बजारको अवस्था, लगानी र कारोबार रणनीति

आर्थिक वर्ष २०७७-७८ पुँजीबजारको विकास र विस्तारका हिसाबले निकै उत्साह र उमंगपूर्ण रह्यो । २०७७ साउन १ मा १३६२.३४ बाट खुलेर ३२.४३ ले बढेर परिसूचक (इन्डेक्स) १३९४.७७, कारोबार रकम रु. १.०४ अर्ब र बजार पुँजीकरण रु. १८.३५ खर्बको बजार २०७८ असार मसान्तमा इन्डेक्स २८८३.३८, कारोबार रकम रु. ८.१४ अर्ब र बजार पुँजीकरण रु ४०.११ खर्ब पुगेको छ । हुन त बजारमा दैनिक कारोबार रु. १९.५५ अर्ब, इन्डेक्स ३०२५.८२ र बजार पुँजीकरण रु. ४२.१६ खर्बसम्म पुगेको थियो । बजार सञ्चालक, नियामक, स्टक ब्रोकर, सरकार अर्बौंको लाभकर र कमिसन अनि कारोबारी पुँजीगत लाभबाट रमाउँदै गर्दा लगानीकर्ता पोर्टफोलियो मोटाएकोमा दंग छन् । एकै वर्षमा १५२१.०४ बिन्दु (१११.६५ प्रतिशत) ले बढेको बजार, वर्षान्त नजिक ७ प्रतिशत हाराहारी घट्दा र नियामकीय हस्तेक्षपसँगै बजारको अवस्थासम्बन्धी विवादास्पद आवाजहरू पनि उठे ।

बजारको अवस्था र अन्योलता

सामान्यतः बजारको अवस्था बढ्दो (बुल), घट्दो (बियरिस) र सामान्य (साइडवेज) का रूपमा जनाइन्छ । बुललाई पनि ‘बुल’ र ‘बुल रन’ तथा बियरिसलाई ‘सिजनल बियरिस’, ‘बियरिस’ र ‘क्र्यास’मा चित्रित गरिन्छ । विगत १८–२० महिनादेखि बढ्दै इन्डेक्स ३०२५.८२ र दैनिक कारोबार रु. १९.५५ अर्ब पुगेको बजार इन्डेक्स केही घटेर २८०१.१३ र कारोबार रु. ४.२२ अर्बमा ओर्लिएसँगै बजार अवस्था सम्बन्धमा तर्कवितर्क भए । विज्ञता र स्वार्थअनुरूप केहीले सिजनल बियरिस र बियरिसको सम्भावना औंल्याए भने कतिपयले बजार बुलरनमा नै रहेकाले सामान्य करेक्सन भने । जीडीपी बराबरको बजार पुँजीकरणसँगै सैद्धान्तिक रूपमा बढ्दो वा बुलको चरित्र प्रस्तुत गरिसकेको बजारका तथ्यांकले बियरिस वा क्र्यासको संकेत भने दिइसकेको थिएन । बजार उच्चतम बिन्दुबाट ७.५ प्रतिशत हाराहारी मात्र घटेको थियो, जबकि बियरिसमा बजार २० प्रतिशत बढीले घट्छ र क्र्यासमा हतास मानसिकता र मूल्यमा भारी गिरावट देखिन्छ ।

तर, बजारको तथ्यांकले एक वर्षमा इन्डेक्स १११.६५ प्रतिशतले बढ्दा बजार पुँजीकरण १२३.७० प्रतिशतले बढेको देखिन्छ । उपसूचकहरूमध्ये सबैभन्दा बढी व्यापार समूहको ३२५.०७ र कम लगानी समूहको ६.२६ प्रतिशतले बढ्दा सबैको चासो रहने बैंकिङ ७०.३६ प्रतिशतले बढेको छ । होटल तथा पर्यटन र अन्य समूह पुनःमिलान तथा लगानी समूह थप हुँदा उपसूचकको वृद्धिदरमा केही अन्योल देखिन्छ ।

