FY2078-79 Q2: त्रुटिपूर्ण वित्तीय विवरण, अंकको होड र निरीह लगानीकर्ता

पुस मसान्त, लगानीकर्तालाई लाभांशको हतारो र बैंकलाई साधारणसभाकोे चटारोसँगै नियामकले त्रैमास सकिएको सात दिनभित्र विवरण प्रकाशित गर्नु भन्ने झटारोबीच २०७८-०७९ को दोस्रो त्रैमासिक वित्तीय विवरण प्रकाशित भए । २६ बैंकले २०७७-०७८ को साधारणसभा सम्पन्न गरे ।

हतारो र चटारोमा सिभिल र नेपाल एसबीआईले पारित लाभांश समायोजन गर्न भ्याएनन् वा चाहेनन् । तैपनि नियमानुसार प्रमुख कार्यकारी अधिकृतले प्रकाशित विवरणको व्यक्तिगत जिम्मेवारी लिँदै जानेबुझेसम्म सत्य, तथ्य र पूर्ण भएको तथा लगानीकर्तालाई लगानी निर्णय लिन आवश्यक कुनै विवरण नलुकाइएको उद्घोष गरे । चुक्ता पुँजी, सञ्चित कोष, जगेडा कोषसँगै प्रतिसेयर आय (ईपीएस), मूल्य आम्दानी अनुपात (पीई), नेटवर्थ गणना र तुलना अलमल्यायो र केही झुक्यायो ।

बैंकहरूको २०७८—७९ पुसमसान्तको केही सूचक र तथ्यांक

क्रम	बैंक	चुक्ता पूँजी (रु. अर्ब)	जगेडा कोष (रु. अर्ब)	ग्राहक निक्षेप (रु. अर्ब)	ग्राहक कर्जा तथा सापटी (रु. अर्ब)	अवधिको खुद नाफा (रु. अर्ब)	उपलब्ध वितरण योग्य मुनाफा (रु. अर्ब)	प्रतिसेयर आय (रु.)	नेटवर्थ (रु.)	पूँजीकोष (%)
१	एनआईसी एसिया	११.५६	८.७७	२९४.९४	२६१.९२	२.४०	०.८६	४१.५४	१९९.८९	१२.४३
२	ग्लोबल आइएमई	२३.८०	९.२२	२७१.९०	२५६.४३	२.६६	१.४९	२२.३९	१४४.९७	१२.७०
३	नविल	१८.५०	१४.६३	२३२.५५	२१५.२१	२.१८	१.४५	२३.५९	१८४.२८	१३.५८
४	एभरेष्ट	९.४३	८.३०	१६५.२२	१४२.६५	०.८४	२.४६	१७.८०	२२०.६९	१२.१२
५	कृषि विकास	१३.१९	१०.४३	१५७.४९	१७४.२९	१.४२	०.६८	१९.११	२०६.६३	१६.३०
६	नेपाल	१४.४१	१७.४७	१८२.८४	१६३.११	१.४२	०.४१	१९.६७	२३८.१२	१५.३९
७	सिद्धार्थ	१२.५२	८.०७	१८८.८०	१७६.८८	१.५८	०.६९	२५.१९	१७१.२५	१२.८८
८	एनएमबी	१८.३७	५.१९	१८१.७०	१७२.१५	१.७१	०.८७	१८.६४	१३६.८०	१४.०८
९	प्राइम कमर्सियल	१८.६६	५.९५	१५८.९३	१५४.३९	१.६८	०.८९	१७.९९	१३६.९१	१२.९७
१०	मेगा	१६.१२	३.७१	१४१.१८	१४३.६१	१.४०	०.८३	१७.३७	१३३.०६	१२.८३
११	नेपाल इन्भेष्टमेन्ट	१८.३१	१४.०९	१७३.६८	१६५.१६	१.६२	०.२६	१७.७४	१७८.३८	१४.४७
१२	स्ट्याण्डर्ड चार्टड	९.४३	५.८३	८६.२९	७६.१०	१.०९	०.७५	२३.०५	१८०.२८	१५.९५
१३	प्रभु	१२.७१	४.८३	१६३.६०	१४२.३३	१.२६	०.५४	१९.८६	१४३.५४	१२.८९
१४	सानिमा	११.३३	३.९६	१४४.५३	१३५.८९	१.०८	०.५८	१९.०२	१४०.०२	१३.२८
१५	नेपाल एसबिआई	९.८३ (९.४९)	५.५७	११२.९०	१०८.७१	०.७८	०.९९	१५.९३ (१६.४९)	१६९.०८	१३.२८
१६	माछापुच्छ्रे	१०.२६	२.८६	१३७.५०	१३१.९९	१.०१	०.६४	१९.७१	१३४.५१	१२.५९
१७	सिटिजन्स	१४.२०	४.७२	१४१.०९	१२७.५७	१.२४	०.७१	१७.४५	१३८.४८	१३.५६
१८	लक्ष्मी	११.५५	४.४९	१३०.८१	१२६.१८	०.८२	०.५३	१४.१५	१४६.२४	१२.२०
१९	कुमारी	१४.७१	४.२७	१५९.८२	१५५.९६	०.९५	०.१४	१२.९४	१३०.८५	११.६९
२०	हिमालयन	१२.९७	७.१५	१६५.५१	१५०.६८	०.७४	०.२५	११.४७	१५७.०५	११.६१
२१	नेपाल क्रेडिट एण्ड कमर्स	११.१४	३.८३	१२०.१३	११३.४८	०.९०	०.४४	१६.१७	१३८.४१	१२.४३
२२	बैंक अफ काठमान्डू	१०.६२	५.८४	१०३.०३	१०३.५९	०.७२	०.३६	१३.५४	१५८.५०	१३.४१
२३	सनराइज	१०.१२	४.६०	१२९.२४	१२०.३९	०.७५	०.१०	१४.७४	१५१.७९	१२.७०
२४	सिभिल	९.०८ (८.६४)	१.५४	९१.७०	८३.४३	०.५०	०.७०	११.११ (११.६६)	१२९.३९	१५.१२
२५	नेपाल बंगलादेश	१०.०९	५.२७	८०.७१	७४.९१	०.८१	०.३३	१६.०९	१५७.१८	१३.७५
२६	सेञ्चुरी	९.५५	१.५७	९२.२०	८५.२१	०.७२	०.४५	१५.१२	१२१.१९	११.९४
२७	राष्ट्रिय बाणिज्य	१३.९४	१५.८५	२४२.५७	१९५.४३	१.९२	१.३९	२७.५४	२२३.६१	१३.७२
	जम्मा	३५६.३७	१८८.०३	४२५०.८७	३९५७.६६	३४.२१	१९.७९
	औसत	१३.२०	६.९६	१५७.४४	१४६.५८	१.२७	०.७३	१८.८५	१६१.८९	१३.३३

