगै दुई वर्षको अन्तरालमा औसतमा साढे दुई गुणा पुँजी बढाउन मर्जर र एक्विजिसनसँगै ठूलो परिमाणमा हकप्रद सेयर र थप सार्वजनिक निष्कासन (एफपीओ) भएका छन् ।
यसले एकातिर बजारमा बैंकहरूको सेयर आपूर्ति निकै बढेको छ भने अर्कातिर विद्यमान सेयरधनीहरूले आफ्नो हिस्साको हकप्रद भर्न पनि आफूसँग भएको केही सेयर बिक्री गर्नुपरेको छ । तर, खरिदकर्ता वा माग पक्ष सोहीअनुरूप बढेको देखिएन । बलियो बजार निर्माता भएको भए अहिलेको जस्तो बजार मूल्यको उतारचढाव आउँदैनथ्यो कि ?
बजारमा बैंकको भविष्य
सेयर बजारका अन्य उपसूचकभन्दा बैंकका सेयरहरूको आपूर्ति तुलनात्मक रूपमा निकै बढेको छ र बजारमा माग र आपूर्तिबीच असन्तुलन ल्याएको छ । बैंकहरूले ८ अर्बको बाध्यात्मक पुँजी सीमा पार नगरेसम्म बजार मूल्यमा आपूर्तिको प्रभाव अझै केही समय रहने पनि पक्का छ ।
तर, बैंकहरूको सकात्मक पक्ष भनेको नेप्सेमा बैंकहरूको उपस्थिति थप बलियो हुनेछ र विगतमा भन्दा नेप्से र सेयर बजारलाई डोर््रयाउने क्षमतामा थप सुधार हुनेछ । ८ अर्ब पुँजीको अवस्थालाई व्यवस्थित गरिसकेपछि बैंकहरूले पुनः आफ्नो गतिमा काम गर्नेछन् र बजारमा आफ्नो उपस्थिति र दबदबालाई पुनः कायम गर्नेछन् । विगतमा पनि पुँजी वृद्धिको केही समय यस्तै भएको थियो ।
बैंकहरूको पुँजी वृद्धि नियमित प्रक्रिया नै हो र केही वर्षको अन्तरालमा नियामक निकायले समग्र अर्थतन्त्र, ऋणको माग, बचतको अवस्थाजस्ता विविध वित्तीय अवस्थाको विश्लेषणका आधारमा न्यूनतम पुँजी कायम गर्दै आएको छ । यसका साथै बैंकहरूले आफ्नो व्यवसायको आकारका आधारमा प्रणालीगत रूपमै पुँजीगत पर्याप्तता अनुपातले गर्दा पनि पुँजी वृद्धि स्वतः गर्नुपर्ने हुन्छ ।
बैंकहरूको पुँजी वृद्धि नियमित र बाध्यकारी दुई तरिकाले हुने गरेको छ । अहिलेको अवस्था नियामकको बाध्यकारी पुँजी वृद्धिका साथै कतिपयको पुँजी पर्याप्तता अनुपातले गर्दा समेत नियमित रूपमा पुँजी वृद्धि गर्दै आएका हुन् । यसको केही असर बजारमा देखिँदा नै विशेषतः बैंकहरूको सेयर मूल्यमा गिरावट आएको तथ्य नकार्न सकिँदैन । पहिलेदेखि बैंकिङ क्षेत्रमा लगानी गर्दै आएका लगानीकर्ताहरूले अहिलेको मूल्य प्रवृत्तिलाई सामान्य रूपमा लिनुपर्छ र विगतलाई फर्केर हेर्दा पनि यसलाई स्वाभाविक मान्न सकिन्छ ।
८ अर्ब पुगेपछि के त ?
