नेप्सेका उपसमूह, परिपक्वता र तुलनात्मक लाभ

नेप्सेमा सूचिकृत कम्पनीहरुलाइ उनीहरुको कामको प्रकृति अनुसार ८ उपसमूहमा विभाजित गरिएको छ । त्यसमध्ये वित्तिय क्षेत्रका उपसूचक नै ३ वटा छन् भने सूचिकृत कम्पनीहरुमा पनि धेरै जसो बैंक तथा वित्तिय क्षेत्रका छन् । त्यसैले पनि नेप्सेलाई अर्को शब्दमा बैंक तथा वित्त सूचक भन्दा फरक नपर्ला । हुनतः वर्तमान उपसूचकहरुको अवस्था हेर्दा बैंकको १५६७.०३, विकास बैंकको १७४७.२५ र फाइनान्सको ७७६.३५ छ जबकी विमा एउटैको सूचक ९५५३.११ छ ।

उपसूचकलाई पनि केही कम्पनीहरुले दो¥याइ रहेका हुन्छन्, जस्तो इन्भेष्टमेन्ट बैंकको शेयर मूल्यमा सामान्य परिवर्तनले बैंकिङका साथै नेप्सेलाई नै प्रभावित पार्दछ । यस्तै विमालाइ नेपाल लाइफले दो¥याउँछ भने जलविद्युतलाई चिलिम, होटेललाई सोल्टी र नेपाल टेलिकमले अन्य समूहको उपसूचकलाई दो¥याउँछ ।

समग्र नेप्सेलाई भने बैंकिग, विमा र अन्य समूहले प्रभावित गर्दछ । त्यसो भए कुन चाही बढी महत्वपूर्ण वा कुनमा लगानी भन्ने कुरा फेरी पनि आफ्नो लगानी क्षमता, जोखिम वहन क्षमता र बजारको चाल (ट्रेण्ड)ले निर्धारण गर्दछ । अहिलेको अवस्थमा भन्ने हो भने उपसूचकहरुलाई निम्नअनुसार हेर्न सकिन्छ की ?

१)    बैंक तथा वित्त ः यो नेप्सेको आधारभूत समूह हो र प्रायः लगानीकर्ताहरुको कुनै न कुनै हिस्सा बैंक तथा वित्तमा लगानी गरेको हुन्छ । त्यसमाथि या बालक, युवा र बयस्कको अवस्था पार गरेको म्याच्योर्ड क्षेत्र हो । हो कसैलाई म्याच्योर्ड मन पर्न सक्छ कसैलाई मन नपर्न पनि । तर यो धेरै उतारचढाव पार गरिसकेको क्षेत्र भएकोले तत्कालिन तुलनात्मक मुनाफा कम भएसँग जोखिम पनि कम छ । यस भित्रका बैंक, विकास बैंक र फाइनान्सको कुरा गर्ने हो भने पक्कै पनि बैंकहरुको जोखिम वहन क्षमता बढी हुन्छ । यसको साथै अर्थतन्त्रको कुनै क्षेत्र छैन, जुन बैंकिङको सहकार्य र सहयोग विना चल्न सक्छ । त्यसैले यो अर्थतन्त्रको धमनी वा नसा होे ।

२)    विमा ः नेप्सेको अर्को महत्वपूर्ण उपसमूह विमा नै हो । केही वर्ष सुसुप्त रहेको यो उपसमूहमा हाल आएर लगानीकर्ता र शेयर व्यापारीहरुको चासो र लगानी निकै बढेको देखिन्छ । यसको एउटा कारण बैक तथा वित्त समूहमा भन्दा निकै कम कम्पनी र शेयर संख्या हुनु र व्यक्तिगत तथा संस्थागत क्षेत्रले वैकल्पिक लगानीको क्षेत्रको रुपमा स्वीकार्नु पनि हो । जीवन चक्रको हिसावले यो भर्खर विकासित अर्थात किशोरावस्थामा रहेको हो । यसको वास्तविक भविष्य कस्तो हुन्छ भन्ने कुरा अर्थतन्त्रका अन्य क्षेत्रको अवस्था अनि विमा नीति र सरकारको दृष्टिकोणमा भरपर्दछ । तत्कालको अवस्थामा तुलनात्मक रुपमा यसमा जोखिम र मुनाफा हुनसक्छ ।