नोटः बैकको प्रकासित वित्तिय विवरणमा आवश्यकतानुसार परिमार्जित तथ्यांक । माथि उल्लिखित सूचकसँगै संचित नाफा, खुद ब्याज आय, संचालन मुनाफा, एनपिएल र पीईको औसतका आधारमा स्वध्ययनका लागि स्कोरिङ गरी निर्धारित बैंकको क्रमांक । सिभिल र नेपाल एसबिआईको कोष्टको प्रकाशित अंक । 

चुक्ता पुँजी तथा जगेडा कोष

प्रकाशित विवरणमा कुल चुक्ता पुँजी ३५५.६१ अर्ब देखिए पनि लाभांश समायोजनसँगै सिभिलको ९.०८ र नेपाल एसबीआई बैंकको ९.८३ अर्ब हुँदा कुल चुक्ता पुँजी करिब १४.३३ प्रतिशतले बढेर ३५६.३७ अर्ब र औसतमा रु. १३.२० अर्ब रुपैयाँ पुगेको छ । सबैभन्दा बढी ग्लोबल आईएमईको रु. २३.८० अर्ब र कममा सिभिलको ९.०८ अर्ब रुपैयाँ हुनेछ ।

लाभांशका लागि सञ्चितिसँगै प्रिमियम रकम उपयोगले ६ वटा बैंकसँग केवल ५६.६१ करोड रुपैयाँ सेयर प्रिमियम बाँकी छ । औसत ६.९६ अर्बको जगेडा कोषमा बढी नेपाल बैंकसँग १७.४७ अर्ब, नबिलसँग १४.६३ अर्ब र नेपाल इन्भेस्टमेन्टसँग १४.०९ अर्ब र कम सिभिलसँग १.५४ अर्ब रुपैयाँ मात्र छ । लाभांश समायोजनपछि सिभिल र नेपाल एसबीआईको सञ्चित तथा जगेडा कोष फरक हुनेछ ।

निक्षेप र कर्जा

विकास बैंक र वित्तीय संस्था गाभ्दै अनि निक्षेपमा ब्याज बढाउँदा पनि बैंकको निक्षेप औसतमा १५.९० प्रतिशतले मात्र बढ्दा कुल निक्षेप ४,२५०.८७ अर्ब तथा औसतमा १५७.४४ अर्ब रुपैयाँ पुगेको छ । ग्राहकबाट निक्षेपमा २९४.९४ अर्ब रुपैयाँ संकलन गरी एनआईसी एसिया पहिलो र ८०.७१ अर्बसहित नेपाल बंगलादेश अन्तिम भयो ।

सुस्त निक्षेप वृद्धि तर कर्जा २७.६६ प्रतिशतले विस्तार हुँदा बैंकमा कर्जायोग्य रकमको अभाव र कर्जा–निक्षेप (सीडी) अनुपात अनि पुँजीकोषमा दबाब देखियो । २०७९ असार मसान्तसम्म सीडी अनुपात ९० प्रतिशत कायम गर्ने नियामकीय निर्देशन हुँदा पुस मसान्तको औसत नै ९०.०७ प्रतिशत छ । ग्राहक कर्जा तथा सापटी बढेर कुल ३,९५७.६६ अर्ब रुपैयाँ तथा औसतमा १४६.५८ अर्ब रुपैयाँ हाराहारी पुगेको छ । एनआईसी एसियाले २६१.९२ अर्ब कर्जा प्रवाह गर्दा नेपाल बंगलादेशले केवल ७४.९१ अर्ब रुपैयाँ कर्जा दियो ।

खुद मुनाफा, प्रतिसेयर आय र नेटवर्थ

बढ्दो प्रोभिजन, कस्ट अफ फन्ड र बेस रेट अनि खुम्चिँदो ब्याजदर अन्तर (स्प्रेड) ले उच्च कर्जा विस्तारका बाबजुद खुद मुनाफा करिब १० प्रतिशतले मात्र बढ्यो । खुद मुनाफा रकममा सबैभन्दा बढी ग्लोबल आईएमईको २.६६ अर्ब, घटी सिभिलको ५० करोड र औसत १.२७ अर्ब रुपैयाँ देखिन्छ ।

वित्तीय विश्लेषण र लगानी निर्णयको मुख्य आधार ईपीएस गणना गर्दा २४ बैंकले पारित बोनस सेयर समायोजन गर्दा सिभिलले हुने रु. ११.११ को सट्टा ११.६६ र नेपाल एसबीआईले रु. १५.९३ को सट्टा १६.४९ प्रकाशित गरे । विवरणअनुसार बैंकको औसत ईपीएस रु. १८.८५ हुँदा रु. ४१.५४ सहित एनआईसी एसिया अब्बल र करिब १ सय ५० प्रतिशतको मुनाफा बढाउँदा पनि सिभिल रु. ११.११ सहित कमजोर देखियो । हालै पुँजी समायोजित ईपीएसकै आधारमा कम्पनीको मूल्यांकन र लगानी व्यवस्थापन जोखिमपूर्ण हुन सक्छ । लगानी गर्दा कम्तीमा विगत र सम्भावित ईपीएस, औसत, शुद्धता हेर्नुपर्छ । लाभांश खोज्नेको चासो प्रतिसेयर वितरणयोग्य मुनाफा (डीपीएस), प्रकाशित विवरणअनुसार एभरेस्टसँग रु. ५२.१८ उपलब्ध हुँदा कुमारीसँग केवल रु. १.८८ छ । फरक विधिबाट प्रस्तुत डीपीएस हेरेर सम्भावित लाभांशको अनुमान गर्दै लगानी व्यवस्थापन पनि जोखिमपूर्ण हुन सक्छ ।

