तल्लो खारे खोला र युनिभर्सल पावर सम्बन्धी सामान्य जानकारी

1. तल्लो खारे खोला जलविद्युत योजना दोलखा जिल्लामा पर्दछ र यसको अनुमानित लागत २ अरव ४ करोड भनिएको छ । यसरी हेर्दा यो भुकम्पले थिलथिलिएको क्षेत्रमा पर्दछ र भौगर्भिक जोखिम रहन्छ । लागतको हिसावले प्रतिमेगावट करिव १८.५ करोड देखिन्छ जुन अहिलेको बजारको हिसावले ठिकै हो तर सस्तो होइन ।
2. कम्पनीको अधिकृत र जारी पुँजी १२० करोड मध्ये १०० करोडको अग्राधिकार शेयर जारी गर्ने बताइएको छ । यसमध्ये ८८ प्रतिशत अर्थात करिव १०५.६ करोड राधी विद्युत कम्पनी र खारे इन्भेष्टमेन्टले लगानी गर्न सक्ने बताइएको छ । बाँकी १२ प्रतिशत करिव १४.५ करोड चारजनाको भनिएको छ तर नाम उल्लेख गरिएको छैन । १०५.६ मध्ये पनि १०० करोड अग्राधिकार शेयर हुँदा यसमा अग्राधिकारमा दिइने पूर्वाघोषित लाभांशको भार रहने देखिन्छ । अन्य कम्पनी भन्दा फरक के हो भने लगानीकर्ताको लगानीमा लाभांस सुनिश्चित गरिँदा कम्पनीको लागत बढ्ने छ । यसमा शुन्य लागतको पुँजी निकै थोरै मात्र लगानी हुनेछ ।
3.  बैंकहरुसँग भएको भनिएको ऋण सम्झौता अनुसार ७० प्रतिशत ऋण लगानी हुने देखिन्छ त्यो भनेको करिव १४३ करोड ऋण र बाँकी ६१ करोड स्वपुँजी आवश्यक पर्ने देखिन्छ । यहाँ बुझ्न नसकिएको आवश्यकता भन्दा करिव दोब्बर बढी जारी पुँजी सहितको कम्पनी स्थापना हुने देखिन्छ । बढी पुँजी कहाँ लगानी गर्ने र अनावश्यक अग्राधिकार शेयर जारी गरी किन लागत बढाउन खोजिएको हो स्पष्ट छैन ।
4. कम्पनीको वर्तमान अवस्थामा विद्युत उत्पादन, खरिदविक्री र निर्माणको लागि सम्झौता भएको र २०७० असारमा आईई भएको उल्लेख गरिएको छ । तर गतवर्षको भूकम्प पछि सो क्षेत्रको सम्भावित भौगर्भिक र नदिको बहाव, पानीको उपलब्धता, भूक्षय, ग्रेगनको जोखिम सम्बन्धमा थप अध्ययन भएको देखिँदैन । यसले त्यहाँको भौगर्भिक अवस्थामा ढुक्क हुने अवस्था छैन ।
5. अहिले जारी गरेको अग्राधिकार शेयर जारी गर्ने अधिकार कानुन अनुसार कम्पनीमा रहेको बताइएको छ, तर निर्माण सम्बन्धी काम शुरु नै नभएको कम्पनीले लाभांसको सुनिश्चितता सहितको त्यो पनि जारी पुँजीको ८३ प्रतिशत अग्राधिकार शेयर जारी गरिएको छ र यसको लागि नेपाल धितोपत्र बोर्डबाट स्वीकृति लिइएको देखिँदैन । पक्कै पनि सेवोनले स्वीकृति दिँदैन । 
6. अग्राधिकार शेयर र त्यसमा सुनिश्चित गरिएको ७.५ प्रतिशत लाभांस प्राथमिक शेयर निष्कासन नभएसम्मको लागि उल्लेख गरिएको छ, तर प्राथमिक शेयर निष्कासनको मिति तय भएको छैन ।
7. अग्राधिकार शेयर र त्यसको लाभांस प्राथमिक शेयर निष्कासन गर्ने समयमा पुँजीकृत हुनेछ र लगानीकर्तालाई सो बराबरको संस्थापक शेयर दिइनेछ । त्यसैले पुर्व सुनिश्चित ७.५ प्रतिशत लाभांस नगद होइन । राम्रो कुरा यो शेयर विचमा हक हस्तान्तरण गर्न सकिने र पाकेको लाभांस भने हक हस्तान्तरण हुँदा कायम लगानीकर्ताले पछि शेयरको रुपमा पाउने व्यवस्था गरिएको छ । तर यहाँ लाभांस गणनामा केही कठिनाइ आउन सक्छ ।
8. कम्पनीको अनुमान अनुसार निर्माण अवधि ३ वर्ष रहनेछ । यदि तोकिएको समयमा नै निर्माण सम्पन्न भएमा र कम्पनीले द्रुत गतिमा कार्यसम्पन्न गरी सर्वसाधारण र स्थानीयलाई शेयर वितरण गर्न सकेमा यसको शेयर २०७५ वा ७६ मा बजारमा आउने छ । यसरी प्राथमिक निष्कासन पछि ३ वर्षको लकिङ पिरियड हुनेछ । सामान्य अवस्थामा अहिलेका लगानीकर्ताले २०७८ वा ७९ तिर शेयर बेचेर आफ्नो लगानी फिर्ता गर्न सक्नेछन् । तसर्थ कम्तिमा ५–६ वर्ष लगानी र रकमको व्यवस्थापन गर्न सक्ने व्यक्तिले मात्र लगानी गर्दा राम्रो हुनेछ । जहाँसम्म लाभको कुरा छ, ५–७ वर्ष पछाडि बजार कुन अवस्थामा रहन्छ र प्रतिशेयर कतिमा विक्री हुन्छ अहिले अनुमान गर्न सकिँदैन । मेरो व्यक्तिगत विचारमा सो समयमा धेरै जलविद्युत कम्पनीहरुको शेयर उपलब्ध हुने हुँदा धेरै मुल्य पाउन गाह्रो होला । त्यसबेला सम्म आफ्नो लागत नै करिव २०० हाराहारी पर्नेछ ।

यतिको विश्लेषण पछि म व्यक्तिगत रुपमा भने यसमा लगानी नगर्ने निष्कर्षमा पुगेको छु । इच्छुक लगानीकर्ताहरुले लगानीका लागि उपलब्ध रकमको केही हिस्सा लगानी गर्दा घाटा भने नहुन सक्छ ।