निर्वाचनपछि नेप्सेमा के हुन्छ ? सेयर बजार कता जान्छ ? लोकतन्त्रवादी वा वामपन्थी सरकार आए सेयर बजारमा कस्तो असर पर्छ ? बजारका लागि कसको सरकार राम्रो ? कुन दलको सरकार अर्थतन्त्रका लागि राम्रो ? जस्ता प्रश्नहरूले लगानीकर्ताहरूसँगै कारोबारीहरूलाई निकै पछ्याएको छ । कतिपय लगानीकर्ताहरूलाई निर्वाचनपछि स्थायी सरकार आउने र त्यसले अर्थतन्त्र थप गतिशील हुने हुँदा सेयर बजारमा सकारात्मक असर पर्ने मनोभावनाले गर्दा थप सकारात्मक देखिएका छन् भने केहीको विचारमा अबको सरकार वामपन्थी बन्ने र त्यसले खुला अर्थतन्त्रविरुद्धका आर्थिक नीति लिने सम्भावनाका कारण अर्थतन्त्रसँगै सेयर बजारले समेत नकारात्मक दिशा लिने मनोभावले गर्दा बजारप्रति नकारात्मक सोच राखेका छन् ।
निर्वाचनले नेपालमा मात्र होइन, विश्वव्यापी रूपमै सेयर बजारमा अनुमान र आफूअनुकूल बजारको व्याख्या गर्दै लगानी तथा कारोबार गर्ने अवसर दिएको हुन्छ । नेपालको सन्दर्भमा यस्तो स्पेकुलेसन अझै बढी हुने देखिएको छ । विशेष गरी नेपालमा मूलतः लोकतन्त्रवादी र वामपन्थी दलहरूको बलियो उपस्थिति र विभिन्न समयमा उनीहरूले चलाएको सरकार र लिएको आर्थिक नीतिका कारण अर्थतन्त्र मात्र होइन, सेयर बजारसमेत निकै उथलपुथलसमेत भएको छ । अझ सरकारैपिच्छे अवलम्बन गरिने फरक आर्थिक नीति, देशलाई दीर्घकालीन असर पुर्याउने आर्थिक नीतिनिर्माणमा समेत दलीय र एकल दलको पनि एउटा गुटको नीति हाबी हुने जस्ता समझदारीविहीन नीतिनिर्माण प्रक्रियाले गर्दा नीतिगत अस्थिरता एकातिर छ भने अर्कातिर दशकौंदेखि अस्थिर र मिलिजुली सरकारले गर्दा अर्थतन्त्र थप दिशाहीन बन्न पुगेको छ । यस अवस्थामा अहिले बजारमा लगानीकर्ता र कारोबारीले सोचेजस्तो सेयर बजार निर्वाचनपछि बढ्छ वा घट्छ यकिनसाथ भन्न सकिने आधार रहन्न ।
निर्वाचनको प्रभाव
नेपालमा वि.सं. २०७४ पूर्णतः निर्वाचनको वर्ष रह्यो र स्थानीय तहको निर्वाचनसँगै सुरु भएको वर्ष अहिले प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचन भइरहेको छ भने अझै राष्ट्रियसभाका साथै राष्ट्रपति, उपराष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, सभामुखजस्ता नागरिकबाट चुनिएका प्रतिनिधिमार्फत हुने निर्वाचन पनि बाँकी नै छ । यसर्थ यो वर्ष नेपालको निर्वाचन वर्षमा नै बित्ने सम्भावना निकै बढी छ । यो सँगसँगै निर्वाचनको गफ, राजनीतिक चलखेल र समाजमा निर्वाचनको धङधङी अझै केही समय रहने सम्भावना रहन्छ, जसको प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष असर सेयर बजारमा पनि रहनेछ ।
सामान्यतः सेयर बजारमा निर्वाचनको प्रभाव निर्वाचनको सम्भावित मितिको चर्चासँगै सुरु भएर निर्वाचनको घोषणा हुँदै निर्वाचनमा पार्टी र उम्मेदवारीको दर्ता अनि निर्वाचनसम्म रहन्छ । तर, यसको वास्तविक असर निर्वाचनको नतिजा घोषणासम्म रहन्छ । नतिजा घोषणासँगै आगामी दिनको राजनीतिक वातावरणमा स्पष्टता आउने हुँदा सेयर बजारले पनि एउटा दिशा लिन थाल्छ । सरकार गठनसँगै लगानीकर्ता र कारोबारीहरू नियमित लगानी व्यवस्थापना लाग्छन् ।