सेयरधनीको कुल सम्पत्ति देखाउने प्रतिसेयर नेटवर्थ औसत रु. १६१.८९ हुँदा बढी हुने नेपाल बैंकको रु. २३८.१२, राष्ट्रिय वाणिज्यको रु. २२३.६१, एभरेस्टको रु. २२०.६९ र कृषि विकासको रु. २०६.६३ र सेञ्चुरीको कम रु. १२१.१९ छ । सिभिलको रु. १२९.३९ र नेपाल एसबीआईको रु. १६९.०८ नेटवर्थ समायोजनसँगै केही घट्नेछ ।

पुँजीकोषको अवस्था

हाल बैंकले भारित जोखिम सम्पत्ति (आरडब्लूए) को आधारमा प्राथमिक पुँजीकोष न्यूनतम ८.५ प्रतिशत र समग्रमा न्यूनतम ११ प्रतिशत पुँजीकोष कायम गर्नैपर्छ । तोकिएको पुँजीकोष कायम नहुँदा लाभांश रोक्का वा शीघ्र सुधारात्मक कारबाही हुन सक्छ । २०७७-७८ मा एनआईसी एसियाको प्राथमिक पुँजीकोष ७.५१ प्रतिशत मात्र हुँदा प्रस्तावित लाभांश अस्वीकृति भयो । अत्यधिक जोखिम लिँदै नाफा कमाउन नियामकीय व्यवस्थाको उल्लंघन र लाभांश बाँड्नै नसक्ने अवस्थामा पुँजीकोष पु¥याउनु व्यवस्थापनको हदै गैरजिम्मेवारी हो । विवरणअनुसार कृषि विकासको सबैभन्दा बढी १६.३० र कम हिमालयनको ११.६१, कुमारीको ११.६९ र सेन्चुरीको ११.९४ पुँजीकोषसहित औसतमा कायम १३.३३ प्रतिशत सन्तुलित मान्नुपर्छ । सम्पत्तिको जोखिम भार र पुँजी गणनायोग्य रकमअनुसार परिवर्तनशील पुँजीकोषको जानकारी नराख्दा लगानी र लाभांश जोखिम बढ्छ । नेपाल राष्ट्र बैकबाट २०७८ माघ २८ मा जारी मुख्य वित्तिय सूचक अनुसार एनअाइसी एसियाकाे ७.८० र माछापुच्छ्रेकाे ८.०९ प्रतिशतमात्र प्राथमिक पुँजीकाेष छ, जुन नियामकीय व्यवस्था ८.५ भन्दा कम हाे । जसले गर्दा उनीहरूले २०७८–७९ काे लाभांस वितरण गर्न पाउने सम्भावना न्यून देखिन्छ । यस्तै लक्ष्मी ८.५१, प्रभु ८.५५, सिद्धार्थ ८.६३ र कुमारीकाे ८.८८ प्रतिशतकाे प्राथमिक पुँजिकाेषकाे दवावमा देखिन्छन् । पुजीकाेषकाे अवस्था  यहाँ हेर्नसक्नु हुन्छ ।

पुँजीकाेषलाइ सहज रूपमा व्यवसाय संचालनका लागि ताेकिएकाे पुँजीयाेग्य रकमकाे रूपमा बुझ्न सकिन्छ । याे निकै बढि वा घटि हुँदा कम्पनीलाइ नाेक्सानी हुन्छ जस्ताे नुन धेरै वा थाेरै हुँदा खानाकाे स्वाद बिग्रन्छ । यस्तै शेयरधनीकाे वा पुँजीयाेग्य रकमकाे पर्याप्तता र परिचालन कसरी भैरहेकाे छ, पुँजीकाेषले जनाउँछ । यसकाे गणना वासेल विधीमा ताेकिएकाे सुत्रमा गरिन्छ र विद्ममान नियमानुसार बैकहरूकाे प्राथमिक (टायर वन) तथा पुरक (टायर टु) समेत कुल पुँजीकाेष न्यूनतम ११ प्रतिशत हुनुपर्छ । थप जानकारीका लागि "पुँजीकोषका लागि ‘अग्राधिकार सेयर’ कि ‘डिबेन्चर’ ?" पढ्नुस् ।

मूल्य आम्दानी अनुपात

कम्पनीप्रति आशावादी र त्रसित लगानीकर्ताले विद्यमान वा सम्भावित आयका आधारमा सेयरको माग र आपूर्तिलाई मूल्यमा व्यक्त गर्ने मूल्य आम्दानी अनुपात (पीई) प्रत्येक कारोबारसँगै परिवर्तन हुन्छ । त्यसैले प्रकाशित वा विगतको पीईभन्दा प्रचलित मूल्य वा आफ्नो लागतका आधारमा कति पीई हेर्नुपर्छ । पीईलाई लगानी निर्णयको मानक बनाउँदै गर्दा ईपीएसको शुद्धता, सम्बन्धित क्षेत्रको औसत पीई बुझ्न अनि कम्पनीको व्यावसायिक र मुनाफा विस्तारलाई आकलन गर्न नसके गलत निर्णयको सिकार हुने सम्भावना रहन्छ । २०७८ माघ २० को अन्तिम मूल्यमा लगानीकर्ताले सूचीकृत बैंकको सेयर औसत २१.९६, नबिलको सबैभन्दा बढी ४७.५७ र ग्लोबल आईएमई १६.२२ कम पीईमा किनबेच गरे ।

लगानी व्यवस्थापन

एनआईसी एसियाबाहेक सबै बैंकले २०७७-०७८ को वार्षिक साधारणसभा सम्पन्न गरी लाभांश पारित गरे । नेपाल इन्भेस्टमेन्ट, हिमालयन र नेपाल बंगलादेशले कारोबार रोकिँदा कायम मूल्यमा अनि सिभिल र नेपाल एसबीआईले पुँजी समायोजन नगरी नै आधारभूत सूचकहरू गणना गरे । यस्ता त्रुटिपूर्ण आँकडामा विश्लेषण र लगानी निर्णय गर्न बाध्य नेपाली लगानीकर्तामा बिग मर्जको नियामकीय दबाबसँगै अंकमा पहिलो र ठूलो बन्ने होडले सिर्जित जोखिमहरू थपिएका छन् । कुन बैंक, कोसँग, कसरी गाभिन्छ ? कहिले, कसको, कतिमा कारोबार रोकिन्छ र खुल्छ ? कुन बैंकको लाभांश रोकिन्छ ? के कारबाहीमा पर्छ ? अन्योल छ ।