आव २०७७/७८ मा नेपाली शेयरबजार

	२०७७ असार ३१ (२०७६/७७)	२०७७ साउन १	२०७८ असार ३१ (२०७७/७८)	उच्चतम विन्दु	न्यूनतम विन्दु	वार्षिक परिवर्तन
						विन्दुगत	प्रतिशत
नेप्से	१३६२.३४	१३९४.७७	२८८३.३८	३०२५.८२	१३८१.३७	१५२१.०४	१११.६५
सेन्सिटिभ	२८८.२४	२९५.०६	५४१.३१	५५०.२६	२८७.०७	२५३.०७	८७.८०
फ्लोट	९५.४६	९८.०२	२००.३४	२१०.२१	९६.७१	१०४.८८	१०९.८७
उपसमूह
बैंकिंग	११५३.००	११९३.९९	१९६४.२६	१९९७.६०	११७३.३८	८११.२६	७०.३६
विकास बैंक	१७११.४३	१७७१.४८	४६१६.७७	५०९९.८८	१७२३.४२	२९०५.३४	१६९.७६
वित्त	६५४.७०	६७१.५३	२५०२.१३	२६२६.७३	६४९.५९	१८४७.४३	२८२.१८
लघु वित्त	२४३८.९९	२४४५.४६	५३२२.६०	५६७२.९४	२३४३.५५	२८८३.६१	११८.२३
निर्जिवन विमा	६२४५.१८	६३२४.५५	१४०१६.११	१५४८६.३२	६३०६.८७	७७७०.९३	१२४.४३
जीवन विमा	८०८७.३३	८२१८.४८	१७०१७.५३	१८९९४.९६	८२७९.७४	८९३०.२०	११०.४२
जलविद्युत	९६६.१७	९७६.१	२८९२.५५	३२४१.३७	९४३.६०	१९२६.३८	१९९.३८
व्यापार	८७६.०५	८८९.९६	३७२३.८१	४६३८.४५	८२९.८६	२८४७.७६	३२५.०७
होटेल तथा पर्यटन	१४६७.७४	१४८०.००	३५५३.०१	४१२८.४६	२०६१.९७	२०८५.२७	१४२.०७
उत्पादन तथा प्रशोधन	२७०१.६९	२७४७.२४	६०८७.६४	६४४९.५८	२६५५.३७	३३८५.९५	१२५.३३
लगानी			१०६.२६	११३.२१	९२.७८	६.२६	६.२६
अन्य	७६८.५३	७७५.३१	२१३०.५८	२३५६.६३	७८४.४२	१३६२.०५	१७७.२३
बजार पूँजीकरण (रु. खर्ब)	१७.९३	१८.३५	४०.११			२२.१८	१२३.७०

विभिन्न स्रोतबाट संकलित र प्रसोधित अनौपचारिक तथ्यांक

वार्षिक तथ्यांकले उत्साहजनक अवस्था प्रस्तुत गर्दै गर्दा तत्कालीन अवस्थाले बजारको अन्योलता र अनिश्चितता प्रस्ट्यारहेको छ । मौद्रिक नीतिसँगै बजारको दिशा प्रस्टिने अपेक्षाविपरीत बढ्दो राजनीतिक अन्योलता, २०७८ असार २९ गते भएको सरकार परिवर्तनसँगै विगत सरकारले अध्यादेशबाट ल्याएको बजेट र नीति तथा कार्यक्रमको अन्योलताले बजारलाई पनि अन्योल र अस्थिर बनाएको छ । बजारको उचाइसँगै नियामकहरूबाट हस्तक्षेप र नियन्त्रणका प्रयासले बजारलाई अन्योलपूर्ण र लगानीकर्ता/कारोबारीलाई थप त्रसित बनायो । नयाँ आवबाटै होल्ड अवधिका आधारमा व्यक्तिलाई ५ र ७.५ प्रतिशतको फरक दरमा लाभकर, प्रिओपनमा घटाएर कायम २ प्रतिशतको मूल्यान्तर सीमा, रुपैयाँबाट १० पैसामा हुने मोलमोलाइको बजारमा प्रभाव अनिश्चित छ । बजार के हुन्छ ? स्पष्ट जवाफ कोहीसँग छैन र हुँदैन पनि । सरकारको निरन्तरता; नीति तथा कार्यक्रम; मौद्रिक नीति; धितोपत्र बोर्डको नीति; कोभिडको अवस्था र आर्थिक गतिविधि; कम्पनीहरूको मुनाफा र सम्भावित लाभांशजस्ता धेरै कुरासँगै लगानीकर्ता-कारोबारीको सोच र व्यवहारले बजारको अवस्था डोर्याउनेछ ।

