Bank Q4 status for FY 7374

सेयर ज्ञान १ : सोझा लगानीकर्ता यसरी फस्छन् ‘बुल ट्रयाप’मा, यस्तो छ बच्ने उपाय

शेयरमा लगानीको मुख्य लोभ भनेको लाभांश र पुँजीगत लाभ नै हो । कारोबारी वा छोटो समयको लगानी गर्नेलाई पुँजीगत लाभको लोभ हुन्छ भने दीर्घकालीन लगानीकर्ताहरु भने लाभांशसँगै पुँजीगत लाभको लोभमा शेयर किन्दछन् । त्यो भनेको लगानीकर्ता र कारोबारीले लगानी वा कारोवार बापत खोजेको वा अपेक्षित प्रतिफल अर्थात मुनाफा नै हो । त्यसैले शेयर बजारका लगानीकर्ता वा कारोबारीलाई लाभांश र पुँजीगत लाभको लोभले डोहोर्याइरहन्छ र यसका लागि भविष्यको संभावित जोखिम उठाउन लगानीकर्ताहरु तयार हुन्छन् । त्यस भए जोखिम के हो त ? के जोखिम उठाउनेबित्तिकै मुनाफा सुनिश्चित नै हुन्छ ? सामान्य शब्दमा जोखिम भनेको भविष्यको अनिश्चितता हो । शेयर बजारमा यस्तो अनिश्चितता निकै धेरै हुन्छ, जस्तोः

क) मूल्य घटबढको जोखिम, 

ख) कम्पनीको व्यवस्थापन र व्यवसायिक जोखिम, 

ग) देशको आर्थिक नीति, नियामकको नीति नियम र राजनीतिक जोखिम, 

घ) राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय आर्थिक परिवेशले निम्त्याउने जोखिम, 

ङ) शेयर क्रेता र बिक्रेताको निहित स्वार्थगत जोखिम । 

कम्पनी एउटा पक्षले व्यवस्थापन र संचालन गरेको हुन्छ, नियामकले त्यसको नियमन गर्दछ अनि सरकारले सो क्षेत्रका लागि समय समयमा नियमकानुन बनाउँछ भने राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय कारण आर्थिक, राजनीतिक परिवेशमा परिवर्तन आउँछ । यस्ता परिवर्तनहरुको प्रभाव सकारात्मक वा नकारात्मक कस्तो हुन्छ भन्ने कुनै निश्चित हुँदैन । यी सबै कुराले अन्ततः उक्त कम्पनीको शेयर मूल्यमा प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष प्रभाव पार्दछ । यी सबै अनिश्चितताहरुको जोखिम भने लगानीकर्ता र कारोबारीले उठाउँछ ।

यस्तो जोखिम लिने क्षमता व्यक्तिपिच्छे फरक हुन्छ । लगानीकर्ताको जोखिम लिने क्षमता पैसाको स्रोत बचत वा ऋण, कुनै कम्पनीको सूचनामा पहुँच र सोसम्बन्धमा बुझाई, विश्लेषण र पूर्वानुमानमा निर्भर रहन्छ । यसैको आधारमा कुनै पनि कम्पनी सम्बन्धी आफ्नो धारण बनाउँछन् र शेयर किन्न र बेच्न अग्रसर हुन्छ । अर्थात् एउटा लगानीकर्ताले यो कम्पनीको भविष्यमा हुने आम्दानी समेतको आधारमा शेयरको मूल्य घट्छ भन्ने सोच्न थाल्छ भने अर्कोले त्यसको विपरीत कम्पनीको भविष्य अझ राम्रो हुने र शेयरको मूल्य पनि बढ्ने पूर्वानुमान गर्दछ । बेच्नेले शेयर बेचेर जोखिम घटाउन थाल्छ भने किन्नले जोखिम उठाउन थाल्छ ।

यहाँ किन्ने र बेच्ने दुवैले आफ्नो निर्णयलाई सही नै आँकलन गर्दछन्, तर त्यसको यथार्थमा के हो भन्ने सँधै अनिश्चित नै हुन्छ ।

हो, यस्तो अनिश्चितता वा जोखिम उठाउँदा कहिले नाफा हुन्छ भने कहिलेकाहीँ घाटा हुन्छ । लाभांशगत नाफा वा घाटा सम्बन्धित कम्पनीको व्यवसायिक कार्यसम्पादन र खुद मुनाफा (प्रति शेयर आम्दानी)मा निर्भर गर्दछ भने पुँजीगत लाभ बजारमा उक्त कम्पनीको शेयरको माग र आपूर्तिमा निर्भर रहन्छ ।