सार्वजनिक तथ्यांकले चुक्ता पुँजी, मुनाफा रकम, पीईमा ग्लोबल आईएमई; जगेडा कोष र नेटवर्थमा नेपाल बैंक; ग्राहक निक्षेप, कर्जा तथा सापटीसँगै ईपीएसमा एनआईसी एसिया; पुँजीकोषमा कृषि विकास राम्रा देखिन्छन् । चुक्ता पुँजी, जगेडा कोष, खुद मुनाफा, ईपीएसमा सिभिल; ग्राहक निक्षेप, कर्जा तथा सापटीमा नेपाल बंगलादेश; पुँजीकोषमा हिमालयन; वितरणयोग्य मुनाफामा सनराइज; नेटवर्थमा सेन्चुरी तथा सञ्चित मुनाफामा कुमारी नराम्रा देखिन्छन् ।

जति नै सत्य, तथ्य र पूर्ण भने पनि प्रकाशित विवरणले भविष्यको सटीक आकलनमा सघाउँदैन र लगानीमा प्रतिफल सुनिश्चित गर्दैन । उच्च ईपीएस र डीपीएसले पनि लाभांश सुनिश्चित नगर्नेमा एनआईसी उदाहरण बनेको छ । लगानी निर्णय वा व्यवस्थापन गर्दा सम्भावित मुनाफा, ईपीएस, पीई, नेटवर्थ र पुँजीकोष (प्राथमिक समेत) सँगै लाभांश प्रतिफल दर (डिभिडेन्ड यिल्ड), इक्विटीमा प्रतिफल (आरओई), बजार र किताबी मूल्य अनुपात (पीबी रेसियो), निष्क्रिय कर्जा र तरलताको अवस्था, व्यवसायको वृद्धि, सुशासन अनि लगानीको उद्देश्य, अवधि, पुँजीको स्रोत, अपेक्षित मुनाफा, जोखिमवहन/व्यवस्थापन क्षमता, गाभ्दा वा गाभिँदाको सम्भावित अवस्था पनि ध्यान दिनुपर्छ । नियामकीय व्यवस्था र परिपालनामा चनाखो हुनुपर्छ ।

(लेखकै आधारमा लगानी र जोखिममा लेखक भागीदार हुनेछैन ।) 

काराेवार दैनिकमा २०७८ माघ २३ गते प्रकाशति, त्रुटिपूर्ण वित्तीय विवरण, अंकको होड र निरीह लगानीकर्ता « (karobardaily.com)

to download PDF version click

Key Financial Indicator

to download PDF version click

यो तथ्यांकीय विश्लेषण व्यक्तिगत प्रयोजनका लागि गरिएको सामान्य अध्ययन हो । लगानी निर्णय गर्दा आफ्नो जोखिम लिने क्षमता, उदेश्य, रकमको स्रोत जस्ता धेरैपक्षमा ध्यान दिनुपर्छ । तथ्यांकलाइ पुनः विश्लेषण गर्न नबिर्सनु होला । लगानीकर्ताहरुले स्वविकेमा यस त्रैमासको ईपिएसलाई व्यवहारिकता र विश्वसनीयताकाे कसीमा थप विश्लेषण गरी लगानी निर्णयमा प्रयोग गर्न सुझाइन्छ । प्रकाशित वा उल्लेखित तथ्यांककाे आधारमा लगानी र सिर्जित लाभहानी र जाेखिमकाे भागिदार र जिम्मेवार लेखक हुनेछैन, स्वयम् हुनुपर्नेछ ।

वित्तिय विवरणकाे विश्वसनीयतामा अर्काे लेख

१. त्रैमासिक वित्तीय विवरण : शुद्धता र पारदर्शिता

२. लगानी निर्णयमा मूल्य आम्दानी अनुपात (पीई)काे भूमिका र प्रयाेग बुझ्न

Revised/updated 11 Feb 2022, 13:40 NST

सेयरबजारमा ‘फलानोवाद’को हौवा

हामी नेपाली जिम्मेवारी पन्छाउन, दोषारोपण गर्न र औंला तेस्र्याउन माहिर । ‘फलानो’ले यस्तो र उस्तो गरेकोले वा ‘फलानो’ले गर्छ भन्दै जिम्मेवारी पन्छाउन र दोष लाउन जहिले र जहाँ पनि अगाडि । दैनिक व्यवहार, राजनीति वा धितोपत्र बजार सबैतिर उस्तै । थाहा छ, राजनीतिक नेता चुन्ने र सरकार बनाउने अन्तिम जिम्मेवारी नागरिककै । पञ्चायती, लोकतान्त्रिक वा गणतान्त्रिक हरेक प्रणालीमा हामी नेपाली नागरिकबाट चुनिएका नेता र पार्टीले नै सरकार बनाउँदै राज्य सञ्चालन र नीतिनिर्माण गर्दै आएका छन्, तर सदैव नेता र पार्टीलाई गाली र दोष दिन छोड्दैनौं । यस्तै नियति धितोपत्र बजारले पनि भोग्दै छ ।नेपाली धितोपत्र बजार जति नै स्वचालित र करिब तीन दशकको हुँदै गर्दा पनि ‘फलानोमय’बाट अछुतो रहन सकेन । ‘फलानो’ले भनेको ‘फलानो’ कम्पनीको ‘फलानो’ सेयरको मूल्य यति पुग्छ, यस्तो हुँदै छ, यति लाभांश, यति मुनाफा, यति परिसूचकजस्ता ‘फलानो’ कुरा सुनेर किनबेच (कारोबार) र धारण (होल्ड) गर्नेको कमी न हिजो थियो, न आज छ, न भोलि नै हुनेछ । आफैंले कम मूल्यमा किनबेच गर्दै नेप्से परिसूचक (इन्डेक्स) उच्चतम बिन्दु ३२०० बाट घटाउँदै २२०० तिर ल्याउने तर दोषारोपणकै लागि अमूक पार्टीको नेता र मन्त्रीलाई ‘फलानो’का रूपमा उभ्याइयो । यही मौकामा अर्को अमूक पार्टीको ‘फलानो’ नेताले अर्को पार्टीको नेतालाई दोष थोपर्ने र सहानुभूति बटुल्नेदेखि अर्थविद् र राज्यका मन्त्रीहरूसमेत बजार सिद्धान्तविपरीत आरोप–प्रत्यारोप र बचाउमा ‘फलानो’का रूपमा उत्रे । तर्साएर सस्तोमा किन्ने र डराएर सस्तोमा बेच्नेहरूले गर्दा झरेको मूल्य र परिसूचकको दोष चाहिँ ‘फलानो’मा थोपर्ने काम भए ।