सम्भावना र रणनीतिहरू

समयानुसार गति परिवर्तन गर्दै बजार चलिरहन्छ । माग र आपूर्तिअनुसार वैधानिक सीमाभित्र रहेर मूल्यान्तरका खेलाडीहरू धितोपत्र किनबेच गरिरहन्छन् भने मूल्यमा उतारचढाव पनि भइरहन्छ । घट्दो (बियरिस) बजारमा सुस्ताएको धितोपत्र आपूर्ति बढ्दो (बुल) बजारमा मूल्य बढेसँगै जुर्मराउँछ, जसले पुनःमूल्यमा दबाब दिँदै बजार सुस्ताउन बाध्य बनाउँछ । हेर्दा कारोबारीले निर्धारण गरेजस्तो लाग्ने मूल्य वास्तवमा धितोपत्रको माग–आपूर्तिमा निर्भर रहँदै बुलले बियरिस र बियरिसले बुललाई डोर्याउँछ ।

बजारको अवस्था जनाउने अंकहरूले केवल मानसिक उत्साह र निराशा मात्र दिन्छ । कारोबारीको वास्तविक लाभ किनबेचको सीप र लगानीकर्ताको लाभ लागत र लगानी व्यवस्थापन सीपमा निर्भर हुन्छ । अझ इन्डेक्स र पुँजीकरणको शुद्धतामै बारम्बार प्रश्न उठेको र इन्डेक्स कारोबार नहुने नेपाली बजारमा परिसूचक र पुँजीकरण केवल इक्विटी मार्केटका अंक मात्र हुन् ।

त्यसैले आफू कारोबार वा लगानी के गर्ने ?, स्पष्ट हुँदै कुन र कति लाभका लागि कति जोखिम लिने ?, बजार फरक अवस्थाको मूल्यगत अवसर र जोखिमको व्यवस्थापन कसरी गर्ने ?, र तुलनात्मक रूपमा लाभदायक कम्पनी छान्ने ? सीप र क्षमतामा खरो उत्रिन सके जुनसुकै बजारमा लाभ लिन वा नोक्सानी कम गर्न सहज हुन्छ । लहलहै र बजार परिसूचकको भरमा कारोबार वा लगानी केवल ज्यान र धनको क्षतिमात्र हुन सक्छ ।

कारोबारीले कम्पनीको आधारभूत पक्ष (फन्डामेन्टल) भन्दा बजारको तत्कालीन अवस्था र सम्भावित परिवर्तन, माग र आपूर्ति, मूल्यान्तरका खेलाडी र मनोदशा, मूल्यान्तरको सम्भावना र अवसर, आस र त्रास, विभिन्न जोखिम र अवसरको तथ्यांकीय÷प्राविधिक र व्यावहारिक विश्लेषण (टेक्निकल एनालाइसिस) गर्दै जोखिमवहन क्षमता, मूल्य हस्तक्षेप र मूल्यान्तरमा खेल्ने क्षमतासँगै लक्षित मुनाफाको आधारमा नाफा लिनु (प्रफिट बुक) वा नोक्सानी रोक्नु (स्टप लस) पर्छ । जति नै क्षमता र लाभको सम्भावना भए पनि अति धेरै र केन्द्रिकृत (कन्सट्रेड) जोखिम लिनु घातक हुनसक्छ । ‘घाँटी हेरर हाड निल्नु’ र ‘लोभले लाभ, लाभले विलाप’ अनि बढेको बजार कुनै न कुनै बिन्दुबाट घट्ने र घटेको पनि बढ्ने पक्ष मनन गर्नुपर्छ ।