बुल र बुल ट्रयाप

शेयर बजारको सन्दर्भमा बुल भनेको बजारको बढ्दो अवस्था हो र यस्तो अवस्थामा लगानीकर्ता र कारोवारीहरु निकै उत्साहित हुँदै भविष्यको सम्बन्धमा समेत सकारात्मक हुन्छन् । यो समयमा लगानीकर्ताहरुको मनोबल उच्च हुन्छ र भविष्यमा बजार थप उचाइमा पुग्ने र अहिले शेयर किनेर थप मुनाफामा बेच्न आतुर हुन्छन् । बजारमा केवल मुनाफाको मात्र अवसर देख्छन् । यस्तो समग्र बजार, बजारको कुनै उपसमूह वा कुनै कम्पनीको मात्र पनि हुनसक्छ ।

बुलको पनि शुरु, मध्यम र उत्कर्ष अवस्था हुन्छ । सामान्य विश्लेषणबाट यस्तो पहिचान गर्न निकै गाह्रो पनि हुन्छ भने बुल अवस्थामा बजारमा प्रवाह हुने र प्रवाहित गरिने वास्तविक तथा प्रायोजित सकारात्मक समाचार र मनोभावले गर्दा धेरैले केवल शेयरको मूल्य बढेको मात्र देख्छन् ।

तर, यस्तो अवस्था कति समय रहन्छ, त्यो पुनः अनिश्चित हो । परिवर्तन अवश्यम्भावी छ । लगानीकर्ताको मनोभाव, व्यवसायिक वातावरण, कम्पनीको व्यवस्थापन र मुनाफा, कानुनी र सामाजिक–आर्थिक वातावरणले गर्दा बुलको अवस्थामा कुनै पनि समय परिवर्तन हुनसक्छ । केही क्षण अगाडिसम्म निकै उच्च माग भएको शेयरको माग केही समयपछि नहुनसक्छ ।

बुल बजारको उत्कर्षमा पुगेर फर्किने अवस्था लगानीकर्ताहरुका लागि सबैभन्दा घातक हुन्छ । यसबेला बजार चरम अवस्थामा हुन्छ र कम्पनीका शेयरहरु विभिन्न कारणले माग र मूल्यको दृष्टिकोणबाट उचाईमा हुन्छन् । लगानीकर्ताहरुले अलिकति पनि होस् पुर्याउन नसक्दा निकै ठूलो नोक्सानी व्यहोर्नुपर्ने संभावना यस्तो बेलामा उच्च हुन्छ । यसरी शेयरको उच्च मूल्यमा खरिदका कारण सिर्जना हुने उच्च जोखिमको अवस्थालाई बुल ट्रयाप भन्न सकिन्छ । यस्तो अवस्थामा केही टाठाबाठा र संस्थागत लगानीकर्ताहरु भने बजारको बुल अवस्थाको उपयोग गर्दै मुनाफा संकलन गर्न पछि पर्दैनन् अर्थात् प्रोफिट बुक गर्न थाल्छन् । अर्कातिर आम लगानीकर्ताहरुलाई बजार थप बढ्ने लोभ र लालसाले निकै उच्च मूल्यमा शेयर किन्न प्रेरित गर्छ । अर्थात् बजारमा थापिएको उच्च मूल्यको पासोमा पर्छन् ।

निकै थोरै संस्थागत लगानीकर्ता, थोक बिक्रेता (मार्केट डिलर)को अभाव, बजार तथा सूचनामा सबै लगानीकर्ताहरुको पहुँचमा कठिनाई, लगानी तथा जोखिम सम्बन्धी अध्ययन, अभिमुखीकरण र तालिमको अभाव, बजारमा उपलब्ध बित्तीय उपकरणहरुको केवल शेयरमात्र हुनु आदि कारण हाम्रो जस्तो सानो शेयरबजारमा बुल ट्रयापको संभावना पनि बढी नै हुन्छ ।