यो भनेको एउटा बच्चा सधैं १ वर्षकै हुन्छ वा केही विकास हुँदैन भन्ने यथास्थितिवादी र नकारात्मक सोच हो, जसले ५० करोड वा २ अर्ब पुँजी पुग्दाको अनुभव र त्यसपछिको अवस्था विश्लेषण गर्न सकेनन् वा चाहेनन्, उनीहरूलाई बैंकहरूको पुँजी अधिकतम सीमामा पुगे र अब केही हुँदैन भन्ने लाग्नु स्वाभाविक होला ।
तर, सचेत लगानीकर्ताले विगतलाई पनि फर्केर हेर्नुका साथै देशको अर्थतन्त्रलाई पनि नियाल्ने हो भने बैंकहरू अब ८ अर्बमा रोकिनेछैनन्, जसको व्यवसायको आकार र क्यापिटल एडिक्वेसी तोकिएको बिन्दुभन्दा कम छ, उनीहरूले केही समय नगद वा निकै न्यून गतिमा पुँजी वृद्धि गर्दै जालान्, तर २ अर्बबाट पुँजी बढाउँदै गएका बैंकहरूले अनुभवबाट सिकिसकेका छन्, व्यवसाय र जोखिम वहनको आधार पुँजीकोष हो र यो समयसँगै बाध्यकारी होस् वा नियमित प्रक्रियामा बढाउँदै जानुपर्नेछ । उदाहरणका लागि नबिल बैंक, नेपाल इन्भेस्टमेन्ट बैंकलाई हेरे पुग्छ । उनीहरूलाई न ८ अर्ब पु-याऊ भन्नुपरेको छ न त आधारभूत रूपमा कमजोर देखिएका छन् ।
उल्लिखित कुराका अतिरिक्त बैंकका निम्न सबल पक्षहरूले गर्दा केही समयपछि बैंकको सेयर मूल्यमा सुधार आउने आशा गर्न सकिन्छ ः
१. आपूर्तिमा कमी : सेयर आपूर्ति हुने मुख्य स्रोत नयाँ बैंक खोल्नु हो । तर, हालसम्मको अवस्था र विद्यमान नीतिअनुसार तत्काल थप बैंक स्थापना हुने स्थिति छैन । यसले अहिले बजारमा रहेका २८ वटा बैंकले बैंकको सेयरको माग धान्नुपर्ने हुन्छ । अहिले क्षणिक रूपमा बढेको आपूर्ति समस्या केही समय पछि स्वतः हट्नेछ र आपूर्ति सन्तुलन वा माग पक्ष हावी हुनेछ ।
२. अर्थतन्त्रको मियो हुनु : अन्य उद्योग, व्यवसायको तुलनामा बैंकहरूका फरक पक्ष भनेको उनीहरू समग्र अर्थतन्त्रका मियो हुन् । अर्थतन्त्र फराकिलो हुँदै जाँदा बैंकहरू स्वाभाविक रूपमा ठूला र सबल बन्न बाध्य हुनेछन् । यस्तै अर्थतन्त्रका कुनै पनि उद्योग, व्यवसाय सञ्चालन हुँदा त्यसको आधार भनेको बैंकहरू नै हुने हुँदा मुनाफाको सानै हिस्सा भए पनि बैंकहरूमा आइपुग्नेछ । यसको अर्थ बिमा, होटल, उत्पादनमूलक उद्योग, जलविद्युत् जुनसुकैको विकास र विस्तार हुँदा त्यसको अप्रत्यक्ष लाभ बैंकले पाउँछ ।
३. बलियो नियमन : नेप्सेमा विद्यमान अन्य उपसमूह जस्तै— बिमा, जलविद्युत्, होटलको तुलनामा बैंकहरूको नियमन बलियो छ । यही बलियो नियमन र नियामक हुँदा बैंकहरूको विकासमा सघाउ पुग्ने मात्र होइन; सुशासन, पारदर्शिता, समानता, कानुनसंगत र प्रणालीगत सञ्चालन तथा व्यवस्थापन हुँदै आएको छ । अझ ‘क’ वर्गका कुनै पनि बैंकहरूलाई धराशायी हुनबाट जोगाउन नियामकको सकारात्मक भूमिका रहँदै आएको तथ्यलाई बिर्सनु हुँदैन ।
४. पारदर्शिता : संस्थागत सुशासन वा पारदर्शिताको सवालमा बैंकहरू अन्य व्यवसायको तुलनामा खरो उत्रेको अनुभव गर्न सक्छौं । हुन त नेप्सेमा सूचीकृत सबै कम्पनीले त्रैमासिक वित्तीय विवरण प्रकाशित गर्ने, साधारणसभा गर्ने जस्ता कानुनी प्रावधान छन् । तुलनात्मक रूपमा बैंकहरूको वित्तीय विवरण पारदर्शी रहेको पाउन सकिन्छ । बलियो नियामकका कारण अन्यको तुलनामा छिटो वा समयमै साधारणसभा बोलाउने काम हुने गरेको छ । बैंकहरूको वित्तीय विवरण हेरेर कुनै पनि लगानीकर्ता वा कारोबारीले उक्त बैंकको वित्तीय अवस्था बुझ्न र सहजै भविष्यको पुर्वानुमान गर्न सक्छन्, जुन अन्य क्षेत्रमा निकै गाह्रो वा असम्भव छ ।
५. लगानीकर्ता वा कारोबारीको प्राथमिकता : विद्यमान अवस्थामा समेत सेयर बजारमा बैंकहरूको दबदबा कायम हुनु र धेरै लगानीकर्ता वा कारोबारीहरूको प्राथमिकतामा बैंकिङ क्षेत्र नै पर्नुले गर्दा पनि बैंकका सेयरहरू तुलनात्मक रूपमा बढी तरल र बजारको प्राथमिकतामा रहेको छ । हालै सामाजिक सञ्जालमा गरेको अनौपचारिक सर्भेमा समेत ९० प्रतिशतभन्दा बढीले आफ्नो लगानी वा कारोबारका लागि प्राथमिकताको उपसमूह बैंकलाई रोजेको देखिन्छ ।
अहिलेको क्षणिक अवस्था भनेको बैंकहरूको सेयरको बाढी आएको अवस्था हो, सक्नेले भेलको मौका छोपेर केही फाइदा उठाए हुन्छ, त.र दीर्घकालीन लगानीकर्ताहरूले आत्तिएर बैंकहरूमा भएको लगानी बेचेर भाग्नुपर्ने अवस्था छैन ।
काराेवार राष्ट्रिय दैनिकमा चैत .... गते प्रकाशित