कारोबारीले क्षणिक जोखिम लिँदा लगानीकर्ताले बहुपक्षीय र दीर्घकालीन जोखिम लिनुपर्ने हुँदा लगानीमा बढी नै चनाखो हुनुपर्छ । बजारको जुनसुकै अवस्थामा पनि लगानीकर्ताले धितोपत्रको बजार मूल्यभन्दा लागत र प्रतिफलमा अनि प्रतिफलभन्दा पहिले लगानी संरक्षणमा ध्यान दिनुपर्छ । तत्कालको अवस्थामा,

१. पोर्टफोलियोमा रहेका कम्पनीहरूको वित्तीय, व्यावसायिक र व्यवस्थापिक अवस्था, औसत लागत र मूल्यगत लाभको विस्तृत विश्लेषण गर्नुस् । अल्पकालीन लगानी, उल्लेख्य मुनाफा भएका, घाटामा भएका वा बढी घाटाको सम्भावना भएका सेयर केलाएर व्यवस्थापन गर्नुस् ।

२. मध्य वा दीर्घकालीन धारण वा पाल्ने (होल्ड) गर्ने सेयर वा कम्पनीको बजारको मूल्यान्तर, मूल्य, इन्डेक्सको चिन्ता छोडेर कम्पनीको व्यवसाय, सुशासन, सञ्चालक अनि व्यवस्थापन, मुनाफा, लाभांश र वृद्धिदरमा ध्यान दिनुस् ।

३. लगानीमा प्रतिफल मूल्यमा नभई लागतमा निर्भर हुने हुँदा औसत लागत बजार मूल्यभन्दा कम कायम गर्दै प्रतिफल बढाउन क्रियाशील रहनुस् । प्रत्येक न्यून मूल्यमा केही न केही सेयर किन्दै जानुस् । लगानीयोग्य रकम वा पछिका मूल्यगत अवसरका लागि उच्च मूल्यगत लाभका अथवा मर्ज-प्राप्तिको लाभकर छुटका सेयर बेचेर भए पनि केही रकम जोहो गर्नुस् ।

४. लगानीमा क्षणिक नाफाघाटाबाट उत्साहित र त्रसित नभई दीर्घकालीन र चक्रिय (कम्पाउन्डिङ) प्रतिफलमा ध्यान दिनुस् । अझ सेयरमा गरिने लगानीको वास्तविक प्रतिफल प्राप्त गर्न अन्य व्यवसायको तुलनामा निकै धैर्य र समय लाग्न नबिर्सनुस् । बजारको हरेक अवस्थाका लागि रणनीति र तयारी गर्नुस् ।

५. कारोबारीले विगतको छोटो अवधिमा राम्रो मुनाफा र मूल्य बढेकै आधारमा सुनिश्चित नाफा, घाटा नहुने र सदैव बढ्ने (बुमबुम) बजारका रूपमा बुझ्नु र किनबेच गर्नु घातक हुनेछ । प्रफिट बुक र स्टप लसमा चनाखो हुनुस् ।

६. लगानी सकेसम्म ऋणबाट नगर्न सुझाइन्छ । ऋणबाट लगानी गर्नेले बजारको अवस्था अनुसार मार्जिन कल, सावाँ–ब्याज भुक्तानीका लागि वैकल्पिक व्यवस्थासहित केही रकमको जोहोमा ध्यान दिनुस् ।

७. बजारको परिवर्तित अवस्थाअनुसार बढी जोखिमपूर्ण सेयरमा केही घाटा बुक गरेर भए पनि कम जोखिमपूर्ण सेयरमा सिफ्ट हुनुस् ।

८. बजारमा कोही पनि निपुण हुँदैन, हिजोको सफलता वा असफलताबाट सिक्दै अगाडि बढ्ने हो । त्यसैले लगानी वा कारोबार दुवै अवस्थामा सफलता र असफलताको समीक्षा गर्दै सुधारका लागि तत्पर रहनुस् । जुनसुकै अवस्थामा बजारबाट नभाग्नुस् । खेलमा टिक्न सके जितको सम्भावना सदैव रहन्छ ।