बुल ट्रयापबाट बच्ने उपाय

पक्कै पनि लोभ र अनिश्चितता नहुने हो भने दोस्रो बजारमा अंकित मूल्यमा थप मूल्य तिरेर शेयर खरिद बिक्री हुँदैन थियो होला । अनि यस्तो लोभको सही तह के हो ? र कतिमा नियन्त्रण गर्ने ? सबैभन्दा जटिल प्रश्न यही हो । लोभलाई शूून्यमा झार्ने हो भने शेयर किनबेच मात्र होइन सामाजिक–आर्थिक वातावरणबाट समेत बाहिरिनुको विकल्प रहँदैन । तर, यही लोभको उचित व्यवस्थापन गर्दै जोखिम र मुनाफा बीच सन्तुलन कायम गर्न सकिएन भने लोभले लाप र लाभले विलाप अर्थात् बुल ट्रयापमा पर्ने संभावना उच्च हुन्छ ।

यसका लागि सबैभन्दा पहिले शेयरबजारमा जोखिम छ भन्ने आत्मस्वीकार गरी आफ्नो जोखिम वहन क्षमतालाई आंकलन गर्नु पर्दछ । त्यसपछि जोखिम वहनका लागि मानसिक–आर्थिक रुपमा तयार भई निश्चित सीमासहितको मापदण्ड तयार गर्नुपर्दछ । भनेको यति प्रतिशतसम्म नाफा वा घाटा व्यहोर्न यति समयसम्म कुर्न तयार हुन्छु र यस्तो अवस्थामा सिर्जना हुनसक्ने जोखिमलाई यसरी व्यवस्थापन गर्नेछु भन्ने अनौपचारिक नै भए पनि सोंच वा योजना बनाउनुपर्छ ।

यति भएपछि बजारमा निर्धारित सीमा वा अनुशासनभित्र रहेर मात्र कारोवार वा लगानी गर्नुस् नकि बजारको प्रवाहित सूचनाको आधारमा । यदि कारोवारी हो भने जोखिम बहनको तल्लो सीमा अर्थात् यति प्रतिशतसम्मको घाटा व्यहोर्छु भनेको सीमामा पुग्नैै लाग्दा नै त्यसलाई बिक्री गर्नुस । भोली महंगिन्छ भन्ने लोभ निकै घातक हुनसक्छ । यस्तै शेयरको मूूल्य बढिरहेको अवस्थामा समेत चाहेको मुनाफा आउने बित्तिकै तत्काल नयाँ जोखिम लिने स्तर तयार गर्नुस वा बिक्री गरिहाल्नुस् । प्राविधिक भाषामा यसलाई स्टपलस वा प्रोफिट बुक भनिन्छ ।

तर, दीर्घकालीन लगानीकर्ता हुनुहुन्छ भने आफूूले धैर्य गर्छु भनेको समयसम्म उक्त शेयरलाई बेच्ने निर्णय नगर्नुस् । बजारमा शेयर मूल्य निकै तल आउन थाले सस्तोमा शेयर किनेर उक्त कम्पनीको शेयरको औसत लागत घटाउनुस र निकै बढेको अवस्थामा धारण गरेको शेयरमध्ये निश्चित प्रतिशत वा हिस्सा बिक्री गरी मूूल्यमा केही सुधार (करेक्सन) आएपछि किन्ने गरी मुनाफा बुक (प्रोफिट बुक) गर्नुस् ।

सबै कुराको निश्कर्ष भनेको विशेष गरी बजार द्रुत गतिमा बढिरहेको र उच्च विन्दुमा पुगेको अवस्थामा विशेष सतर्कता र सचेतता अपनाएर आफ्नो लगानी वा कारोबार रणनीति र जोखिमवहन क्षमता अनुसार जोखिमको अल्पकालीन व्यवस्थापन गर्नुपर्दछ । बजारमा बेच्ने पक्षले विभिन्न सूचना प्रवाह गरेर शेयर किन्न प्रोत्साहित गर्छ वा पासो थाप्छ । त्यसैले बजारमा आमलगानीकर्ता वा कारोवारी सदैव सचेत र सजग हुनुपर्दछ । मुनाफाको अति लोभ वा बजारप्रतिको उत्साहले कहिलेकाहीँ उच्च मूल्यको पासो वा बुल ट्रयापमा पार्नसक्छ । यो विशेषगरी कारोवारीका लागि निकै घातक हो भने दीर्घकालीन लगानीकर्ताका लागि पनि दीर्घकालीन औसत लागतको थप भार हो । पक्कै पनि बजारमा सधैं आफूले सोचेको जस्तो हुँदैन र यो विभिन्न कारणले परिवर्तन हुन्छ, जसले नाफा र घाटाको अवस्था आउँछ ।