सामाजिक सञ्जालमा प्रस्तुत आँकडाहरूले विगतमा निर्वाचनपश्चात् सेयर बजार बढेको देखिएको छ । तर, यसपटक विभिन्न गठबन्धन, सम्भावित सरकार, हालै सम्पन्न स्थानीय तहको निर्वाचनको सेयर बजारमा नगन्य प्रभाव, स्थानीय तहमा वामपन्थीहरूको बलियो उपस्थिति आदिले गर्दा निर्वाचनको माहौलसँगै सेयर बजारमा हाल देखिएको केही सकारात्मक प्रभाव कहिलेसम्म निरन्तर रहन्छ यकिनसाथ भन्न सकिने अवस्था छैन । तर निर्वाचनको नतिजा घोषणा नहुँदासम्म सेयर बजारमा निर्वाचनको सकारात्मक वा नकारात्मक प्रभाव रहिरहनेछ ।
निर्वाचनपछिको सेयर बजार
निर्वाचनको मिति घोषणासँगै सुरु भएको अनुमानको खेती (स्पेकुलेसन) निर्वाचनको नतिजासँगै सकिन्छ । लगानीकर्ता र कारोबारी आफ्नो लगानी वा कारोबार रणनीतिअनुसार लगानी व्यवस्थापन गर्न थाल्छन् । हालको निर्वाचन र दलहरूको गठबन्धन हेर्दा अहिले नै कुन गठबन्धन वा दलको बहुमत आउँछ र कसको सरकार बन्छ भन्न सकिने अवस्था छैन । हुन त लोकतान्त्रिक र वामपन्थी गठबन्धनले निर्वाचनपश्चात् आ–आफ्नो सरकार बन्ने दाबा गरिरहेका छन् भने सम्भावित अवस्थाका बारेमा आफूअनुकूल विश्लेषण भइरहेको छ । तर, यथार्थमा के हुन्छ, कसैले निक्र्योल गर्न सक्ने अवस्था छैन र नेपालका हालको राजनीतिक वातावरण र चुनावी भाषणबाजी हेर्दा निम्न सम्भावनाहरू देखिएका छन् :
१. वामपन्थी सरकार : गत संविधानसभाको निर्वाचनको दोस्रो र तेस्रो दल तथा स्थानीय तहको निर्वाचनमा पहिलो र तेस्रो देखिएका दुई वामपन्थी दलहरूले विद्यमान निर्वाचनमा वामपन्थी गठबन्धन गरेपश्चात् धेरैले वामपन्थीहरूले बहुमतसहितको सरकार बनाउने आकलन गरेका छन् । यो सम्भावित नतिजाको एउटा पाटो हो, तर निर्वाचनमा एकदिनमा निकै उतारचढाव आउँछ र एउटा सानो विषयले मतदाताको मनोभावमा निकै ठूलो असर पार्छ । त्यसमाथि हाल भएको गठबन्धन पार्टी र कार्यकर्तास्तरमा सकारात्मक देखिए पनि आमनागरिकले सोहीअनुरूप लिएर मत दिन्छन् भन्ने कुनै ग्यारेन्टी छैन । यदि अहिले आकलन गरिएअनुसारकै वामपन्थी सरकार बनेमा सेयर बजारमा कस्तो असर गर्छ, हेर्न विगतको वामपन्थी सरकार र सम्भावित सरकारले लिने आर्थिक नीतिले अर्थतन्त्रमा पार्ने सम्भावित असरसमेत हेर्नुपर्ने हुन्छ । यस्तै नेपालमा वामपन्थी भनिएका कुनै पनि दलहरू पूर्णतः साम्यवादमा आधारित देखिएका छैनन् र यिनका आर्थिक नीति केही मात्रामा समाजवादी देखिए तापनि माओवादीले समेत पुँजीवादी अर्थतन्त्रलाई हालको आर्थिक नीतिका रूपमा स्वीकार गरेबाट अहिले नै आत्तिनुपर्ने अवस्था आउने सम्भावना कम छ । यदि पूर्ण बहुमतको सरकार आएर साम्यवादी अर्थनीति अँगाल्न चाहेमा समेत समय लाग्नेछ । यिनीहरूले अँगालेको विगतको आर्थिक नीति, माओवादी सरकारको पालामा देखिएको सेयर बजारको गिरावटसमेतलाई ध्यान दिने हो भने लगानीकर्ता र कारोबारीहरू बजारमा थप लगानी गर्न केही हच्किने सम्भावना रहन्छ । तर, हाल बजारमा सञ्चालित सामूहिक लगानी कोष, संस्थागत लगानीकर्ता र छरिएका व्यक्तिगत लगानीकर्ताहरूसमेतको बलियो उपस्थितिले गर्दा विगतमा जस्तो सेयर बजारमा ठूलो गिरावट आउने सम्भावना निकै कम रहन्छ ।
