सेयर बजारमा कमाउने, गुमाउने र जोगाउने

सेयर बजारमा सबै जना आउने कमाउनै हो । समय–परिस्थितिअनुसार कमाउने कुरा फरक हुन सक्छ । प्रायः बिट्टा (पैसा) कमाउन, कोही कित्ता (सेयर वा युनिट) कमाउन र निकै थोरै सत्ता (कम्पनीको) कमाउन आउँछन् । कारोबारी कित्ता–बिट्टा खेल्दै बिट्टा कमाउन, लगानीकर्ता बिट्टासँग कित्ता साट्न र सेयरधनी कम्पनीको सत्ताका लागि कित्ता र बिट्टा खेल्छन् । कमाउन आउनेमध्ये केहीले कमाउँछन्, केहीले गुमाउँछन् र थोरैले जोगाउँछन् । त्यसमाथि अरूको कारोबारले समेत सेयर सम्पत्ति र कमाइ तलमाथि हुने हुँदा बजारका निष्क्रियले समेत कमाउने र गुमाउने हुन्छ । कित्ता, बिट्टा र सत्ता कमाउने, जोगाउने र गुमाउने चक्रमा कहिले रणनीतिक रूपमा जानाजानी एउटा गुमाएर अर्को कमाइन्छ भने कहिले अन्जानमै गुमाइन्छ । जति नै सचेत, सजग र सक्षम कारोबारी, लगानीकर्ता र सेयरधनीले पनि सामान्यतः कित्ता, बिट्टा र सत्ता एकैपटक कमाउन र जोगाउन सक्दैन ।

कमाउने

सबै बिट्टा कमाउन चाहन्छन्, जसका लागि कित्ता पहिलो सर्त । त्यसैले पहिले कित्ता कमाउन बिट्टा गुमाउनैपर्छ । कति बिट्टा गुमाएर कति कित्ता कमाउने, त्यो मोलमोलाइ, व्यक्तिगत क्षमता र समयमा निर्भर रहन्छ । यस्तै अवस्था बिट्टा कमाउन पनि हो । सबै जना बढी बिट्टा कमाउन कम कित्ता दिने प्रयास गर्छन् भने कित्ता कमाउन चाहनेले थोरै बिट्टा दिएर धेरै कित्ता कमाउन अनेक चाल चल्छन् । कम्पनीको सत्ता नै कमाउनचाहिँ धेरै कित्ता कमाउन र जोगाउन पर्याप्त बिट्टा गुमाउने क्षमता चाहिन्छ । कित्ता, बिट्टा वा सत्ता कमाउन सजिलो भने छैन । कमाएको कित्ताबाट लाभांश वा बजारमा पठाएर बिट्टा (पुँजीगत लाभ) कमाउने वा कम्पनीको सत्ता सोहीअनुरूप कदम चाल्नुपर्छ । कमाएको बिट्टालाई पनि बैंकमा बसेर पैसा कमाउन वा अरूको कित्ता थुत्ने काममा लगाउनुपर्छ । कित्ता वा बिट्टालाई निष्क्रिय राख्दा कमाउने भन्दा गुमाउने जोखिम बढी हुन्छ । अनुभव, ज्ञान, लगानी र जोखिमवहन क्षमता, बजार प्रणाली र सूचनामा पहुँचले कमाउने क्षमता प्रभावित गर्छ । कित्ता कमाउँदै गर्दा बिट्टा गुमाउन तयार मात्र होइन, बजारमा कित्ता गुमाउन चाहनेसँग मोलमोलाइ गर्नु र समानान्तर कम्पनीको कित्ताको मूल्य पनि हेर्नुपर्छ । निश्चित समय बजारमूल्यमा आँखा चिम्लने क्षमता पनि चाहिन्छ, अरूले बिट्टाको लालसा देखाएर तपाईंसँग उपलब्ध कित्ता फुत्काउँछन् ।