CDS and Clearing Limited (cdsc.com.np), 8 Dec 2021

काराेवार राष्ट्रिय दैनिकमा २०७८ साउन ३ गते प्रकाशित, बजारको अवस्था, लगानी र कारोबार रणनीति « (karobardaily.com)

सम्बन्धित अन्य लेख

१. वास्तवमा साइक्लिक बियरिस हो वा सिजनल बियरिस (dilipmuna.blogspot.com)

२. बजार बियरिस हो कि क्र्यास ? (dilipmuna.blogspot.com)

३. बियरिस र बियरिस ट्र्याप (dilipmuna.blogspot.com)

४. सेयर ज्ञान १ : सोझा लगानीकर्ता यसरी फस्छन् ‘बुल ट्रयाप’मा, यस्तो छ बच्ने उपाय (dilipmuna.blogspot.com)

Revised update 8 Dec 2021, 10.57 NST

एओएन, प्रिओपन, मार्केट डेप्थ र मूल्यान्तर

सेयर बजारमा मूल्यको खेल, कारोबार र कारोबारी बढेसँगै चलखेल, मार्केट डेप्थमा छेडछाड, साना लगानीकर्ताको हितको चर्चासँगै सोही बहानामा नियमनबाट सहजै व्यवस्थित र मर्यादित बनाउन सकिने प्रचलित कारोबार प्रणालीका सुविधामा नियन्त्रण र हस्तक्षेप बढेको छ । माग र आपूर्ति व्यवस्थापन गर्दै तोकिएको दायरामा बसेर मूल्यान्तरमा खेल्दै पुँजीगत लाभ (मुनाफा) कमाउने कारोबारीसँगै मोलमोलाई गर्दै लागत व्यवस्थापन गर्ने लगानीकर्ताको अधिकार र स्वतन्त्रतामा अंकुश आभाष दिएको छ । हालै प्रिओपन र एओएनमा नियामकीय निर्देशनसँगै मार्केट डेप्थसम्बन्धी आवाज खरिद बिक्री आदेश दिने विधि, विकल्प र बजार अवस्थाको अध्ययन र उपयोग नजान्दाको नतिजात होइन ? उपलब्ध विधिको उपयोग र सुधारभन्दा सुविधा खोस्दै बजार प्रणालीलाई प्रतिगमनतर्फ धकेल्न प्रयास त भएन ? मूल्यान्तरको खेलमा मुख्य औजार एओएन, प्रिओपन र मार्केट डेप्थलाई भुत्ते बनाउँदा खेलै निरश त हुन्न ? अनेका आशंका उब्जेका छन्, किनभने किनबेचमा निकै सहयोगी मार्केट डेप्थमा २०७२ पुस र एओएनसँगै प्रिओपनमा अनलाइन कारोबार प्रणाली (टिएमएस)बाट मात्रै आम लगानीकर्ताको पहुँच भएको हो ।

एओन

किन्न वा बेच्न खोजेको जति कित्ता/एकाइ तोकिएको मूल्यमा भए किनबेच हुने भएमात्र किन्छु वा बेच्छु, नभए किन्दिन वा बेच्दिन भन्ने क्रेता र बिक्रेताको मूल्य र परिणामको शर्तसँगै छनोटको अधिकार र स्वतन्त्रताको सम्मान गर्ने खरिद बिक्री आदेश विधि नै एओएन (अल–अर–नन) हो । यसमा कसैले १२१ कित्ता १ सय ४५ रुपैयाँका दरले किन्न वा बेच्न खोज्दा एक वा बढीले १४५ मा नै १२० कित्ता मात्र किन्छु वा बेच्छु भन्दा कारोबार हुँदैन, तर १४५ मा नै एक वा बढीले १२१ कित्ता किन्दा वा बेच्दा कारोबार हुन्छ । यसले लगानीकर्तालाई परिमाण र मूल्यगत स्वतन्त्रतासहित स्वनियन्त्रणको अधिकार दिन्छ । मुख्य कुरा लगानी योजनाअनुसार धितोपत्र किनबेच गर्दै लागत र पोर्टफोलियो व्यवस्थापनको सुविधा दिन्छ ।