अर्थतन्त्रको बिग्रँदो अवस्था, तरलताको समस्या, बढ्दो ब्याजदरजस्ता आधारभूत तथ्यका जानकार (‘फलानो’) हरू समेत सतही कुरा गर्दै वा स्वार्थपरक तथ्यांक पस्कँदै विज्ञता र विश्लेषण प्रस्तुत गर्न र आमलगानीकर्तालाई दिग्भ्रमित पार्न अग्रसर भए । यस्तै परिवर्तित आर्थिक सूचांकहरूको सूचीकृत विभिन्न क्षेत्रका कम्पनीमा पर्न सक्ने फरक प्रभावलाई बेवास्ता गर्दै समग्र बजारलाई स्वार्थअनुरूप हिँडाउने वा निश्चित स्वार्थसमूहको लाभका लागि समग्रतामा विश्लेषण ‘फलानो समूह’बाट गरिए । चाहे बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई प्रत्यक्ष धितोपत्र कारोबारमा लगाइएको अप्रत्यक्ष रोक, ५१ कम्पनीको सूची, कारोबार र लगानीमा फरक लाभकरको दर, ४–१२ को व्यवस्था वा तरलता संकुचनको अवस्था, ब्याजदर र त्यसमा भएका व्यवस्थाहरू । प्रत्येक व्यवस्था र अवस्थामा स्वार्थअनुरूप व्याख्या, विश्लेषण गर्दै कतिपय अवस्थामा ‘फलानो समूह’लाई उभ्याउने, बोलाउने काम स्वार्थ समूहबाट भए । कतिपय अवस्थामा ‘फलानो समूह’ले वास्तविक किनबेचमा संलग्न हुने ‘म समूह’लाई प्रभावित पार्दै मूल्यमा खेल्दै परिसूचक र पुँजीकरणलाई दबाब दिए ।

यसरी धितोपत्र बजारमा हावी ‘फलानो समूह’मा सीधै कारोबारमा उत्रने ‘म’ बाहेकका सबै पर्छन् । अर्थात् ‘म समूह’ले आरोपित वा औंला तेस्र्याउने सबै व्यक्ति, समूह, निकाय जसमा क्रेता–विक्रेता, ठूला–साना स्वघोषित लगानीकर्ता–कारोबारी, लगानीकर्ताका स्वघोषित संघसंस्था र तिनका नेता, शुभचिन्तक, विज्ञ, विश्लेषक, लगानी व्यवस्थापक, बजार सञ्चालक, नियामक, धितोपत्र दलाल (ब्रोकर), राज्य, पार्टीका नेता, अर्थविद्, लेखक, सञ्चारमाध्यमजस्ता प्रत्यक्ष–अप्रत्यक्ष सरोकार राख्ने सबै पर्छन् वा पारिन्छन् । यसमा नपर्ने कोही हुन्न, किनकि वास्तविक किनबेचमा ‘म’ संलग्न भए पनि ‘फलानो मेनियाँ’बाट प्रभावित हुन्छौं वा ‘फलानो’लाई नदेखाई ‘म’ सन्तुष्ट हुन्न । अनि ‘फलानो’लाई पनि यो वा त्यो कारण केही नबोली ल वा उपस्थिति नजनाई सन्तुष्टि मिल्दैन । तसर्थ, नेपाल धितोपत्र बजार पूर्णतः ‘फलानोवाद’मा चलेको छ, ‘फलानो मेनियाँ’ले गाँजिएको छ, ‘फलानो’ सिद्धान्तबाट चलेको छ भन्दा फरक नपर्ला ।

बजारमा ‘फलानोवाद’को दबदबा सदैव रहन्छ । तर, घट्दो बजारमा दोषारोपणका लागि ‘फलानो’लाई उभ्याइन्छ । मूल्य र परिसूचक धेरै घट्दा वा बढ्दा स्वार्थअनुरूप मूल्य घटाउन वा बढाउन ‘फलानोविद्’हरूको उपस्थिति र स्वर चर्को हुन्छ । हुन त स्वार्थअनुरूप मूल्य बढाउन पनि ‘फलानो’को भूमिका हुन्छ, तर बढ्दा ‘फलानो’लाई धन्यवाद र कृतज्ञता व्यक्त गरिन्न । ‘फलानो’लाई सदैव आरोपकै भागीदार बनाइन्छ । ‘राम्रो जति मैले, नराम्रो जति तैंले’ ।

‘फलानो’को बोलवाला प्रवद्र्धन गर्ने काम भने ‘म समूह’ले नै गरिरहेको हुन्छ । राज्य, दैनिकी जीवन होस् वा धितोपत्रमा अन्तिम जिम्मेवार र लाभहानिको लाभग्राही स्वयम्ले जब ‘फलानो’को आधारमा कर्म–क्रिया गर्छ त्यस अवस्थामा स्वाभाविक रूपमा ‘फलानो’ हावी हुन्छ । वास्तवमा ‘म’को गैरजिम्मेवारी र उत्तरदायित्वहीनता ‘फलानो’ सिद्धान्तको उदय र विस्तारको आधार हो । जबसम्म ‘म’ स्वअध्ययन र स्वविश्लेषण गर्दै आफ्नो स्वार्थअनुरूप आफ्ना कारोबार, लगानी र दैनिकी सञ्चालन गर्दिन, ‘फलानो’ले दबब र प्रभावित गर्न छोड्दैन ।

हुन त ‘म’ले चाहेको समयमा ‘फलानो’लाई निमिट्यान्न पार्न सक्छ । भन्न त सबैको सुन्नु आफैं निर्णय गर्नु भन्ने निकै सुनिन्छ, तर व्यवहारमा ‘फलानो’कै कुरा सुनिन्छ र गरिन्छ । अझ मानिसको विशिष्ट क्षमता नै ‘म’ भनिन्छ । ‘म’ नै सृष्टिकर्ता, पालक र संहारक, ‘म’ नै सर्वेसर्वा भन्छन् । जब कुनै पनि व्यक्तिले आफ्नो शक्ति पहिचान गर्छ, कुनै कार्य वा उद्देश्य र जिम्मेवारी लिन्छ, त्यसमा केहीले रोक्दैन भनिन्छ, तैपनि व्यवहारमा मानिस सदैव ‘फलानो’को गुलाम हुन चाहन्छ । धितोपत्र कारोबारमा पनि भएको यही हो ।