गुमाउने

कोही पनि केही गुमाउन चाहँदैन, तर केही नगुमाई केही पाइन्न पनि । बुद्धिमानीचाहिँ कम गुमाएर धेरै कमाउनुमा हुन्छ । त्यसैले के गुमाएर के पाउने, त्यसको तुलनात्मक लाभ हेर्नुका साथै गुमाइएको भन्दा कमाइएकोको महत्व वा मूल्य (भ्यालु) बढी होस् भन्नेमा प्रयास र सजग हुनैपर्छ । अझ आज कित्ता गुमाएर बिट्टा कमाउँदा, त्यस्तो बिट्टा बैंकमा बसेर बढी कमाउँछ कि कित्ता र बिट्टा खेल खेल्दै थप कित्ता वा बिट्टा कमाउँछ, तुलनात्मक विश्लेषण गर्नुपर्छ । अझ आफूले बिट्टा गुमाएर बल्ल कमाएको कित्ताको कुल सम्पत्तिसमेत अरूको कित्ता र बिट्टाको खेलले गुम्न सक्नेमा चनाखो रहँदै, कति सम्पत्तिसम्म गुमाउँदा के गर्ने ? थप बिट्टा गुमाएर कित्ता किन्ने वा तत्कालका लागि भएको कित्ता गुमाएर बिट्टा कमाउने ? वा भर्चुअल सम्पत्ति गुमाउँदै कित्ता जोगाउने ? भन्नेमा सदैव सजग र सक्रिय रहनुपर्छ । सेयर बजारमा कित्ता र बिट्टा गुमाउने र कमाउने खेलमा स्वयं संलग्न हुनैपर्छ, तर सेयर सम्पत्ति भने अरूका कारणसमेत कमाउने र गुमाउने हुन्छ । अनि कमाउने सम्भावनासँगै गुमाउने जोखिम पनि जोडिएर आउनेमा सचेत रहनैपर्छ । अझ कमाउनभन्दा गुमाउन निकै सजिलो र छिटो हुने मान्यता राखिन्छ, त्यसैले कित्ता वा बिट्टा गुमाउँदै गर्दा बढी नै होसियार रहनुपर्छ ।

जोगाउने

कित्ता र बिट्टा कमाउन जति सजिलो छ, जोगाउन त्यतिकै गाह्रो हुन्छ । सेयर बजारमा अरूको कित्ता र बिट्टाको कारोबारसँगै भइरहने मूल्यान्तरले कित्ता र बिट्टाधारकहरूलाई सदैव उद्वेलित बनाइरहन्छ, अर्थात् कित्ता दिएर बिट्टा लिन र बिट्टा दिएर कित्ता लिन उक्साइरहन्छ । मूल्यान्तरका खेलाडीको खेल अनि कित्ता र बिट्टाको एकै जनासँग नबस्ने चञ्चले÷अस्थिर स्वभावका कारण कित्ता–बिट्टा जोगाउन सोचेभन्दा निकै गाह्रो हुन्छ । बजारको मूल्य र मूल्यान्तरका खेलाडीले यति लोभ–लालच, आस र त्रास देखाउँछन् कि महादेवको पनि तेस्रो नेत्र खुल्छ रे । अझ कित्ता र बिट्टामा कुन जोगाउने र कसरी ? मै हुँ भन्नेको पनि सात्तो जाने गरी अलमल्याउँछ, तर्साउँछ र गलत निर्णय गर्न उक्साउँछ । भन्न त कित्ता जोगाउन सके आज नभए भोलि बिट्टा खुरुखुरु आउँछ भनिन्छ, अनि त्यस्तै परे कम्पनीको सत्तामा धावा बोल्न सकिने कुरा गरिन्छ, तर बजार मूल्यमा गुम्दै गएको सेयर सम्पत्ति अनि अहिले थोरै गुमाएर भोलि बढी कित्ता कमाउन सकिने लोभले कित्ता र सत्ता बिर्सन बाध्य बनाउँछ । अझ प्राविधिक विश्लेषण, विज्ञ र अनुभवी खेलाडीहरूले सम्भावित मूल्य चार्ट र अनुमान प्रस्तुत गर्दै कित्ता हुनेको कित्ता र बिट्टा हुनेको बिट्टा फुत्काउन अनेक तर्क पस्कँदै लोभ्याउँछन् र तर्साउँछन् । कित्ता र बिट्टाको द्वन्द्वमा पहुँच र स्वार्थअनुरूप नेताहरूलाई समेत बजारमा उतार्दै कित्ता र बिट्टा खोस्ने काम हुन्छ ।

के हो, के गर्ने ?