लगानीकर्तामैत्री विधि भए पनि अस्वाभाविक र काल्पनिक माग सिर्जनाको आशंकाकै भरमा २०७८ जेठ ३० बाट नियामकीय निर्देशन भन्दै आधिकारिक सूचनाबिनै बजार सञ्चालकबाट खरिदतर्फको एओएन हटाएको छ । यसले क्रेताको परिमाणमा नियन्त्रण र स्वतन्त्रता खोस्दै बिक्रेताको निगाहमा किन्ने बाध्यता, खरिद अनिश्चितता र कमिसन लागत बढ्ने जोखिम निम्त्याएको छ । मानौं, प्रतिकित्ता रु.७३० को सेयर ७०० कित्ता एओएनमा किन्दा एकै कारोबार भए कुल रु. ५,१२,८३९ (प्रतिकित्ता रु. ७३२.६३) लाग्छ, तर सोही कित्ता ५०, १०, १५०, ३४०, ५५ र ९५ गरेर ६ कारोबारबाट खरिद हुँदा कुल लागत बढेर रु. ५,१३,००६ (प्रतिकित्ता रु ७३२.८७) लाग्छ र अर्को दिन किन्नुपरेडिपी शुल्क रु. २५ थप लाग्छ । बजार मूल्य नै तिर्दा पनि क्रेताले उल्लिखित ७०० कित्ता नै पाउने सुनिश्चित हुन्न, ६९७ कित्ता मात्र पनि खरिद हुनसक्छ ।

* प्रकाशित लेखमा त्रुटी भएकाेले सच्याइएकाे

बिक्रेतासँग भने बेच्न चाहेको सबै कित्ता उल्लिखित मूल्यमा किन्ने भए बेच्छु नभए बेच्दिन भन्ने अधिकार र स्वतन्त्रता कायमै छ । त्यसैले, मानौं १२१ कित्ता बेच्नु छ भने एओएनबाट १२१ कित्ता पूरै किने मात्रै बेच्ने सशर्त बिक्री आदेश दिएरआफ्नो बिक्री रणनीति सहजै कार्यान्वयन गर्न अनि एकै कारोबारमा बिक्री भए ब्रोकर कमिसन बचाउन सकिन्छ । एओन नरोजी १२१ कित्ता बेच्न खोज्दा १२० कित्ता मात्रै बिक्ने जोखिम रहन्छ । एकै काराेवारबाट बिक्री हुँदा कमिसन लागत घटेर बढि रकम पाउने सम्भावना पनि हुन्छ ।

एओएनबाट खरिदबिक्री अादेश  

Difference in cost with AON and NO-AON

Buying Qty 700	NO AON
	QTY	RATE	AMOUNT	COMMISSION	SEBON FEE	DP FEE	TOTAL (Rs)
Transaction 1	10	730	7300	29.2	1.095		7,330.30
Transaction 2	50	730	36500	135.05	5.475		36,640.53
Transaction 3	150	730	109500	405.15	16.425		109,921.58
Transaction 4	340	730	248200	918.34	37.23		249,155.57
Transaction 5	55	730	40150	160.6	6.0225		40,316.62
Transaction 6	95	730	69350	256.595	10.4025	25	69,642.00
Total Payable							513,006.59
Per Kitta cost							732.87
Buying Qty 700	AON
Transaction 1	700	730	511000	1737.4	76.65	25	512,839.05
Total Payable							512,839.05
Per Kitta cost							732.63

प्रिओपन सेसन

नेप्सेले प्रारम्भिक (प्रिओपनिङ) कारोबारका लागि छुट्ट्याएको ‘बिहान १०ः३० देखि १०ः४५ बजेसम्म’को १५ मिनेटभित्र धितोपत्रको खरिद बिक्री आदेश प्रविष्टि मात्र गर्न सक्छन् । कारोबार प्रणालीले ‘इकोनोमिक अर्डर क्वान्टिटी तथा इकोनिमिक अर्डर प्राइस’का आधारमा माग र आपूर्तिको सिद्धान्तबमोजिम निर्धारित समयभित्र प्रविष्ट सम्पूर्ण आदेशहरूलाई एकैपटक कार्यान्वयन गर्छ ।