‘म’ किनबेच गर्ने, ‘म’ धितोपत्र धारण गर्ने, ‘म’ कम्पनीको लाभहानिदेखि बजारको मूल्यगत जोखिम र लाभको हिताधिकारी, खरिदबिक्री आदेश राख्ने वा राख्न लाउने ‘म’, मेरो स्वीकृतिमा मात्र खरिदबिक्री आदेश कार्यान्वयन हुन्छ, मैले किनबेच गरेको मूल्यका आधारमा बजारमा मूल्य र परिसूचक तय हुन्छ, किनबेच वा धारण गर्दाको लाभहानि मेरो हुन्छ, किन्दा रकम ‘म’ तिर्छु र कित्ता ‘म’ पाउँछु, बेच्दा ‘म’ कित्ता दिन्छु र रकम मै पाउँछु, किनबेचमा कुनै त्रुटि भए जरिवानाको जिम्मेवारी र लाभहानिको दायित्व मेरो । यसरी सबैमा ‘म’ जिम्मेवार, हिताधिकारी र निर्णायक भूमिकामा हुँदाहुँदै ‘फलानो’लाई अगाडि सार्दै धितोपत्र किनबेच वा धारण गर्छु भने मैले नै ‘फलानो जोखिम’ पनि निम्त्याइरहेको हुन्छु । आफ्नो जिम्मेवारी र अधिकार बिर्संदै ‘फलानो’लाई कारोबार र लगानी निर्णयमा सहभागी गराउँदा क्षणिक सहजता र सन्तुष्टि भए पनि त्यसले निम्त्याउने जोखिम र अप्रत्यक्ष लागत निकै उच्च हुन सक्छ ।

लाभहानिको भागीदारै नहुने ‘फलानो’लाई दोष लाउन र गाली गर्न त सकिएला, तर औपचारिक वा अनौपचारिक जिम्मेवारी र उत्तरदायित्व पक्कै ‘फलानो’ले लिनेछैन । कानुनतः वा व्यवहारमा समेत उत्तरदायी हुने छैन । आत्मसन्तुष्टिका लागि बजार सञ्चालक, नियामक, ठूला लगानीकर्ता, नेताजस्ता ‘फलानो समूह’लाई दोषारोपण गर्न सकिएला, तर धितोपत्र बजारमा मूल्य र त्यसको आधारमा परिसूचकमा उतारचढाव सामान्य हो । त्यसका प्रचलित विधि, प्रणाली र सूत्र छन् । मूलतः धितोपत्र किनबेचमा प्रत्यक्ष संलग्ने हुने ‘म’ अर्थात् क्रेता र विक्रेताको मोलमोलाइबाट तय अन्तिम कारोबार मूल्यले कम्पनीको मूल्यगत परिसूचक र बजार पुँजीकरण निर्धारण हुन्छ । बजार सञ्चालकले केवल तोकिएको सूत्रको आधारमा कारोबार मूल्यको अभिलेख राख्ने, परिसूचक गणना गरेर जानकारी गराउने, किनेको कित्ता र बेचेको रकम सम्बन्धितलाई भुक्तानी सहजीकरण गर्ने हो । मोलमोलाइ गर्ने, कारोबार मूल्य तय गर्दै किनबेच गर्ने ‘म’ नै हो । मैले तय गरेको मूल्यका आधारमा परिसूचक कायम हुने हुँदा परिसूचकको निर्धारक पनि ‘म’ नै हो ।

तसर्थ, जबसम्म किनबेचमा प्रत्यक्ष संलग्न हुने क्रेता र विक्रेता (म) ‘फलानोवाद’बाट मुक्त हुँदैन, धितोपत्र बजारले बजार सिद्धान्त र प्रणालीगत रूपमा स्वस्फूर्त काम गर्नै सक्दैन । ‘फलानो मेनियाँ’बाट ‘म’मात्र होइन, फलानाहरू पनि पीडित हुन्छन् । सुसूचित गर्न, सचेतना र सजगता, बजार सञ्चालन, नियमन वा नियन्त्रणका कुनै पनि नीतिगत वा प्रणालिगत कार्यमा समेत ‘फलानो’को सम्भावित आक्षेपबाट भयभीत हुनुपर्ने अवस्था छ भने कतिपय सुधारका कार्यमा समेत ‘फलानो’बाट दबाब, आरोप, गालीगलौज, धर्नाको सम्भावना पनि उत्तिकै रहन्छ । ‘म’को कमजोरीबाट स्थापित ‘फलानो’बाट धितोपत्र बजारसँगै ‘म’ पीडित हुँदा ‘म’बाट ‘फलानो’ पनि पीडित महसुस गरेको हुन सक्छ ।

काराेवार दैनिकमा २०७८ माघ ९ गते प्रकाशित, सेयरबजारमा ‘फलानोवाद’को हौवा « (karobardaily.com)

सेयर बजारमा कमाउने, गुमाउने र जोगाउने

सेयर बजारमा सबै जना आउने कमाउनै हो । समय–परिस्थितिअनुसार कमाउने कुरा फरक हुन सक्छ । प्रायः बिट्टा (पैसा) कमाउन, कोही कित्ता (सेयर वा युनिट) कमाउन र निकै थोरै सत्ता (कम्पनीको) कमाउन आउँछन् । कारोबारी कित्ता–बिट्टा खेल्दै बिट्टा कमाउन, लगानीकर्ता बिट्टासँग कित्ता साट्न र सेयरधनी कम्पनीको सत्ताका लागि कित्ता र बिट्टा खेल्छन् । कमाउन आउनेमध्ये केहीले कमाउँछन्, केहीले गुमाउँछन् र थोरैले जोगाउँछन् । त्यसमाथि अरूको कारोबारले समेत सेयर सम्पत्ति र कमाइ तलमाथि हुने हुँदा बजारका निष्क्रियले समेत कमाउने र गुमाउने हुन्छ । कित्ता, बिट्टा र सत्ता कमाउने, जोगाउने र गुमाउने चक्रमा कहिले रणनीतिक रूपमा जानाजानी एउटा गुमाएर अर्को कमाइन्छ भने कहिले अन्जानमै गुमाइन्छ । जति नै सचेत, सजग र सक्षम कारोबारी, लगानीकर्ता र सेयरधनीले पनि सामान्यतः कित्ता, बिट्टा र सत्ता एकैपटक कमाउन र जोगाउन सक्दैन ।