शेयर बजारको सबैभन्दा सशक्त सूत्र आफ्नो जोखिम क्षमता पहिचान गर्दै आधारभूत पक्षहरुको आधारमा कम्पनीको शेयरको माग र आपूर्तिको अवस्था पहिचान गरी जोखिमवहन क्षमताको आधार तयार मापदण्ड र अनुशासित भएर लगानी वा कारोवार गर्नु हो । यसले बुल ट्रयाप मात्र होइन बियरिस अवस्थामा समेत सघाउनेमा कुनै दुई मत नहोला ।

बिजशाला अनलाइनमा २०७४ साउन १५ गते प्रकाशित,
http://www.bizshala.com/story/%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%9D%E0%A4%BE-1

सेयर ज्ञान २ : यस्ता छन् बैंक तथा बित्तीय संस्थामा लगानी गर्नुअघि ध्यान दिनैपर्ने ७ पक्ष

बैंक तथा वित्तिय संस्थाअन्तर्गत (क) बाणिज्य बैंक, ख) विकास बैंक, ग) वित्तीय संस्था(फाइनान्स कम्पनी) र घ) लघुवित्त गरी चार प्रकारका संस्थाहरु स्वीकृत तथा संचालनमा रहेका छन् । हाल २८ वाणिज्य बैंकहरु, ४० विकास बैंकहरु, २८ वित्तीय संस्थाहरु र ५३ लघुवित्तहरु नेपाल राष्ट्रबैंकबाट लाइसेन्स प्राप्त गरी संचालनमा छन् । यसमध्ये नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज(नेप्से)मा २७ बाणिज्य बैंक, ३८ विकास बैंक, २४ वित्तीय संस्था र ३२ लघुवित्तहरु नेप्सेमा सूचिकृत भई कारोबार भइरहेका छन् । हुन त नेप्सेमा लघुवित्त र विकास बैंकलाई एउटै उपसूचकमा राखिएको र मर्जमा गएका समेत सूचीबाट हटाउने काम नहुँदा हाल सूचिकृत कम्पनीहरुको संख्य केही बढी नै देखिन्छ ।

 

यसरी हाल बैंक तथा वित्त समूहमा करिब १२१ कम्पनीहरुको कारोबार भइरहेको छ भने करिब २१ लघुवित्तहरुले अझै सार्वजनिक निश्कासन गर्न बाँकी छ । बैंक, विकास बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुको दर्ता बन्द भएको निकै वर्ष भएतापनि हाल आएर लघुवित्तको समेत दर्ता बन्द छ । हाल लाइसेन्सप्राप्त वा स्वीकृतिको पर्खाइमा रहेका केही संस्थाहरु वा सार्वजनिक निश्कासनका क्रममा रहेका हुँदा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुको शेयरमा लगानी तथा कारोबार गर्नुपर्दा क) धितोपत्रको दोस्रो बजारबाट खरिद गर्ने, ख) हकप्राप्त शेयरधनीले लगानी नगरी लिलामीमा आएको शेयर लिलामीमा खरिद गर्ने, ग) एफपिओ जारी भएको अवस्थामा लगानी गर्ने गरी तीन विकल्प मात्र उपलब्ध छन् । यसमध्ये पनि हकप्रदको लिलामी र एफपिओ अब केही समयका लागि मात्र लगानीको विकल्पको रुपमा हुनेछन् । त्यसपछिको विकल्प भनेको दोस्रो बजार अर्थात सेकेण्डरी मार्केट नै हो । 

दोस्रो बजारमा शेयरको किनबेच अंकित मूल्यभन्दा निकै बढीमा हुन्छ । कुन कम्पनीको शेयर कतिमा किन्ने र बेच्ने चातुर्य खेल हो र यहाँ मूल्य निर्धारणको कुनै त्यस्तो निर्दिष्ट मापदण्ड हुँदैन, जसले कतिमा र कहिले किन्दा वा बेच्दा ठीक भन्ने स्पष्ट उत्तर पाइयोस् । मूलतः दोस्रो बजारमा शेयरको मूल्य उक्त कम्पनीको शेयरको माग र आपूर्तिले निर्धारण गर्ने मान्यता राखिन्छ, तर त्यो माग र आपूर्तिलाई कम्पनीको मुनाफा, बजार मूल्य, व्यवसायिक बिस्तार, आर्थिक सामाजिक वातावरण जस्ता धेरै कुराले प्रभाव पार्छ । यसका साथै शेयर बेच्नेहरुले गर्ने अप्रत्यक्ष विज्ञापन आदिले समेत मूल्यमा प्रभाव परिरहेको हुन्छ । 