प्रिओपनिङ सत्रले इच्छुकलाई नियमित कारोबार समयको भन्दा बढी जोखिम र मूल्यान्तरमा कारोबार गर्दै थप लाभको अवसर दिन्छ । सायद अनलाइन कारोबार प्रणालीसँगै लगानीकर्ताको पहुँचमा पुग्दै गरेको प्रिओपनमा न्यून सहभागितासँगै कानुनी र व्यावहारिक कमीकमजोरीमा सुधार छोडेर नियामकबाट २०७८ असार १० गते मूल्यान्तर सीमा नियमित सत्रको जस्तै ‘२ प्रतिशत घटी वा बढीको मूल्य सीमा’ कायम गर्न निर्देश नभएको छ । निर्देशन कार्यान्वयनसँगै उच्चजोखिम लिएर न्यून मूल्यान्तर र लाभमा कारोबारी इच्छुक नभए यस सत्र सञ्चालनको उपादेयता नै नरहन सक्छ ।

प्रिओपनिङ सत्र सम्बन्धी थप जानकारीका लागि प्रिओपनिङ, सर्किट र मूल्यान्तर (dilipmuna.blogspot.com)

मार्केट डेप्थ

बजारमा किन्न र बेच्न उपलब्ध धितोपत्रको मूल्य, परिमाण र आदेशको समग्र अवस्थावा बजारको गहिराई नै मार्केट डेप्थ हो । यसमा खरिदतर्फ उच्चतम मूल्यमा खरिद इच्छुक आदेश संख्या र कित्ता अनि बिक्रीतर्फ न्यूनतम मूल्यमा बिक्री इच्छुक कित्ता र आदेश संख्या क्रमशः पाँच र कुल परिमाण तालिकामा प्रस्तुत हुन्छ । यसले क्रेता र बिक्रेतालाई खरिद बिक्री आदेश प्रविष्टि गर्दा नै उक्त धितोपत्रको सम्भावित मूल्य, किनबेच हुनसक्ने कित्ता/एकाइको प्रारम्भिक जानकारी दिन्छ ।

नियमित कारोबार समयमा सार्वजनिक हुने मार्केट डेप्थकाको अध्ययन र विश्लेषण गर्दै चाहेको खरिद बिक्री आदेश दिन सबै स्वतन्त्र छन् । क्रेतासँग कारोबार लिमिट र बिक्रेतासँग बिक्री योग्य धितोपत्र हुनुपर्छ । टीएमएसबाट आफैंले मोलमोलाई गर्ने भए एलएमटी (लिमिट) रोजेर बिक्रीमा एओएनसहित वा खुला र खरिदतर्फ केवल मूल्य र परिमाण तोकेर एक दिन, निश्चित मितिसम्म वा रद्द नहुँदासम्मलाई खरिद बिक्री आदेश दिन सकिन्छ । निशर्त बजारमूल्यमा किनबेच गर्न एमकेटी (मार्केट) छानेर केवल परिमाण उल्लेख गरी किनबेच आदेश दिन सकिन्छ । ब्रोकरमार्फत (अफलाइन) किनबेच गर्नेले उल्लिखित सुविधा नपाए पनि मार्केट डेप्थ हेरेर देखिएको परिमाण र मूल्यमा उक्त धितोपत्र उपलब्ध भए वा नभएको जानकारी लिँदै खरिद बिक्री आदेश प्रविष्टि गराउन सकिन्छ ।

Market Depth

असर र सुधार

कारोबार प्रणालीले दिएका लगानीकर्तामैत्री सुविधा उपयोग गर्दै लागत, जोखिम र लाभ व्यवस्थापन गर्नुको सट्टा लगानीकर्ता समूह, केही लगानीकर्तासँगै नियामक समेत चलखेल र लगानीकर्ताको हित संरक्षण भन्दै सुविधा कटौतीमा अग्रसरले बजारमा नकारात्मक प्रभाव पर्न सक्छ ।