कमाउने

सबै बिट्टा कमाउन चाहन्छन्, जसका लागि कित्ता पहिलो सर्त । त्यसैले पहिले कित्ता कमाउन बिट्टा गुमाउनैपर्छ । कति बिट्टा गुमाएर कति कित्ता कमाउने, त्यो मोलमोलाइ, व्यक्तिगत क्षमता र समयमा निर्भर रहन्छ । यस्तै अवस्था बिट्टा कमाउन पनि हो । सबै जना बढी बिट्टा कमाउन कम कित्ता दिने प्रयास गर्छन् भने कित्ता कमाउन चाहनेले थोरै बिट्टा दिएर धेरै कित्ता कमाउन अनेक चाल चल्छन् । कम्पनीको सत्ता नै कमाउनचाहिँ धेरै कित्ता कमाउन र जोगाउन पर्याप्त बिट्टा गुमाउने क्षमता चाहिन्छ । कित्ता, बिट्टा वा सत्ता कमाउन सजिलो भने छैन । कमाएको कित्ताबाट लाभांश वा बजारमा पठाएर बिट्टा (पुँजीगत लाभ) कमाउने वा कम्पनीको सत्ता सोहीअनुरूप कदम चाल्नुपर्छ । कमाएको बिट्टालाई पनि बैंकमा बसेर पैसा कमाउन वा अरूको कित्ता थुत्ने काममा लगाउनुपर्छ । कित्ता वा बिट्टालाई निष्क्रिय राख्दा कमाउने भन्दा गुमाउने जोखिम बढी हुन्छ । अनुभव, ज्ञान, लगानी र जोखिमवहन क्षमता, बजार प्रणाली र सूचनामा पहुँचले कमाउने क्षमता प्रभावित गर्छ । कित्ता कमाउँदै गर्दा बिट्टा गुमाउन तयार मात्र होइन, बजारमा कित्ता गुमाउन चाहनेसँग मोलमोलाइ गर्नु र समानान्तर कम्पनीको कित्ताको मूल्य पनि हेर्नुपर्छ । निश्चित समय बजारमूल्यमा आँखा चिम्लने क्षमता पनि चाहिन्छ, अरूले बिट्टाको लालसा देखाएर तपाईंसँग उपलब्ध कित्ता फुत्काउँछन् ।

गुमाउने

कोही पनि केही गुमाउन चाहँदैन, तर केही नगुमाई केही पाइन्न पनि । बुद्धिमानीचाहिँ कम गुमाएर धेरै कमाउनुमा हुन्छ । त्यसैले के गुमाएर के पाउने, त्यसको तुलनात्मक लाभ हेर्नुका साथै गुमाइएको भन्दा कमाइएकोको महत्व वा मूल्य (भ्यालु) बढी होस् भन्नेमा प्रयास र सजग हुनैपर्छ । अझ आज कित्ता गुमाएर बिट्टा कमाउँदा, त्यस्तो बिट्टा बैंकमा बसेर बढी कमाउँछ कि कित्ता र बिट्टा खेल खेल्दै थप कित्ता वा बिट्टा कमाउँछ, तुलनात्मक विश्लेषण गर्नुपर्छ । अझ आफूले बिट्टा गुमाएर बल्ल कमाएको कित्ताको कुल सम्पत्तिसमेत अरूको कित्ता र बिट्टाको खेलले गुम्न सक्नेमा चनाखो रहँदै, कति सम्पत्तिसम्म गुमाउँदा के गर्ने ? थप बिट्टा गुमाएर कित्ता किन्ने वा तत्कालका लागि भएको कित्ता गुमाएर बिट्टा कमाउने ? वा भर्चुअल सम्पत्ति गुमाउँदै कित्ता जोगाउने ? भन्नेमा सदैव सजग र सक्रिय रहनुपर्छ । सेयर बजारमा कित्ता र बिट्टा गुमाउने र कमाउने खेलमा स्वयं संलग्न हुनैपर्छ, तर सेयर सम्पत्ति भने अरूका कारणसमेत कमाउने र गुमाउने हुन्छ । अनि कमाउने सम्भावनासँगै गुमाउने जोखिम पनि जोडिएर आउनेमा सचेत रहनैपर्छ । अझ कमाउनभन्दा गुमाउन निकै सजिलो र छिटो हुने मान्यता राखिन्छ, त्यसैले कित्ता वा बिट्टा गुमाउँदै गर्दा बढी नै होसियार रहनुपर्छ ।

जोगाउने

कित्ता र बिट्टा कमाउन जति सजिलो छ, जोगाउन त्यतिकै गाह्रो हुन्छ । सेयर बजारमा अरूको कित्ता र बिट्टाको कारोबारसँगै भइरहने मूल्यान्तरले कित्ता र बिट्टाधारकहरूलाई सदैव उद्वेलित बनाइरहन्छ, अर्थात् कित्ता दिएर बिट्टा लिन र बिट्टा दिएर कित्ता लिन उक्साइरहन्छ । मूल्यान्तरका खेलाडीको खेल अनि कित्ता र बिट्टाको एकै जनासँग नबस्ने चञ्चले÷अस्थिर स्वभावका कारण कित्ता–बिट्टा जोगाउन सोचेभन्दा निकै गाह्रो हुन्छ । बजारको मूल्य र मूल्यान्तरका खेलाडीले यति लोभ–लालच, आस र त्रास देखाउँछन् कि महादेवको पनि तेस्रो नेत्र खुल्छ रे । अझ कित्ता र बिट्टामा कुन जोगाउने र कसरी ? मै हुँ भन्नेको पनि सात्तो जाने गरी अलमल्याउँछ, तर्साउँछ र गलत निर्णय गर्न उक्साउँछ । भन्न त कित्ता जोगाउन सके आज नभए भोलि बिट्टा खुरुखुरु आउँछ भनिन्छ, अनि त्यस्तै परे कम्पनीको सत्तामा धावा बोल्न सकिने कुरा गरिन्छ, तर बजार मूल्यमा गुम्दै गएको सेयर सम्पत्ति अनि अहिले थोरै गुमाएर भोलि बढी कित्ता कमाउन सकिने लोभले कित्ता र सत्ता बिर्सन बाध्य बनाउँछ । अझ प्राविधिक विश्लेषण, विज्ञ र अनुभवी खेलाडीहरूले सम्भावित मूल्य चार्ट र अनुमान प्रस्तुत गर्दै कित्ता हुनेको कित्ता र बिट्टा हुनेको बिट्टा फुत्काउन अनेक तर्क पस्कँदै लोभ्याउँछन् र तर्साउँछन् । कित्ता र बिट्टाको द्वन्द्वमा पहुँच र स्वार्थअनुरूप नेताहरूलाई समेत बजारमा उतार्दै कित्ता र बिट्टा खोस्ने काम हुन्छ ।

के हो, के गर्ने ?