सौदाबाजी, कमाउने आस र गुमाउने त्रासमा सेयर बजार चलिरहन्छ । हेर्दा तुलनात्मक रूपमा कित्ता कमाउन केही सजिलो, बिट्टा कमाउन गाह्रो र दुवै जोगाउन झन् गाह्रो देखिँदा कमाउने र गुमाउने खेल बुझेर र केही गुमाएर केही कमाउँदै केही जोगाउन सके राम्रो । कित्ता र बिट्टा कमाउन मात्र होइन, जोगाउन पनि अति गाह्रो हुने अवस्थामा कम्पनीकै सत्ता कमाउनु र जोगाउनुको लागत र कठिनाइ धेरै हुन्छ । कमाउने भनेको कित्ता वा बिट्टा जम्मा गर्नु अर्थात् उकालो लाग्नु हो । उक्लिन कति गाह्रो हुन्छ धेरैले अनुभव गरेको हुनुपर्छ । तर, कमाएको गुमाउनु वा सकाउन यति सहज हुन्छ कि आफूले खेलमा सहभागी नहुँदा समेत गुमाइन्छ । उक्लनभन्दा ओर्लन सजिलो जस्तै । यहाँ धारित कित्ता र बिट्टाको भाउ आफ्नो मात्र होइन, अरूको मोलमोलाइ र कारोबार, कम्पनीको व्यवसाय र मुनाफा अनि राज्य र सम्बन्धित निकायहरूको नीतिनियमले समेत प्रभावित हुन्छ । कतिपयको बुझाइ जस्तै नियामकीय प्रावधानले घटिरहेको बजारमा केही नेताको बोली र पार्टी दस्ताबेजले थप प्रभावित गरेजस्तो । त्यसैले कतिपय अवस्थामा कमाउन र जोगाउन खोज्दै गर्दा पनि गुमाइन्छ । कम्पनीको सत्तामा रहँदा मूल्यगत कमाउन र गुमाउन बन्देज हुँदा स्वतः कित्ता जोगिन्छ । अझ कमाउने र गुमाउने प्रवृत्ति र दरको गणितीय श्रृंखला हेर्दा जुन दरमा जति कमाइन्छ, त्योभन्दा कम दरमै गुमाउँदा पनि बढी गुमाइन्छ । जस्तै— १०० को १० प्रतिशतले बढ्दा ११० हुन्छ, तर ११० बाट १० प्रतिशतले घट्दा १०० होइन ९९ हुन्छ । यस्तै, १०० को १० प्रतिशतले घट्दा ९० हुन्छ र नाफाघाटाविहीन १०० हुन ११.११ प्रतिशतले बढ्नुपर्छ । यहाँ १० कमाउन ११.११ प्रतिशत बढ्नुपर्ने तर गुमाउन १० प्रतिशत घटे पुग्नेबाट पनि सदैव कमाउने भन्दा गुमाउन सजिलो हुन्छ र गुमेकै फिर्ता हुन पनि गुमेको भन्दा उच्चदरमा बढ्नुपर्ने प्रस्टिन्छ ।

निश्चित प्रतिशत कमाएको वा गुमाएकोबाट पुनः सावाँ रु १०० हुन कमाउनु र गुमाउनु पर्ने प्रतिशत
कमाएको वा गुमाएको प्रतिशत	कमाएकोबाट सावाँ रु १०० हुन गुमाए पुग्ने प्रतिशत	गुमाएकोबाट सावाँ रु १०० हुन कमाउनु पर्ने प्रतिशत
५	४.७६	५.२६
१०	९.०९	११.११
१५	१३.०४	१७.६५
२०	१६.६७	२५.००
२५	२०.००	३३.३३
३०	२३.०८	४२.८६
३५	२५.९३	५३.८५
४०	२८.७५	६६.६७
४५	३१.०३	८१.८२
५०	३३.३३	१००
५५	३५.४८	१२२.२२
६०	३७.५०	१५०.००
६५	३९.३९	१८५.७१
७०	४१.१८	२३३.३३
७५	४२.८६	३००
८०	४४.४४	४००
८५	४५.९५	५६६.६७
९०	४७.३७	९००
९५	४८.७२	१९००

* केहि परिमार्जित तालिका

Percentage of recovery or loose to reach BEP

कमाउने र गुमाउने मात्र होइन, जोगाउने लागत पनि उच्च हुन सक्छ । सेयर पालेर राख्न सके नाति पुस्ताले कमाउँछ भन्नेलाई तत्कालीन लागतको मतलब नहोला, तर केही दिन र वर्ष पाल्नेका लागि भने सेयर जोगाउने मूल्यगत वा अवसरगत लागत निकै उच्च हुन सक्छ । अझ विभिन्न पक्षबाट सहजै प्रभावित हुने नेपाली बजारमा तत्कालीन कित्ता र बिट्टा कमाउनु र गुमाउनुको लागतसँगै जोगाउनुको अवसरगत लागत (अपरच्युनिटी कस्ट) बढी हुन सक्छ । कम्पनीको सत्तामा रहँदा बाहेक कित्ता गुमाएर बिट्टा जोगाउनु वा बिट्टा गुमाएर कित्ता जोगाउनुको लाभहानि केलाउनैपर्छ । कमाउने, गुमाउने र जोगाउनेको लागत र लाभ हिसाबकिताब राख्नैपर्छ ।

काराेवार दैनिकमा २०७८ पुस १८ प्रकाशित सेयर बजारमा कमाउने, गुमाउने र जोगाउने « (karobardaily.com)

Revised/updated 5 Jan 2022, NST 2.32