यस्तै, लगानी वा कारोबार, जोखिमवहन क्षमता, लगानी रणनीति, लगानीको स्रोत र अवधि जस्ता लगानीकर्ता वा कारोवारीको व्यक्तिगत पक्षहरुले पनि शेयर किनबेचमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्दछ । तसर्थ, लगानीकर्ता वा कारोवारी आफैंले आफ्ना लागि मापदण्ड तयार गरी निश्चित दायरामा रहेर संयमित तरिकाले लगानी वा कारोवार गर्नुपर्ने हुन्छ । 

लगानी निर्णयमा ध्यान दिनुपर्ने मूल वित्तीय सूचकहरु

बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुको आधारभूत पक्ष भन्ने वित्तिकै प्रतिशेयर आम्दानी, मूल्य आम्दानी अनुपात, नेटवर्थ प्रमुख रहन्छ । यसले कम्पनीको चुरो वित्तीय अवस्था बताउँछ भने खुद आम्दानी र आम्दानीको स्रोत, खराब कर्जाको अवस्था र संभावित नोक्सानी व्यवस्थाबाट फिर्ता, पुँजीकोषको अवस्था, व्यवसायिक विस्तार, खुद सम्पतिमा प्रतिफलको दर, बचतको आकार र लगानी तथा ऋण प्रवाह, सिसिडी रेसियो जस्ता पक्षहरुलाई विस्तृत रुपमा अध्ययन गर्नुपर्छ । खुद आम्दानी र प्रतिशेयर आम्दानी उच्च भएता पनि न्यून जगेडा कोष वा पुँजीगत आधार नै नकारात्मक भएको अवस्थामा कम्पनीले मुनाफा वितरण गर्नै नसक्ने हुनसक्छ । कतिपय अवस्थामा संभावित नोक्सानी व्यवस्थाबाट फिर्ता, सम्पत्ति बिक्रीबाट मुनाफा जस्ता गैरव्यवसायिक मुनाफाले कुल मुनाफामा ठूलो योगदान दिएको हुनसक्छ । कम्पनीहरुबाट प्रकाशित त्रैमासिक वित्तीय विवरण अध्ययन गर्ने र त्यसको संपरीक्षण गर्ने बानी बसाल्नु पनि उत्तिकै अपरिहार्य हुनेछ । कहिलेकाही गलत वा त्रुटिपूर्ण विवरण प्रकाशित भएका पनि हुनसक्नेतर्फ चनाखो हुनैपर्दछ । त्यसैले यस्ता बित्तीय सूचकहरु र तिनको सूत्र पनि थाहा पाउन जरुरी हुन्छ, जुन निम्नअनुसार हुन्छन् : 

१) पुँजी

कम्पनीको अधिकृत, जारी र चुक्तापुँजी हुन्छ । कुल पुँजीलाइ सामान्यतः रू १०० (केही कम्पनीको रू १०)को इकाइमा विभाजित गरी शेयरधनीहरूलाई जारी गरिन्छ । कम्पनीको अधिकतम पुँजी सीमा अधिकृत र त्यसमध्ये जारी गरिएको जारी पुँजी तथा जारीमध्ये चुक्ता भएको चुक्तापुँजी मानिन्छ । कम्पनीको पुँजी कति हुने भन्ने व्यवसायको आकार, नियामकको निर्देशन, कम्पनी कानुन जस्ता पक्षहरुले निर्धारण गरेको हुन्छ । बैंक तथा वित्तिय संस्थाहरुको हकमा निम्न अनुसार चुक्तापुँजी तोकिएको छ: 