एओएन विधि र लाभबारे सुसूचित गराएर उपयोग बढाउनुको सट्टा क्रेताको हातबाट एकतर्फी एओएन सुविधा खोस्दै बिक्रेताको हातमा सुम्पिदा बढ्दो बजारमा राम्रो देखिए पनि पछि बिक्रेता हावी भएर बजार घट्दा के गर्ने?, कसैसँग व्यवहारिक उत्तर नहोला । एओएनकै कारण माग–आपूर्ति, मूल्य वा मार्केट डेप्थ प्रभावित लागेको भए शंकास्पद वा निश्चितभन्दा ठूला आदेशको सूक्ष्म नियमन, आदेश परिमार्जन र कार्यान्वयनका निगरानी, कानुनतः आदेश प्रविष्टि अगाडि आवश्यक न्यूनतम २५ अग्रिम भुक्तानीको छानबिन, एकपटकमा कम्पनीको पुँजी वा सूचीकृत धितोपत्रको कित्ता/एकाइको आधारमा निश्चित प्रतिशतभन्दा बढी आदेश प्रविष्ट नहुने प्रणालीगत व्यवस्था गर्न सकिन्छ । एओएन हटाउँदा दुवैतिर र प्रति आदेशको आधारमा ब्रोकर कमिसन लिइनुपर्छ । अन्यथा, दुवैतिर एओएन र पूरै परिमाण एकैपटक हुँदा मात्र कारोबार म्याचिङ हुनुपर्छ ।

एओएनसँगै कारोवार प्रणाली र मानवीय स्वभावले मार्केट डेप्थमा केही अस्वाभाविक लाग्ने माग–आपूर्तिको परिमाण देखिए होलान् । मार्केट डेप्थ राम्ररी केलाउन सक्दा, त्यस्ता परिमाण लगानी र मोलमोलाइको अवसर हुनसक्छ । होइन, किन्ने वा बेच्ने स्वार्थअनुरुप रणनीतिक खरिद बिक्री आदेशको प्रविष्टि गर्दै मोलमोलाइ वा मूल्यान्तरलाई नै अवाञ्चित र चलखेल मान्ने हो भने निश्चित मूल्य र अधिकतम कित्ता/एकाइ तोक्दै बढिको मूल्यका कारोबारलाई कालोबजारी मान्नुपर्ने हुनसक्छ ।

पक्कै, प्रिओपनको मान्यता अनुरूप कारोबारसँगै नियमित कारोबारलाई निर्देशित गर्न र विम्ब पस्कन सकेको छैन । यसलाई कानुन सम्मत र व्यावहारिक बनाउन, मूल्यान्तर सीमा नियमित कारोबारको भन्दा कम्तीमा दुई गुणा, ख, कारोबार हुने न्यूनतम १०० कित्ता, ग, प्रिओपनको औसत मूल्यबाट नियमित सत्रका लागि सन्दर्भ मूल्य लिँदै सर्किट गणना, घ, लगानीकर्ता सहभागिता, सचेतना र पहुँच प्रवद्र्धनसँगै विद्यमान कानुनी र प्रणालीगत विवाद समाधान गरिनुपर्छ ।

लगानीकत्र्ताले सुधारको आवाज उठाउँदै उपलब्ध सुविधा उपयोग गर्दै अधिकतम लाभ लिनुुपर्छ । नियामकले कानुनको परिपालना र नियमनबाटै स्वस्थ र मर्यादित कारोवार सुनिश्चित गर्नुपर्छ । जोखिमवहन क्षमताअनुसार उपयुक्त विधिबाट किनबेच आदेश प्रविष्टिमा रोक लगाउँदै स्वतन्त्र बजारमा नियन्त्रण गरिनु हुँदैहुन्न ।

हालैका नियामकीय हस्तक्षेप र नियन्त्रणसम्बन्धी थप जानकारीका लागि पुँजीबजार नियमन कि नियन्त्रण ? (dilipmuna.blogspot.com)

काराेवार दैनिकमा २०७८ असार २० गते प्रकाशित, एओएन, प्रिओपन, मार्केट डेप्थ र मूल्यान्तर « (karobardaily.com)