सौदाबाजी, कमाउने आस र गुमाउने त्रासमा सेयर बजार चलिरहन्छ । हेर्दा तुलनात्मक रूपमा कित्ता कमाउन केही सजिलो, बिट्टा कमाउन गाह्रो र दुवै जोगाउन झन् गाह्रो देखिँदा कमाउने र गुमाउने खेल बुझेर र केही गुमाएर केही कमाउँदै केही जोगाउन सके राम्रो । कित्ता र बिट्टा कमाउन मात्र होइन, जोगाउन पनि अति गाह्रो हुने अवस्थामा कम्पनीकै सत्ता कमाउनु र जोगाउनुको लागत र कठिनाइ धेरै हुन्छ । कमाउने भनेको कित्ता वा बिट्टा जम्मा गर्नु अर्थात् उकालो लाग्नु हो । उक्लिन कति गाह्रो हुन्छ धेरैले अनुभव गरेको हुनुपर्छ । तर, कमाएको गुमाउनु वा सकाउन यति सहज हुन्छ कि आफूले खेलमा सहभागी नहुँदा समेत गुमाइन्छ । उक्लनभन्दा ओर्लन सजिलो जस्तै । यहाँ धारित कित्ता र बिट्टाको भाउ आफ्नो मात्र होइन, अरूको मोलमोलाइ र कारोबार, कम्पनीको व्यवसाय र मुनाफा अनि राज्य र सम्बन्धित निकायहरूको नीतिनियमले समेत प्रभावित हुन्छ । कतिपयको बुझाइ जस्तै नियामकीय प्रावधानले घटिरहेको बजारमा केही नेताको बोली र पार्टी दस्ताबेजले थप प्रभावित गरेजस्तो । त्यसैले कतिपय अवस्थामा कमाउन र जोगाउन खोज्दै गर्दा पनि गुमाइन्छ । कम्पनीको सत्तामा रहँदा मूल्यगत कमाउन र गुमाउन बन्देज हुँदा स्वतः कित्ता जोगिन्छ । अझ कमाउने र गुमाउने प्रवृत्ति र दरको गणितीय श्रृंखला हेर्दा जुन दरमा जति कमाइन्छ, त्योभन्दा कम दरमै गुमाउँदा पनि बढी गुमाइन्छ । जस्तै— १०० को १० प्रतिशतले बढ्दा ११० हुन्छ, तर ११० बाट १० प्रतिशतले घट्दा १०० होइन ९९ हुन्छ । यस्तै, १०० को १० प्रतिशतले घट्दा ९० हुन्छ र नाफाघाटाविहीन १०० हुन ११.११ प्रतिशतले बढ्नुपर्छ । यहाँ १० कमाउन ११.११ प्रतिशत बढ्नुपर्ने तर गुमाउन १० प्रतिशत घटे पुग्नेबाट पनि सदैव कमाउने भन्दा गुमाउन सजिलो हुन्छ र गुमेकै फिर्ता हुन पनि गुमेको भन्दा उच्चदरमा बढ्नुपर्ने प्रस्टिन्छ ।

निश्चित प्रतिशत कमाएको वा गुमाएकोबाट पुनः सावाँ रु १०० हुन कमाउनु र गुमाउनु पर्ने प्रतिशत
कमाएको वा गुमाएको प्रतिशत	कमाएकोबाट सावाँ रु १०० हुन गुमाए पुग्ने प्रतिशत	गुमाएकोबाट सावाँ रु १०० हुन कमाउनु पर्ने प्रतिशत
५	४.७६	५.२६
१०	९.०९	११.११
१५	१३.०४	१७.६५
२०	१६.६७	२५.००
२५	२०.००	३३.३३
३०	२३.०८	४२.८६
३५	२५.९३	५३.८५
४०	२८.७५	६६.६७
४५	३१.०३	८१.८२
५०	३३.३३	१००
५५	३५.४८	१२२.२२
६०	३७.५०	१५०.००
६५	३९.३९	१८५.७१
७०	४१.१८	२३३.३३
७५	४२.८६	३००
८०	४४.४४	४००
८५	४५.९५	५६६.६७
९०	४७.३७	९००
९५	४८.७२	१९००

* केहि परिमार्जित तालिका

Percentage of recovery or loose to reach BEP

कमाउने र गुमाउने मात्र होइन, जोगाउने लागत पनि उच्च हुन सक्छ । सेयर पालेर राख्न सके नाति पुस्ताले कमाउँछ भन्नेलाई तत्कालीन लागतको मतलब नहोला, तर केही दिन र वर्ष पाल्नेका लागि भने सेयर जोगाउने मूल्यगत वा अवसरगत लागत निकै उच्च हुन सक्छ । अझ विभिन्न पक्षबाट सहजै प्रभावित हुने नेपाली बजारमा तत्कालीन कित्ता र बिट्टा कमाउनु र गुमाउनुको लागतसँगै जोगाउनुको अवसरगत लागत (अपरच्युनिटी कस्ट) बढी हुन सक्छ । कम्पनीको सत्तामा रहँदा बाहेक कित्ता गुमाएर बिट्टा जोगाउनु वा बिट्टा गुमाएर कित्ता जोगाउनुको लाभहानि केलाउनैपर्छ । कमाउने, गुमाउने र जोगाउनेको लागत र लाभ हिसाबकिताब राख्नैपर्छ ।

काराेवार दैनिकमा २०७८ पुस १८ प्रकाशित सेयर बजारमा कमाउने, गुमाउने र जोगाउने « (karobardaily.com)

Revised/updated 5 Jan 2022, NST 2.32