• बाणिज्य बैंक : ८ अर्ब 
• विकास बैंकः राष्ट्रिय स्तरका विकास बैंकहरुका लागि २५० करोड, ४ देखि १० जिल्ले विकास बैंकहरुका लागि १२० करोड, १ देखि ३ जिल्ले विकास बैंकहरुका लागि ५० करोड
• फाइनान्सः राष्ट्रिय तथा ४ देखि १० जिल्ले फाइनान्स कम्पनीहरुका लागि ८० करोड तथा १ देखि ३ जिल्ले फाइनान्सहरुका लागि ४० करोड न्यूनतम चुक्तापुँजी तोकिएको हुन्छ । 
• थोक लघुवित्तका लागि ६० करोड, राष्ट्रिय स्तरका लागि १० करोड, क्षेत्रीयका लागि ६ करोड, ४ देखि १० जिल्लेका लागि २ करोड र १ देखि ३ जिल्लेका लागि १ करोड चुक्तापुँजी तोकिएको छ । 

माथि प्रस्तुत गरिएअनुसार तोकिएको पूँजी पुर्याउन हाल बैंक, विकास बैंक र फाइनान्स कम्पनी बोनस, हकप्रद र मर्ज वा प्राप्ति मार्फत अगाडि बढिरहेका छन् । नाेटः हाल सबै बैंकहरूले ताेकिएकाे पुँजी पुर्याएका छन् भने केहि विकास बैंकहरू प्रदेश स्तरमा स्तराेन्नति हुन् १२० कराेड वा राष्ट्रियस्तरकाे हुन् २५० कराेड पुर्याउन प्रयासरत छन् ।  केहि वित्तिय संस्थाकाे भने ताेकिएकाे पुँजी पुग्न बाँकी छ । धेरै प्रदेशमा शाखा र काराेवार छरिएका विकास बैंकहरूले २५० कराेड पुर्याएर राष्ट्रियस्तरमा स्तराेन्नति हुने वा १२० कराेड पुर्याएर एउटा प्रदेशमा काराेवार समेट्नु पर्नेछ ।

लगानी सूत्रः अहिले बैंक तथा वित्तीय संस्थाको शेयर किन्दा तोकिएको पुँजी पुग्न बाँकी, तर सो पुर्याउने आधार भएको बैंक छान्नु उपयुक्त हुन्छ । यसमा पनि सबैभन्दा बढी बोनस दिनुपर्ने र दिनसक्ने हेर्न सकिन्छ । केही समयपछि किन्दा व्यवसायिक विस्तार गर्दै राम्रो आम्दानी गर्ने क्षमता भएको बैंक छान्नु श्रेयस्कर हुन्छ । 

ध्यान दिनुपर्ने कुराः कम्पनीले तोकिएको पुँजी पुर्याउन सक्छ वा सक्दैन र कसरी पुर्याउँछ । त्यसपछिको अवस्था कस्तो हुन्छ । पुँजीको उपयोग कत्तिको भएको छ अर्थात् ओभर क्यापिटलाइज र अन्डर क्यापिटलाइजको अवस्थामा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । 

२) प्रतिशेयर आम्दानी

लगानी सम्बन्धी निर्णयको सर्वमान्य एउटा आधार भनेको प्रतिशेयर आम्दानी पनि हो । प्रतिशेयर आम्दानी अर्थात् इपिएसले कम्पनीले चुक्तापुँजीमा हासिल गरेको मुनाफा अर्थात् प्रत्येक शेयरमा भएको कमाई देखाउँछ । यो जति बढि भयो त्यति नै राम्रो हुन्छ । यसले कम्पनीले दिनसक्ने लाभांशको निर्धारण गर्दछ । सामान्यतः प्रतिशेयर आम्दानीको ८० प्रतिशतसम्म लाभांश दिने क्षमता हुन्छ, तर कुनै कम्पनीको जगेडाकोष चुक्तापुँजी बराबर वा सो भन्दा बढी छ भने उसले जति कमाएको छ सबै लाभांशको रुपमा बाँड्नसक्छ । 

सामान्यतः प्रतिशेयर आम्दानी निकाल्न खुद आम्दानीलाई शेयर संख्याले भाग गरे पुग्छ । हुन त अहिले एनएफआरएस विधिले पनि इपिएस गणना गर्ने चलन छ, जसले आम्दानी प्राप्त गर्न उपयोग भएको पुँजीलाई मात्र ध्यान दिन्छ । तर, हामीले सामान्य विधिले गणना गरेर हेरे पुग्छ । 