३)    जलविद्युत ः आमलगानीकर्ताको दृष्टिकोणले अर्को महत्वपूर्ण उपसमूह जलविद्युत क्षेत्र हो । यो क्षेत्रमा बैक र वित्त तथा विमाको भन्दा भिन्न छ । बैकिङ क्षेत्रलाई नेपाल राष्ट्र बैंक र विमालाई विमा समितिले नियमन गरेको छ, तर यो क्षेत्रलाई वास्तविक नियमन गर्ने नियामक नहुँदा केही विकृति पनि देखिने जोखिम रहेको छ । यसको साथै यसमा लगानी गरी लामो समय कुरे पछि विद्युत उत्पादन भइ निश्चित आम्दानी हुने हुँदा व्यवसाय विस्तार गरी थप लाभ लिने जोखिम व्यवस्थापन गर्ने अवसर कम हुन्छ भने केही पुराना आयोजनालाइ छोड्ने हो भने करिव ३० वर्षको सञ्चालन अनुमति सहित सरकारले विद्युत उत्पादनको अनुमति दिएको हुन्छ । त्यसैले बैक तथा विमा क्षेत्रका कम्पनीहरु जति पुराना भए अनुभव र जगेडा कोष आदिले गर्दा बलियो हुन्छन्, त्यसको विपरित जलविद्युत कम्पनीहरुको हस्तान्तरणको समय नजिकिन्छ अर्थात स्वामित्व शून्यतामा परिणत हुन्छ । हुनतः यसमा अझै वहस र हस्तान्तरणको वास्तविक चित्र र अवस्था देखिन भने बाँकी नै छ । लगानीकर्ताहरुले बुझ्नै पर्ने कुरा केहो भने अरु क्षेत्रका २५ वर्षे पुरानो कम्पनी बलियो भए जस्तो विद्युत कम्पनी बलियो होइन बरु स्वामित्व हस्तान्तरण गर्न हतारोमा हुन्छ भने आम्दानी पनि पूर्व निर्धारित जति हुन्छ भने खर्च बढ्दो अवस्थामा हुन्छ । यो अलिअलि क्यान्सर लागेको र मृत्युको मिति निश्चित भएको किशोर जस्तै हो ।

४)    उत्पादन ः यो अर्थतन्त्रको मुटु र अर्थतन्त्रको वास्तविक क्षेत्र हो । तर विविध कारणले नेप्सेमा यस क्षेत्रको उपस्थिति ज्यादै न्यून र नगण्य रहेको छ । सूचितकृत केही कम्पनीको पनि शेयर मूल्य निकै उच्च हुनु अनि नेपाली लगानीकर्ताहरुले आशा गर्ने बोनस र हकप्रद नदिने हुँदा एक हिसावले यो क्षेत्रका कम्पनीहरु आम लगानीकर्ताहरुको पहुँच भन्दा बाहिर जस्तो देखिन्छ । यो रोजगारमा रहेको क्रियाशिल वयस्क जस्तै हो ।

५)    होटल ः यो अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण क्षेत्र हुनुका साथै देशमा विभिन्न स्तरका हजारौं होटलहरु सञ्चालन भएता पनि नेप्सेमा निकै कम होटलहरुमा सूचिकृत छन् । लगानीकर्ताहरुको प्राथमिकतामा नरहेको यो क्षेत्रका कम्पनी मध्ये केहीले उत्कृष्ट प्रतिफल दिइरहेको छ भने केही घाटामा छन् ।

६)    अन्य ः यो उपसमूहमा सूचिकृत नेपाल टेलिकमको यो उपसमूह मात्र होइन पुरै नेप्सेमा समेत दवदवा रहेको छ । नेपाल टेलिकम प्रतिशेयर आम्दानी र लाभांस वितरण राम्रै गरेता पनि बोनस र हकप्रद नै नदिएका कारण हुनसक्छ, आम लगानीकर्ताहरुको प्राथमिकतामा रहेको देखिँदैन । तर नगद लाभांस चाहने लगानीकर्ताहको रोजाइमा भने नेपाली टेलिकम पहिलो प्राथमिकतामा रहँदै आएको छ ।

Also read at http://ujyaaloonline.com/news/59843/nepse-/