२. लोकतान्त्रिक सरकार :यस निर्वाचनमा केही औपचारिक र अनौपचारिक रूपमा लोकतान्त्रिक पक्षधरहरूले समेत गठबन्धन तयार गरेका छन् । विगतको नतिजालाई हेर्न हो भने लोकतान्त्रिक पक्षधरहरूको मत समेत उल्लेख्य रहेको अवस्थामा स्थानीय तहमा अभिव्यक्त मतको विपरित विद्यमान निर्वाचनमा मतदाताहरूले लोकतान्त्रिक पक्षधरहरूलाई मत दिने सम्भावना पनि उत्तिकै रहन्छ । यदि लोकतान्त्रिक सरकार आएमा त्यसले पुँजीवादी र खुला अर्थनीतिअनुरूपका आर्थिक नीति अँगाल्ने अवस्थामा पक्कै पनि सेयर बजारमा केही सकारात्मक प्रभाव पर्नेछ । विश्व र राष्ट्रिय इतिहास केलाउने हो भने पनि सेयर बजारको विकास र विस्तार मूलतः पुँजीवादी र खुला आर्थिक अवस्थामै भएको छ । यदि लोकतान्त्रिक सरकार बनेको अवस्थामा पक्कै पनि निर्वाचनपश्चात् धेरै नभए पनि केही हदसम्म सेयर बजारको परिसूचकहरूमा वृद्धि हुने सम्भावना उच्च रहनेछ ।
३. गठबन्धनको सरकार : विगत केही निर्वाचनको नतिजा र निर्वाचन प्रणालीका कारण यस निर्वाचनबाट समेत मिश्रित नतिजा आउने सम्भावना पनि उत्तिकै रहेको छ । यस अवस्थामा विगतमा जस्तै नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले, नेकपा (माओवादी केन्द्र) को नेतृत्वमा मिलिजुली सरकार बन्ने र मिश्रित आर्थिक नीति र अस्थिर सरकारको सम्भावना पनि रहन्छ । यस अवस्थामा सेयर बजार सरकारको नेतृत्व गर्ने दल, अर्थमन्त्री र उक्त सरकारले लिने आर्थिकमा बढी निर्भर रहनेछ । यस्तै सरकार परिवर्तनसँग सम्भावित नयाँ सरकारको गठनका आधारमा सेयर बजारमा स्पेकुलेसन र सोहीअनुरूप लगानी तथा कारोबार रणनीति अपनाउने विद्यमान रणनीतिले निरन्तरता पाउने सम्भावना पनि रहेको छ ।
अब के गर्ने ?
पक्कै पनि निर्वाचनको नतिजा के आउँछ र कसको सरकार गठन हुन्छ भन्ने अन्योल अझै केही हप्ता रहनेछ । जसलाई निर्वाचनपछि सेयर बजारमा गिरावट आउँछ जस्तो लाग्छ, उनीहरूले अहिले नै आफूसँग उपलब्ध सेयर बिक्री गरेर निर्वाचनको नतिजापश्चात्को राजनीतिक र सेयर बजारको अवस्था हेरेर पुनः लगानी तथा कारोबार गर्नु नाफामूलक हुन सक्छ ।
यस्तै जसलाई लोकतान्त्रिक सरकार वा गठबन्धनको सरकार बन्छ र सेयर बजारमा सकारात्मक प्रभाव पर्छ जस्तो लागेको छ, उनीहरूले पछि बढी मुनाफा कमाउने सम्भावना भएका तुलनात्मक रूपमा न्यून लागतका सेयर थप खरिद गरेर निर्वाचनको नतिजा आउँदासम्मको जोखिम लिनु उपयुक्त हुन सक्छ ।
वास्तविक लगानीकर्ताले भने निर्वाचनको नतिजा र त्यसको सेयर बजारमा सम्भावित असरलाई त्यति ध्यान दिनु पर्दैन । कम्पनीको आम्दानी, कारोबार, व्यवस्थापन, सञ्चालक, प्रतिसेयर आम्दानी, नेटवर्थजस्ता आधारभूत पक्षहरूलाई हेरेर अहिले किने पनि हुन्छ र लगानी रणनीति अनुरूप केही बेचेर नगद लिएर बस्दा पनि हुन्छ । लगानीकर्ताहरूले निर्वाचनपश्चात् वामपन्थी सरकार आयो र सेयर बजार ओरालो लागेको अवस्थामा नआत्तिइकन लगानी गरिएका कम्पनीहरूको सेयरको औसत लागत कम गर्न थप लगानी गर्ने रणनीति अख्तियार गर्नु उपयुक्त हुनेछ । यदि सेयर बजारले केही सकारात्मक मोड लिएको अवस्थामा चाहेको मुनाफा भएका र तुलनात्मक रूपमा बढी जोखिम देखिएका कम्पनीका सेयर बिक्री गरी राम्रा कम्पनीहरूमा लगानी स्थानान्तरण गर्नु बुद्धिमानी हुनेछ ।
कारोबारीहरूका लागि पक्कै पनि अन्योलको अवस्था बढी उपयुक्त हुन्छ र सो आधारमा आफूअनुकूलका हल्ला फैलाएर बढी मुनाफा कमाउने उपयुक्त समय निर्वाचनदेखि नतिजा प्रकाशित नहुँदासम्मको तरल अवस्था हो । यस्तै राजनीतिक तरलतासँगै थप स्पेकुलेसन र अनुकूल व्याख्यामार्फत मुनाफा संकलन गर्न सकिने हुँदा कारोबारीहरूका लागि मिलिजुली सरकार तुलनात्मक रूपमा बढी फाइदाजक हुन सक्छ ।
काराेवार दैनिकमा २०७४ मंसिर १७ गते प्रकाशित