सूत्र = खुद मुनाफा/कुल साधारण शेयर संख्या 

लगानी सूत्रः बढी प्रतिशेयर आम्दानी भएको कम्पनी राम्रो । 

ध्यान दिनुपर्ने कुरा : कम्पनीले विभिन्न तरिकाले इपिएस निकालेका हुन्छन र कतिपय अवस्थामा बढी आम्दानी देखाउन पनि यस्तो गर्न सक्छन् । त्यस्तै उल्लेखित पुँजीमा हकप्रद, बोनस समायोजन भएको छ वा छैन समेत हेर्नुपर्दछ । विगतको इपिएस र आम्दानीको स्रोत समेत हेर्नु वुद्धिमानी हुनेछ । खुद मुनाफामा अग्राधिकारकाे लागि लाभांस छुट्याएकाे छैन भने खुद मुनाफामा साे लाभांसकाे कटाउनु पदर्छ । 

३) मूल्य-आम्दानी अनुपात

यसलाई पिई रेसियो पनि भनिन्छ । यसले निश्चित आम्दानी गर्न तिर्नुपर्ने मूल्य जनाउँछ । यस्तो अनुपात वा गुना जति कम भयो त्यति राम्रो हो । सामान्यतः पिइ रेसियो १० भन्दा कम भएकोलाई निकै राम्रो मानिन्छ, तर कम्पनी र बजारको अवस्थाअनुसार कति पिइ उपयुक्त भन्ने आफैंले निर्णय गर्नुपर्दछ । 

सूत्र = बजार मूल्य/प्रति शेयर आम्दानी 

लगानी सूत्रः सामान्यतः १० भन्दा कम पीई रेसियो भएका र कम्पनीको भविष्य ठिक भएको अवस्थामा जसरी पनि किन्नु, १०–१५ पाए किन्ने, १५–२० किन्नु उपयुक्त, २०–२५ विचार गरेर किन्ने र यस्तो अनुपात २५ भन्दा बढी भएको अवस्थामा निकै विचार गरेर किन्ने । 

ध्यान दिनुपर्ने कुरा: कम्पनीको शेयरको माग र आपूर्तिको आधारमा मूल्य निर्धारण हुने हुँदा उक्त कम्पनीको माग र आपूर्तिको अवस्था, समग्र समूहको औसत अनुपात र समान कम्पनीहरुको प्रचलित पिई अनुपात हेर्नुपर्दछ । 

४) नेटवर्थ

यसले कम्पनीको वर्तमान खुद सम्पतिकाे अवस्थालाई झल्काउँछ । यो विगतमा १०० रुपैयाँको शेयरको वर्तमान अवस्था हो । नेटवर्थ सकारात्मक नै हुनुपर्छ अर्थात १०० भन्दा बढी हुनुपर्छ । यसलाइ बुक भ्यालु पनि भनिन्छ । यो हामीले निकाल्न गाह्रो हुने भए पनि कम्पनीको त्रैमासिक विवरण हेरेर केही अनुमान गर्न सक्छौं । जति बढी नेटवर्थ त्यति बलियो हो, तर यसले के पनि देखाउँछ भने कम्पनीले आफ्नो आम्दानीको ठूलो हिस्सा नबाँडी जगेडाकोषमा राख्ने गरेको छ । 

प्रति शेयर नेटवर्थ  = शेयरधनीकाे कुल सम्पत्ति । शेयर संख्या  

लगानी सूत्रः बढी नेटवर्थ भएको कम्पनी राम्रो । 

ध्यान दिनुपर्ने कुरा : कम्पनीले नेटवर्थ बढाउन विगतमा लाभांश वितरणमा कन्जुस्याँइ त गरेको छैन ? नेटवर्थ नकारात्मक भएको कम्पनीले जति नै मुनाफा गरे पनि लाभांश बाँडन सक्दैन । 

५) खुद मुनाफा

यसले कम्पनीको उक्त अवधिको खुद मुनाफा अर्थात् सबै प्रकारको खर्च र कर कटाएर शेयरधनीहरुका लागि बाँड्न उपलब्ध हुने खुद रकम देखाउँछ । यसमा मुख्य हेर्नुपर्ने आम्दानीको स्रोत नै हो । कम्पनीले व्यवसाय संचालन गरेर कति कमायो ? गैरव्यवसायिक नाफा कति कमायो ? कतै सम्पति बेचेर पैसा जम्मा गरेको हो कि ? वा पुरानो बक्यौता उठाएर पो नाफा गरेको हो कि ? यी विषयमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । 

लगानी सूत्रः बढी व्यवसायिक मुनाफा भएको कम्पनी अर्थात् खुद ब्याज तथा कमिसन आम्दानी बढी भएको बैंक राम्रो । 

ध्यान दिनुपर्ने कुरा : सम्बन्धित कम्पनीको मुनाफा जायज वा नियमित हो कि होइन ध्यान दिनुपर्दछ। 

६) पुँजीकोष अनुपात

बैंक तथा वित्तीय संस्थाले आफ्नो कुल जोखिमभारित सम्पत्तिको आधारमा न्यूूनतम पुँजीकोष अनुपात अर्थात् कार (Capital adequacy ratio-CAR)कायम गर्नुपर्ने हुन्छ । यसले संस्थाको जोखिम बहन क्षमता, पुँजी पर्याप्तता बुझाउँछ । हाल यस्तो अनुपात न्यूनतम ११ प्रतिशत छ, नगद लाभांस बाँड्न न्यूनतम १२ प्रतिशतकाे पूँजीकाेष हुनुपर्नेछ । पुँजीकोष ठीक्क हुनु पर्दछ । यो निकै खुकुलो भएमा आवश्यकता भन्दा बढी पुँजी वा पुँजीको उचित उपयोग हुन नसकेको अवस्था आउँछ भने निकै कसिलो हुँदा व्यवसाय विस्तारका लागि तोकिएको पुँजीको अभाव हुनुका साथै नियामकले कारवाही गर्ने जोखिम रहन्छ ।

 

लगानी सूत्रः नगद लाभांशका लागि खुकुलो पुँजीकोष भएको र बोनस शेयरको लागि कसिलो पुँजीकोष भएको संस्था छान्ने । 

ध्यान दिनुपर्ने कुरा : अहिलेको अवस्थामा पुँजीकोषको १२–१३% भएको कम्पनी बढी उपयुक्त हुनसक्छ । 

७) खराब कर्जा

यसलाई नन परफरमिङ लोन अर्थात भाखा नाघेको ऋणको रुपमा पनि बुुझ्न सकिन्छ । वर्तमान व्यवस्था अनुसार एनपिएल बढीमा ५ प्रतिशत हुनुपर्छ र यो भन्दा बढी भएको बैंक तथा वितिय संस्थाले मुनाफा भए पनि लाभांश वितरण गर्न सक्दैन । यसले ऋणको गुणस्तरीयतासँगै व्यवस्थापनको चातुर्यता पनि देखाउँछ । एनपिएल जति कम भयो, त्यति राम्रो ।

 

लगानी सूत्रः एनपिएल कम भएको कम्पनी छान्ने । 

ध्यान दिनुपर्ने कुरा : जति नै जोखिम लिँदा पनि तोकिएको भन्दा बढी एनपिएल भएको कम्पनीको शेयर नकिन्ने । 

नाेटः हाल खराव कर्जाकाे लागि व्यवस्था गरिएकाे रकम (Provision for Possible Loss) र खराब कर्जाकाे व्यवस्थाबाट फिर्ता (Write back)  लाइ पुनरावलाेकन गरी खुद व्यवस्था (Net provision) गरिन्छ, जुन वित्तिय विवरणमा इम्पेरिमेन्ट चार्ज र रिभर्सल (Impairment charge/(reversal)) देखाइन्छ । चार्जले थप छुट्याएकाे वा बढि प्राेभिजन र रिभर्सलले बढि फिर्ताकाे अवस्थालाइ जनाउँछ । 

उल्लेखित सूचकहरुका अतिरिक्त बैंकमा रहेको बचत र ऋणको आकार, संचालन मुनाफा, कर्मचारी खर्च, संभावित नोक्सानीको व्यवस्था र त्यसमा भएको फिर्ता, प्रतिशेयर कुल सम्पत्ति र विगतको लाभांश वितरणको प्रचलन (डिभिडेन्ड पर शेयर) समेतलाई हेर्नुपर्दछ ।

बिजशाला अनलाइनमा २६ गते प्रकाशित

http://www.bizshala.com/story/%E0%A4%AF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE-%E0%A4%9B%E0%A4%A8%E0%A5%8D-11#5hpddcgcqDHPbsGC.99

Last update: 2020 Sept 9, 11.32 am